Jambyl oblysynyń ákimi Kárim KÓKİREKBAEVPEN áńgime

– Kárim Násbekuly, sońǵy kezderi elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq-saıası ómirinde eleýli oqıǵalar az bolǵan joq. Elbasynyń tapsyr­masymen Úkimet eldiń etek-jeńin jınap, halyqty qarqyn­dy damýǵa jeteleıtin jańa refor­malarǵa bilek sybana kiris­ti. Memleketimizdiń Dúnıejú­zilik saýda uıymyna múshe bolýy da saýda-sattyǵy ilgeriden qalyptasqan irgeli jurttarmen terezemizdi teńestirip tastady. Teńge ba­ǵamynyń erkine jiberilýi de Jańa ekonomıkalyq saıasattaǵy táýekel­derdiń biri bolyp otyr. Sizden suraıyq degenimiz, kúrdeli kezeńdegi osynaý jasampaz isterde mıllıonnan astam turǵyny bar oblystyń da úlesi az emes ekeni belgili. Osy jaıly ne deısiz?

– Iá, sońǵy kezderi elimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq jáne qoǵamdyq-saıası ómirinde bolyp jatqan oqıǵalar az emes. Degenmen, biz úshin bıylǵy eń aıtýly saıası shara sáýir aıynda ótken kezekten tys prezıdenttik saılaý boldy. Atalǵan is-shara elimiz boıynsha joǵary deńgeıde uıymdastyrylyp, Prezıdentimizdi qaıta saılap aldyq. Qazaqstan boıynsha saılaýshylardyń qatysýy buryn-sońdy bolmaǵan 95,21 paıyzdy kórsetse, oblysymyzda bul kórsetkish 97,31 paıyzdy qurady. Bul halqymyzdyń saıası belsendiliginiń artqanyn, óz eliniń taǵdyryna beıjaı qaramaıtyndyǵyn, halyqtyń Elbasyna degen zor senimi men ystyq yqylasyn ańǵartady. Oblys turǵyndarynyń 97,9 paıyzy Nursultan Ábishulyna daýys berdi. Osy arqyly jambyldyqtar eldegi saıası turaqtylyqty, álemdik daǵdarys saldarynan bolyp jatqan syn-qaterlerden alyp shyǵatyn Tuńǵysh Prezıdentin qoldaıtyndyqtaryn kórsetti.

Taǵy bir erekshe jaıt, Memleket basshysy ózin saltanatty túrde ulyqtaý sátinde «Nurly Jol» baǵdarlamasynan týyndaıtyn 5 ınstıtýttyq reformasyn jarıa etip, ony júzege asyratyn «100 naqty qadamyn» Ult jospary etip usynýy boldy. Ult jospary – Qazaqstan memlekettiligin nyǵaıtýǵa, kúrdeli kezeńnen senimdi ótýge jaǵdaı týǵyzatyn beriktik qoryn jasap beretin serpindi qadam. Ony is júzinde jahandyq jáne ishki syn-qaterlerge tolyqtaı jaýap bere alatyn, tarıhtyń jańa belesterinde elimizdiń damyǵan memleketterdiń otyzdyǵyna kirýi jónindegi basty qujaty dep aıtýymyzǵa bolady. Sol sebepten, osyndaı qıyn-qystaý kezeńde el eńsesin túsirmeı, ekonomıkalyq ósimdi kemitpeı, ál-aýqatymyzdy kóterý úshin Ult josparynda belgilengen sharalardy júzege asyrý – bizdiń mindetimiz.

Elimizdiń Dúnıejúzilik saýda uıymyna resmı túrde múshe bolyp qabyldanýy da halqymyz úshin aıtýly oqıǵa, memleketimizdiń jańa bıikterge kóterilýi men qarqyndy damý jolyndaǵy taǵy bir beles dep bilemiz. Al bizdiń oblyspen ejelden barys-kelis, alys-beris jasap kele jatqan Qyrǵyz Respýblıkasy 12 tamyzdan bastap Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq sheńberindegi jumystaryn bastady. Bul oqıǵalar óz kezeginde oblystaǵy ekonomıkalyq damýymyz ben josparlarymyzǵa da eleýli ózgerister ákelýi múmkin.

– Rahmet, endi oblys ekono­mı­ka­­syndaǵy damý qarqynyn baı­qa­tatyn baıypty mysal­darǵa toqtalsańyz.

– Jalpy, óńir ekonomıkasynyń barlyq salasynda damý qarqyny bar. Aımaqtyń ishki jalpy ónimi ótken jyldyń segiz aı merzimimen salystyrǵanda 7,4 paıyzǵa artqan. Degenmen, álemdik daǵdarystyń saldary oblystaǵy óndiris oryndaryn aınalyp ótti dep te aıta almaımyz. Biraq, soǵan qaramastan, ónerkásip oryndaryndaǵy taýar aınalymyn turaqtandyryp, jumys oryndaryn saqtaý maqsatynda iri kompanıalarmen 461 memorandým jasaldy. Ústi­miz­degi jyly oblys­ta Údemeli ın­dýs­trıalyq-ınnovasıalyq da­mý baǵdarlamasy sheńberinde jalpy quny 30,3 mıllıard teńgeni quraıtyn 6 jobany júzege asyrý kózdelse, sonyń úsheýi alǵashqy jartyjyldyqta iske qosylyp otyr. Solardyń ishindegi eń irisi – In­dýstrıalandyrý kúninde Elba­sy iske qosqan Jýaly aýda­nyndaǵy «Býrnoe solar-1» kún elektr stansasy. Sonymen qatar, «Polıetılen-Agro» JSHS-niń jylyjaılarǵa arnap jylyna 500 tonna plenka shyǵaratyn jáne «Taraz-kólik joly» JSHS-niń asfáltbeton qospasyn óndiretin zaýyttary óz jumystaryn bas­tady. Qalǵan 3 joba jyl sońyna deıin paıdalanýǵa beriledi.

– Elbasy elimizdegi aýyl sharýa­shylyǵy máselesine de únemi kóńil bólip, agrarlyq salanyń múmkindikteri tolyq paıdalanylmaı otyrǵanyn aıtyp keledi. Oǵan jaqynda ǵana Qazaqstan men Reseıdiń Hİİ óńiraralyq yntymaqtastyq forýmynyń jalpy otyrysynda Prezıdent aıtqan derekter men dáıekterden mysal keltirsek te bolady.

– Durys aıtasyzdar, Elbasynyń jan-jaqtylyǵy, qaı sala bolsa da naqty sıfr­larmen, mysaldarmen sóıleıtini bizdi únemi tánti etedi. Mysaly, Prezıdenttiń «tap-taqyr tas pen qumnyń ústinde ómir súrip jatqan Izraıl sharýalary ósirgen qulpynaıdy jegende bir túrli yńǵaısyz jaǵdaıǵa tap bolady ekensiń» deýi, elimizdegi árbir basshyǵa aıtylǵan syn-eskertpe dep túsinýimiz kerek. Biz, mysaly, ústimizdegi jyly búdjetten agroónerkásip keshenin qoldaýǵa 7,7 mıllıard teńge sýbsıdıa men transfertter bóldik. Sonyń nátıjesinde bıyl 242 myń gektar masaqty dándi daqyldan jalpy kólemi 386 myń tonnany quraıtyn astyq jınalyp otyr. Bir gektardan alynǵan ónim ótken jylmen salystyrǵanda 7,4 sentnerge artyp, gektaryna 16 sentnerdi qurady. Degenmen, Elbasynyń eńbek ónimdiligin arttyrý úshin salada jańa tehnologıany engizý qajet dep aıtqanyn umytpaýymyz kerek. Óıtkeni, jyl ótken saıyn sý tapshylyǵy ózekti máselege aınalyp, salaǵa jańasha kózqarasty, ıaǵnı tamshylatyp sýarý sıaqty jańa tehnologıalardy qoldanýdy talap etýde. Sý qorlaryn kúzgi-qysqy merzimde barynsha jınaqtap, sý únemdeý tehnologıalaryn keńinen engizý baǵytyndaǵy jumystardy jandandyryp jatyrmyz. Nátıjesinde sýdy 20-30 paıyzǵa únemdeý, sýarmaly egis alqaptaryn 2018 jylǵa deıin 184 myń gektarǵa jetkizý, al daqyldardyń ónim­diligin 1,5 esege arttyrý kózdelýde. Shý aý­danynan jemis-kókónis klasterin qurý arqyly 8 mıllıard teńge ınvestı­sıa tar­týdy da josparlap otyrmyz. Ol úshin ja­ńa tehnologıaǵa tolyq kóshý qajet.

Oblysymyzda asyl tuqymdy mal sha­rýashylyǵyn damytýǵa, mal sharýa­shylyǵy óniminiń ónimdiligi men sapasyn arttyrý maqsatynda 875,5 mıllıon teńge bólinip, sonyń arqasynda óńirde asyl tuqymdy maldyń úlesi artty. Buǵan osy salaǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamalardyń áseri óte mol boldy. Bizdiń oblysymyz elimizdegi negizgi agrarly aımaqtyń biri ekeni belgili. Sondyqtan bolar, agrarlyq saladaǵy ilkimdi ister – sonyń dáleli. Óńirimizdegi aýyl sharýashylyǵy ónimderin óńdeýshi kásiporyndarda shyǵa­ry­latyn ónimder elimizdiń basqa aımaqtarynda da úlken suranysqa ıe bolyp otyr. Búginde oblysta aýyl sharýashylyǵy ónimderin qaıta óńdeıtin naqty 208 kásiporyn, shaǵyn zaýyttar men sehtar jumys istep tur. Olarda 4 myńǵa jýyq adam eńbek etedi. Mysaly, ústimizdegi jyldyń segiz aıynyń qorytyndysy boıynsha aýyl sharýashylyǵynyń jalpy ónim kólemi 75,7 mıllıard teńgeni qurady.

– Kárim Násbekuly, sońǵy jyldary oblys ortalyǵy – Taraz qalasy men aýdan ortalyqtary, tipti, aýyldar da zaman talabyna saı sáýletpen salynǵan záýlim ǵımarattarmen, kópqabatty turǵyn úılermen tolyǵyp, ajarlana tústi. Kásipkerlerimiz de qaraǵan kisiniń kózi toıatyn kópqabatty turǵyn úıler men ǵajaıyp nysandar salýda…

– Oblysta qurylys salasy qarqyndy túrde damyp keledi. Ózderińiz de baıqap júrgen bolarsyzdar, Taraz qalasynyń aýmaǵy shyǵysy pen batysyna jáne ońtústigi men soltústigine qaraı ulǵaıa tústi. Qurylys nysandary sáýlettik jobasynyń kóz tartarlyqtaı kórkem bo­lýyna da qatty kóńil bóline bastady. Men jaqynda oblystyq máslı­hat de­pýtattarynyń aldynda esep berdim. Osy esepti kezeńde qurylys jumys­tarynyń kólemi 100,2 paıyzdy (90,5 mıllıard teńge – red.) qurasa, salynǵan ınvestısıanyń naqty kólemi 5,9 paıyzǵa (41,5 mıllıard teńge – red.) artqan. Bıyl 65-ten astam nysannyń qurylysyn júrgizý men jańǵyrtýǵa 19,7 mıllıard teńge qarastyrylǵan. Onyń ishinde bilim berý salasyna – 7 mıllıard teńge, densaýlyq saqtaý salasyna – 7,2 mıllıard teńge, aýyz sýmen qamtamasyz etýge – 1,9 mıllıard teńge, ózen jaǵalaýyn nyǵaıtýǵa – 2,3 mıllıard teńge, turǵyn úı qurylysyna 1,3 mıllıard teńge bó­lingen. «Qoljetimdi turǵyn úı-2020» baǵ­darlamasy sheńberinde 6 aıda 118 myń sharshy metr turǵyn úı paıdalanýǵa beri­lip, ótken jyldyń tıisti kezeńimen salys­tyrǵanda 8,3 paıyzǵa artty. Bul salaǵa salynǵan ınvestısıalar 33 paıyzǵa (6,3 mıllıard teńge –red.) ulǵaıdy.

Bıyl Taraz qalasyndaǵy «Báıterek» shaǵyn aýdanynda jalpy alańy 6 400 sharshy metrdi quraıtyn 65 páterli bir turǵyn úı jáne Qordaı aýdanynda 50 páterli bir turǵyn úı paıdalanýǵa berildi. Qarataý qalasynda 64 páterli turǵyn úı satyp alyndy. Jyl sońyna deıin «Turǵyn úı qurylys jınaq banki» arqyly 2 úıdi paıdalanýǵa beretin bolamyz. Jas otbasylar úshin 75 páterli 1 úı, kezekte turǵan azamattar úshin Taraz qalasynda 80 páterli bir úı tapsyrýdy josparlap otyrmyz. Odan bólek, «Qazaqstannyń ıpotekalyq kompanıasy» arqyly 28 myń sharshy metrdi quraıtyn 4 turǵyn úı paıdalanýǵa tapsyrylady. Sonyń ishinde 2005 jyldan beri kúrmeýi sheshilmeı kelgen ortalyqtaǵy «Atshabar» keshenindegi 2 turǵyn úı qurylysy aıaqtalyp, jalpy kólemi 15 myń sharshy metrdi quraıtyn 252 páter paıdalanýǵa beriletin bolady.

– Uly Jibek jolynyń boıyndaǵy óńirdiń kólik joldary da dúnıejúzilik talapqa saı bolyp kele jatqanyn jurt qýana aıtyp júr. Ásirese, Elba­sy­nyń tapsyrmasymen qolǵa alyn­ǵan «Batys Eýropa – Batys Qytaı» kó­lik dáliziniń Jambyl oblysy aýma­ǵyn­daǵy qurylys jumysyna dán razy.

– Iá, osy dańǵyl joldyń arqasynda Taraz ben Almaty qalalarynyń arasyndaǵy jolaýshylar qatynasy jaqsardy. Degenmen, jergilikti mándegi avtomobıl joldary men eldi mekender kóshelerin jóndep, kútip ustaýdy da umytpaýymyz kerek. Bul jumysqa bıyl 7,2 mıllıard teńge qarastyrylyp, bólingen qarjyǵa 5 shaqyrym avtojoldyń boıynda kúrdeli jóndeý, 316 shaqyrym avtojol men eldi mekender kóshelerin jáne 2 jasandy ǵımarat ortasha jóndeý, Taraz qalasy Táýke han kóshesindegi jol ótkelin qaıta jańǵyrtý jumystary atqaryldy. Qazir jalpy jergilikti mán­degi avtojol men kóshelerde 159 nysanda jóndeý jumystary júrgizilip jatyr.

Oblysymyzda jol qaty­nasymen birge «jasyl ekonomı­kany» damytýda da aıtarlyq­taı ister bar. Óıtkeni, oblys eko­nomıkasynyń mańyzdy salasynyń biri – energetıka. Ásirese, qazirgi zaman talabyna saı «jasyl ekonomıkany» damytýdyń mańyzy zor. Óńirimizde osy baǵytta aldaǵy jyldarda Merki, Shý aýdandarynda sý elektr stansasyn, Jańatasta jel elektr stansasyn, Jambyl aýdanynda kún elektr stansasyn iske qosý josparlanýda. Sonymen qatar, Jýaly aýdanyndaǵy kún elektr stansasynyń jáne Qordaıdaǵy stansalardyń qýatyn arttyra túsý kózdelýde.

Óńir ekonomıkasy artqan saıyn halyqtyń ál-aýqaty da jaqsaryp, turǵyndardyń ómir súrý jastarynyń uzaqtyǵy da arta túsýde. Bıyl óńirimizde áleý­mettik máni bar aýrýlar men aýrý­shańdyq kórsetkishi tómendep, ana ólimi tirkelgen joq. Ústimizdegi jyly den­saý­lyq saqtaý júıesin qarjylandyrý 2,7 paı­yzǵa artyp, 41 mıllıard teńgeni qura­dy. Onyń ishinde tegin kómek kórsetýdiń kepildendirilgen kólemin qamtamasyz etýge 30,5 mıllıard teńge bólindi. Densaýlyq saqtaý nysandaryn jańǵyrtýǵa 7,2 mıllıard teńge qarastyryldy.

Bilim berý salasyndaǵy jetistikterimiz de aıtýǵa turady. Búginde 24 bilim berý nysanynyń qurylysyn júrgizýge 7,4 mıllıard teńge bólinip, Jambyl aýdany Eńbek aýylyndaǵy 120 oryndyq orta mektep paıdalanýǵa berildi. 23 bilim berý nysanynyń qurylysy jalǵasýda, onyń ishinde 8 mektep, 5 balabaqsha bıyl paıdalanýǵa beriledi. Qalǵan 10 nysannyń qurylysy kelesi jyly aıaqtalady. Bilim berý salasyna quıylǵan qarjynyń nátıjesin oblys oqýshylarynyń úzdik úlgerimderi, halyqaralyq olımpıadalardaǵy jetistikteri arqyly anyq kórýge bolady. Sondaı-aq, shaǵyn qalalardy damytý, jumyssyzdyqty joıý, qylmyspen kúres, buqaralyq sportty óristetý, taǵy basqa salalarda atqarylǵan jumystar bar.

– Kárim Násbekuly, «sońǵy túıeniń júgi aýyr» degendeı, taǵy bir óte mańyzdy saýaldy Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq torqaly toıyna daıyn­dyq jumystaryna baılanysty qoı­ǵy­myz kelip otyr. Elbasy toı qamyna kirisýdi ótken jyly aıtty. Ol halyq tarapynan da, zıaly qaýym ókilderi arasynan da keń qoldaý tapty. Al oblys úshin qýanyshtysy – qalyń qazaq jurt­shylyǵy atsalysyp jatqan taǵy­lymdy toıdyń Astanadan keıingi zańdy jalǵasy Taraz qalasynda ótetin bolady. Halqymyzdyń «Tas túsken jerine aýyr» degen sózin eske alsaq, bir jyl bederindegi tyǵyl-taıań ýaqytta qandaı jumystar atqardyńyzdar?

– Ótken jyly Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń «Kelesi jyly Qazaq mem­lekettiliginiń bastaý alǵanyna 550 jyl tolýyn toılaımyz. 1465 jyly tuń­ǵysh ret Qazaq handyǵy quryldy. Sol kezden beri qazaq memlekettiligi jalǵasyn taýyp keledi. Sol sebepti de, biz ata-babamyzdyń uly isin jalǵastyrýymyz kerek» degen sózin oqyp bir razy bolsam, toıdyń Astanadan keıin Taraz qalasynda ótkiziletini týraly Elbasy sheshimin estip, taǵy qýandym. Biraq, bul qýanyshtyń artynda úlken jaýapkershilik turǵanyn sezdim. Óıtkeni, eldigimiz ben erkindigimizdi pash etetin, halqymyzdyń baı tarıhy men júıeli memlekettiligin dáleldeıtin Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵy tarıhy tereń Taraz qalasynda ata­lyp ótkeli otyr. Bir jaǵynan bul tarı­hı ádilettiliktiń saltanat qurýy, óıt­keni, ǵasyrlar qoınaýynan jetken tarıhı derek Kereı men Jánibek handardyń bú­gingi Jambyl oblysynyń aýmaǵyndaǵy Shý men Talas ózenderiniń arasynda Qa­zaq handyǵyn quryp, Qozybasy degen jer­de alǵash ret han saılanǵandyǵy týraly aıtady.

Toıdyń, Qudaı qalasa, qazan aıynyń alǵashqy onkúndiginde ótetini belgili. Halqymyzda «Toıdyń tamashasyn baqpa, taǵylymyn baq» degen sóz bar. Demek, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyn atap ótýdiń negizgi altyn arqaýy – ulttyq qundylyqtarymyzdy ulyqtap, dáripteıtin is-sharalar. Sondyqtan, mereıtoı aıasynda qurylys jumysy aıaqtalyp kele jatqan eń úlken nysannyń biri – «Kóne Taraz» arheologıalyq parki men mýzeıi bolmaqshy. Bul mýzeıde kóne qaladaǵy (burynǵy ortalyq bazardyń aýmaǵy – red.) qazba ornynan tabylǵan tarıhı jádigerler qoıylady. «Kóne Taraz» arheologıalyq parki men mýzeıindegi bıiktigi 36 metr sholý munarasy jáne kireberis qaqpanyń ereksheligi toı qonaq­tary­nyń kózaıymyna aınalady dep otyrmyz. Tarıhı ortalyqtyń aýmaǵynda Sholý munarasy, Dostyq úıi, Myńbulaq, «Dom­­byra» stelasy qurylymdary boı kóte­rip, óz aldyna ádemi bir keshen bolmaq.

Osy jerdegi baıyrǵy dáýirden syr shertetin eski monshanyń ornynda res­pýblıkalyq restavrasıalaý jumystary júrgizilýde. Bul nysan da qazaq halqynyń ulan-ǵaıyr tarıhynan syr shertip, uly toıdan taǵylym alýǵa kelgen qonaqtardy úlken áserge bóleıtini anyq. Kóne shahar mańyndaǵy jyr alyby Jambyl atamyzdyń eskertkishiniń mańy da abattandyrý jumystary arqyly jańaryp shyǵa keldi. Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna arnalǵan monýment te kún sanap bar sán-saltanatymen bıiktep, aıshyqtalyp keledi. Iaǵnı, tarıhı toıǵa arnalǵan eńseli monýment turǵyndar men qonaqtarǵa alystan kórinip, ótkendi tarazylaıtyn ósıetti orynǵa aınalmaq. Óıtkeni, Qazaq handyǵynyń negizin qa­laǵan eki hannyń beınesi – eldik aqyl-esimizdiń aıǵaǵy bolyp qala bermek. Al «Qazaq álemi» tarıhı-etnografıalyq kesheni aıasynda «Jádiger» jyljymaly murajaı ekspozıasy, ulttyq qoldanbaly óner buıymdarynyń kórme-jármeńkesi ótkizilip, ismer-sheberler óz ónerlerin kórsetetin bolady.

Osy monýmentke aparatyn Táýke han kóshesindegi dóńes kópir de kúrdeli jóndeýden ótkizilip, onyń eki shetine Qazaq eli monýmenti men barys músinderi ornatylyp edi, ol da jańaryp, jarqyrap shyǵa keldi. Qalanyń shyǵysyndaǵy dál osyndaı kópir de jóndelýde. Tarazdyń ońtústik qaqpasy da zaman talabyna saı qaıta jańǵyrtyldy. Sonymen qatar, Abaı dańǵyly men Tashkent kóshesiniń qıylysyndaǵy Abaı skverine uly aqynnyń eskertkishi qoıylyp, abattandyrý jumysynyń qolǵa alynýy da toıǵa degen tartý-taralǵymyzdyń bir parasy bolyp tabylady.

«Toı – halyqtyń qazynasy» dep beker aıtylmaǵan, osyǵan oraı oblystyq qazaq jáne orys drama teatrlary ornalasqan ǵımarattyń ishi jóndeýden tolyq ótkizilýde. Toı kúnderi onyń sahnasynda jazýshy-dramatýrg Qalıhan Ysqaq pen Shahımardan Husaıynovtyń «Qazaqtar» atty tarıhı-dramasynyń tusaýkeser qoıylymy ótedi. «Atshabar» ıpodromy da jóndeýden ótkizilip, onda jańadan «At polosy» oıynynyń alańy salynýda. Iaǵnı, mereıtoı aıasynda elimizde alǵash ret «At polosy» oıynynyń tusaýy kesilip, sonymen birge, dástúrli alaman báıge, top báıge jáne ushqyr jarystary uıymdastyrylady.

«Balasaǵun» konsert zalynda «Máń­gilik El» ıdeıasy aıasynda ótetin res­pýb­lıkalyq aqyndar aıtysyn asyǵa kútip otyrǵan jurt ta kóp. Aıtysqa esim­deri elimizge belgili Aınur Tursyn­baeva, Aıbek Qalıev, Rınat Zaıytov, Baýyr­­jan Halıolla, Jansaıa Mýsına, Jibek Boltanova, sondaı-aq, Qytaı, Mońǵo­­lıadan bas-aıaǵy 26 aqyn qatysa­dy. Aı­tysty aqyn, Muqaǵalı Maqa­taev atyn­daǵy syılyqtyń ıegeri, halyq­aralyq aıtys­ker aqyndar men jyrshy-ter­meshi­ler odaǵynyń tóraǵasy Júrsin Er­man júr­gizedi. Aıtysta Qazaq handy­ǵynyń tereń tarıhy, handar men batyr-bılerdiń qaıtalanbas erlikteri ot aýyzdy, oraq tildi aıtyskerlerdiń jyrlaryna arqaý bola otyryp, ótken kún men búginniń tarı­hı baılanysy ádemi kórinis tabady dep kútilýde. Elbasynyń «Uly Dalanyń per­zentterimiz» ıdeıasy da jan-jaqty jyr­lanyp, aqyndardyń tiline tirek bolmaq.

Sondaı-aq, jyl basynda jarıalanǵan «Erliktiń arqaýy, eldiktiń bastaýy – Qazaq handyǵy» atty respýblıkalyq jas aqyndardyń jabyq jyr músháırasynyń jeńimpazdaryn marapattaý rásimi de osy kúnderi ótedi. Qazaqstan halqy Assambleıasynyń «Uly Jibek jolyndaǵy pikirlesý: Ortalyq Azıa: aımaq halqynyń yntymaqtastyq tájirıbesi» halyqaralyq kúltýrologıalyq jobasynyń plenarlyq májilisi bolady. «Qazaq handyǵy» ensı­klopedıasynyń tusaýkeseri men bas­palardyń kitap kórmesi uıymdas­ty­rylady. «Tarıh. Áıelder. Qazaqstan» respýblıkalyq áıelder konferensıasy da toı taǵylymynyń biri bolmaq.

«Taraz-Arena» sport kesheninde qa­zaq kúresinen ótetin «Eýrazıa barysy» halyqaralyq týrnıri de toı tamashasy men taǵylymyn arttyra túsip, halqymyzdyń boz kilemde jaýyryny jerge tımegen balýan uldary kóp bolǵanyn dúnıejúzine pash etedi dep otyrmyz. Boz kilemde Grýzıa, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Mońǵolıa, Polsha, Reseı, Túrkıa jáne Ózbekstan elderiniń komandalary kezdesedi dep kútilýde. Árbir quramada jeti balýan kúresedi. Týrnırde qazylyq jasaıtyn halyqaralyq tóreshiler quramyna qatysatyn memlekettiń ókilderi kiredi. Solarmen qatar, tarıh taǵylymdaryn dáriptep, tyń derekter men dáıekterdi ortaǵa salatyn respýblıkalyq ǵylymı-tájirıbelik konferensıalar da toı mazmunyn baıyta túsetin bolady.

Qarahan baba kesenesiniń mańynan jańa meshit boı kóterip, aınalasy abattana tústi. Ondaǵy zamanǵa saı sýburqaqty, qumyradan syldyrap aqqan móldir sýdy tarıhı shyndyqqa tán arhıtektýralyq sheshim dep qabyldaýǵa bolady. Qalanyń ortasyndaǵy Halyq Qaharmany Qaırat Rysqulbekov atyndaǵy saıabaqtyń kireberisi de qaıta jańǵyrtylyp, tarazdyqtardyń súıikti demalys ornyna aınaldy. Onda oblysymyzdyń jáne Taraz qalasynyń qurmetti azamattarynyń, Olımpıa oıyndarynyń, álem jáne Azıa chempıonattary jeńimpazdary men júldegerleriniń esimderi jazylǵan birneshe mármár taqtalar qoıylǵan. Tuńǵysh Prezıdent saıabaǵynyń qarsy betinen jańa skver ashý týraly oıymyz da oń sheshimin tapty. Osy jerdegi «Aq shatyr» sahnalyq alańy sheńberindegi konsertimiz de toı qonaqtarynyń talǵamynan shyǵady dep oılaımyz. Uly Jibek joly sileminiń boıyna ornalasqan «Taraz» qonaq úıiniń aldy da totydaı taranyp shyǵa keldi. Ásirese, erekshe úlgide jasalǵan sýburqaq pen áktastan jasalǵan kıiz úı kóshe kórkin asha túsken…

– Mereıtoı qonaqtaryn qabyl­daıtyn áýejaı termınalynyń qury­lysy aıaqtalýǵa jaqyn dep estidik.

– Iá, ol paı­dalanýǵa berilgennen keıin Áý­lıeata áýejaıy alyp áýe laı­nerlerin qabyldap, sol arqyly jambyldyqtar Máskeý, Antalıa, Dýbaı sıaqty, taǵy basqa qalalarǵa tikeleı ushý múmkindigine ıe bolady. Dál osyndaı jóndeý, jańǵyrtý jumystary temirjol, avtobeket mańynda da júrgizildi.

– Eldigimizdi ulyqtap, tarıhı jadymyzdy jańǵyrtatyn torqaly toıǵa elimizdiń oblystary bar, qalalary bar barlyǵy 14 óńirden kómekke kelip, Taraz qalasynyń ósip-órkendeı túsýine atsalysty. Bul Alataý men Arqa, Altaı men Atyraý arasyndaǵy alys-beristi, barys-kelisti burynǵydan da jaqsarta túsip, halqymyzdyń ıgilikti is-sharada judyryqtaı jumyla biletinin kórsetti. Oǵan qosa, ózimizdiń 10 aýdannyń tur­ǵyndary da úlken úles qosty. Ortaq qýanyshqa oblystaǵy basqarmalar da bir kisideı jumyldy. Mereıtoı qarsańynda Taraz qalasynyń ortalyq jáne basty kósheleriniń tazalyǵyn, abattandyrylýyn jáne kógerishtendirilýin qamtamasyz etý maqsatynda oblys ákimdigine qarasty 17 basqarma men 10 aýdan ákimdikterine 24 kóshe bekitilip berildi. Sonymen birge, qalanyń ınfraqurylymyn jaqsar­týǵa baǵyttalǵan kóptegen jumystar atqa­ry­lýda. Jalpy, uzyndyǵy 46 shaqyrym jol kúrdeli jáne ortasha jóndeýden ótkizilýde.

Sonaý Qytaı memleketiniń San Ian qalasynan burynǵy Jibek joly boıymen saparǵa shyqqan «Uly Jibek jolyndaǵy mádenıet» atty kerýen kóktem, jaz boıy myńdaǵan shaqyrymdardy kókteı ótip, búginde Jetisý óńirine jetti. Olar endi Qordaı, Merki, Turar Rysqulov, Baızaq aýdandarynyń jerleri arqyly qazan aıynyń alǵashqy onkúndiginde, ıaǵnı toı qarsańynda Taraz qalasyna kelip jetedi dep kútip otyrmyz. Bul Uly Jibek joly baǵyty boıynsha tarıhı-tanymdyq baýyrlastyqty damytý maqsatynda Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Tóraǵasy Sı Szınpınniń ıdeıasymen, San Ian qalasy ákimshiliginiń, Qazaqstandaǵy dúngen qaýymdastyǵynyń jáne «Jing Sheng Yu» shaı kompanıasynyń bastamasymen kerýen uıymdastyrylǵan bolatyn. Ótken jyly QHR-diń Shensı provınsıasyna arnaıy jumys saparymen baryp, birqatar memorandýmdarǵa qol qoıylyp, birlesken halyqaralyq festıvál ótkizý, óner men mádenıet salasynda tájirıbelermen almasý, QHR-diń óner qaıratkerleriniń Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı ótkiziletin saltanattarǵa qatysýy týraly kelisimge kelgen edik. Baýyrlas qalalar arasynda jolǵa shyqqan bul kerýen quramyndaǵy 55 túıe, 11 avtokólik jáne 70-ke jýyq kerýenshi Uly Jibek jolynyń tarıhı oryndaryn aralap, Taraz qalasynda ótetin Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq mereıtoıyna qatysady.

Taraz qalasynyń ortalyq stadıonynda M.Áýezov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademıalyq drama teatry jazýshy-dramatýrg Jabal Erǵalıevtiń «Qıly jol» dramalyq qoıylymyn sahnalaıtyn bolady. Qoıylymda Ábilqaıyr hanyń qol astynan Kereı men Jánibek sultandar bastaǵan qazaq rýlarynyń bólinip shyǵyp, Moǵolstannyń hany Esenbuǵaǵa baryp, sol jerden qonys alýy, qazaq rýlary Kereıdi aq kıizge han kóterip, Qazaq handyǵynyń qurylýy týraly kórinister beınelenedi. Jalpy, Taraz qalasynda ótetin Qazaq handyǵynyń toıynda Almaty qalasy, Almaty, Ońtústik Qazaqstan, Qyzylorda jáne óz oblysymyzdyń tańdaýly óner juldyzdary men ujymdary án shyrqap, terme, jyr aıtyp, kúı tartyp, bı bılep jurtshylyqty qyzyq dýmanǵa bóleıtin bolady. Mysaly, halqymyzdyń maqtanyshyna aınalǵan «Sazgen», «Turan», «Qońyr» jáne Qyrǵyz Respýblıkasynan keletin «Qambar» fólklorlyq óner ujymdary jurt bir kórsek shirkin dep júrgen talantty toptar. Sondaı-aq, toı sheńberinde ótetin túrkitildes halyqtardyń mýzyka keshinde óner kórsetetin Iakýtıa, Bashqurtstan, Tatarstan, Altaı, Túrkıa, Hakasıa, Daǵystan, Qyrǵyzstan jáne Ózbekstan elderi talanttarynyń án-jyrlaryn tamashalaý da halyqqa ǵajaıyp rýhanı baılyq syılaıdy ǵoı dep oılaımyn.

Árıne, ıgilikti isterdiń bári Úkimet qorynan bólingen qarjymen birge elimizdiń ár óńiri kórsetken kómek arqyly atqarylýda. Budan basqa, elimizdiń kóptegen iri kompanıalary demeýshilik jasaýda. Mysaly, «Máńgilik El» qoryna 576 mıllıon teńgeden astam qarjy tústi.

– «Eldi is biriktiredi, sóz buzady» deıdi halqymyz. Qazaq qazaq bolǵaly tuńǵysh ret toılanyp otyrǵan Qazaq handyǵynyń 550 jyldyq torqaly toıynyń tamashasy da, taǵylymy da mol bolyp, bıik deńgeıde ótýi bir óńir úshin ǵana emes, barsha halyq úshin úlken syn desek, qatelespeıtin shyǵarmyz.

– Álbette. Jalpy, osy toıǵa atsa­lysqan qazaqstandyqtardyń barlyǵyna jambyldyqtardyń alǵysy sheksiz. «Kelgenshe qonaq uıalady, kelgen soń qonaq ıesi uıalady» degen, álemdik qarjy daǵdarysyna qaramaı dúbirli toı ótkizip, qonaq kútýge bilek sybanyp kirisip ketken Taraz qalasynyń bes juldyzdy qonaqúıler máselesinde eptep qysylatyn jaıy bar ekenin jasyrmaımyz. Sondyqtan, kelýshiler buǵan túsinistikpen qaraıdy dep oılaımyn. Toıǵa keletin eldiń qarasy óte mol. Áıtse de, qushaǵymyz keń, peıilimiz aq, kelgen qonaqtardyń bul toıdan taǵylym alý úshin qoldan kelgenniń bárin jasaımyz. Elbasymyz únemi esimizge salyp otyratyn «Tórteý túgel bolsa tóbedegi keledi, altaý ala bolsa aýyzdaǵy ketedi» degen maqaldyń taǵy bir ret synalǵan tusy da osy toıdy uıymshyldyqpen ótkizý dep bilemin.

"Qamshy"silteıdi

Derekkóz: Egemen Qazaqstan