Bul kúndi Táýelsiz Qazaq memleketi shırek ǵasyrǵa jýyq, 24 jyldaı kútti!!! 1992 jyly elimiz eń alǵash Birikken Ulttar uıymyna múshe bolǵan soń, Táýelsiz Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti, Nursultan Nazarbaev Bas Assambleıanyń 47 sesıasynda alǵash sóılegende qazaq tilinde bir sóılem – Uly Abaıdyń “Eńbek etseń erinbeı, toıady qarnyń tilenbeı” degen sózin taza qazaq tilinde aıtqanda, bir serpilip qalǵan edik… Endi mine, álemniń barlyq elinen tek BUU-da alty memlekettiń ǵana tili resmı estiler kezde, qazaq halqy qasıetti sanaıtyn jetinshi til bolyp, qazaq tilinde tutas baıandama jasaldy. Ol halyqaralyq alty tilge aýdaryldy. Jáne qandaı baıandama, ekonomıkalyq daǵdarys kúsheıip, búkil dúnıe dúbirlep turǵanda, álemdik kúrdeli máselelerdi kesek týrap, kesimdi de, sheshimdi túrde túıinin túıip aıtý, búkil memleket basshylaryna qunarly qazaq sózimen quıyp aıtýdyń baǵasyn eshnársemen salystyrýǵa bolmas…
Qazirgi Azıa memleketteriniń álemdik azýly jolbarystarǵa aınalýyna baılanysty BUU shtab-páterin álem halqynyń úshten ekisi turyp jatqan Azıa tórine aýystyrý máselesi kreatıvti, tosynnan tabylǵan tolymdy usynys ekenin tek qazaq sarapshylary ǵana emes, dúnıejúziniń barlyq sarapshylary jarysa aıtýda. Al ol Azıanyń aıtýly qalalarynyń ishinde, Elbasymyz keıin sapar qorytyndysyn jasaǵanda Sıngapýrmen qatar Astanamyzdyń da aty atalýy Alash jurtyn taǵy bir silkindirdi. Bunyń astarynda álemdik deńgeıde oılaıtyn Ult kóshbasshysynyń Qazaq Elin “Máńgilik El” etý jolyndaǵy tereńnen tartqan terbelis, Kók túrikter qaǵanatynan jalǵasqan kóregendik jatqanyn túsiný úshin de túpsiz túısik kerek ekeni anyq…
Álemdegi tuńǵysh ıadrosyz aımaq retinde Qazaqstan basshysynyń álemdi ıadrosyz ǵalamǵa aınaldyrýdy – beıbitshilik máselesin kóterýi de óte durys qabyldandy.
“BUU-ǵa 100 jyl tolatyn kezdegi álemniń qandaı bolatynyn kóre bilý kerek ekenin» de el basshylarynyń bárine eskertken Elbasymyz Nazarbaev «BUU-nyń qurylǵanyna 70 jyl ótkennen keıingi adamzat damýyndaǵy jańa kezeńniń mindetterin naqty aıqyndaý qajettigi retinde BUU-nyń 100 jyldyǵyna arnap «Jahandyq strategıalyq bastama – 2045» josparyn daıyndaýdy usyndy. Qazaqstan Prezıdentiniń BUU-daǵy qazaq tilinde jasaǵan baıandamasyndaǵy osyndaı dúnıeýı mańyzy bar zor qundylyqtar álemdik áıgili BAQ-tardyń joǵary baǵasyna ıe bolýda.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Nursultan Nazarbaev qazirgi búkil el alańdap otyrǵan, ásirese, TMD elderi eleńdep otyrǵan Ýkraına memleketi men Reseı memleketteriniń arasyndaǵy qaqtyǵysqa baılanysty Mınsk kelisiminiń oryndalýyn talap etti.
Sonymen birge álemdik kúrdeli máselelerdi qamtyǵan Qazaqstan Prezıdenti terorızmge qarsy birtutas halyqaralyq júıe qurýdy usyndy. Álemdik BAQ nazaryn aýdarǵan másele Nazarbaevtyń Ultaralyq birińǵaı valúta qurý ıdeıasy boldy. Bul jahandyq daǵdarystyń aldyn alýǵa septigin tıgizedi dep málimdedi Elbasy.
N.Nazarbaev samıtte Qazaqstannyń memlekettiligi nyǵaıyp, azamattyq qoǵamnyń damýyna jetkilikti jaǵdaılar jasalǵanyn, respýblıkanyń ishki jalpy ónimi 19 esege ulǵaıyp, kedeıshilik deńgeıi eseleı tómendep kele jatqanyn da baıandady. Sonymen qatar Aral teńiziniń tartylýyn, ekologıalyq máselelerdiń álemge qaýip tóndiretinin aıtqan.
“Jer betindegi kedeıshilik deńgeıi óte joǵary, mıllıardqa tarta halyq toıa tamaq ishpeıdi, mıllıondaǵan adam saýatsyz, balalar arasyndaǵy ólim-jitim jyl saıyn 40 mıllıondy quraıdy. Baı elder kedeılerge kómektesýi tıis. Osyǵan baılanysty men barlyq memleketterdiń áskerı shyǵystarynyń 1 paıyzyn myńjyldyq maqsattaryn júzege asyrý isine bólýdi usyndym, bul zor kómek bolar edi. Bizdiń elimiz kótergen barlyq máseleler tıisti qoldaý tapty dep esepteımin”, – dedi Nursultan Nazarbaev sapar qorytyndysynda.
Sonymen qatar Nursultan Nazarbaev sapar barysynda birneshe memleketter basshylarymen kezdesti. Atap aıtqanda, AQSH prezıdenti B.Obamamen kelissózder barysynda ekijaqty yntymaqtastyqty damytý máseleleri talqylanǵandy.
Erekshe toqtalar jáıt – Qazaqstanda óziniń statýsyna saı, Konstıtýsıadaǵy belgilengen tórine tolyq shyǵa almaı kele jatqan Memlekettik tilimizdiń álemdik BUU minberinen bir-aq shyǵýy! Bul birer kún aıtylyp qoıa salar jáıt emes, asa mańyzdy memlekettik saıası máni bar másele ekenine el birden nazar aýdarýda. Bul qazaq tilinde tórtkúl dúnıeniń tórinen jasalǵan baıandama el tarıhynda da, álem elderiniń qaýymdastyǵy tarıhynda jarqyn oqıǵa bolyp qaldy!
Qazaq tilin búkil el esitti, tyńdady! Táýelsizdigimizdiń 24-shi jylynda, Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵynda, 2015 jyly 27 qyrkúıek kúni Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaev jasaǵan Qazaq tilindegi baıandama bastalǵan soń… 1 mınýt 49 sekýnd ótkende… qazaq tilindegi aýdarmanyń joqtyǵyna baılanysty toqtatyldy… Búkil álemniń 193 memleketi qatysyp otyrǵan Birikken Ulttar Uıymy Bas Assambleıasyn júrgizip otyrǵan tóraǵa 2 mınýt 05 sekýnd ótkende Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentinen – Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtan keshirim surap, kidire turýyn ótindi. Qazaqstannyń Syrtqy İster mınıstri, osynyń bárine kináli Erlan Ydyrysov Prezıdentke, minberge qaıta-qaıta shaýyp baryp júrdi eki arada… Búkil álem kóz tigip otyrǵan Bas jınalysta Elbasymyz “Bar ma?” dep (sınhrondy aýdarmany) qazaq tilinde surady. Ózi eki ret mınıstr bolsa da, memlekettik tilde sóılep kórmegen Erlan Ydyrysov Elbasymyz da sóılemeıtin shyǵar dep oılap qalǵan bolýy kerek… Syrtqy İster mınıstrimiz de, BUU-da bul joly qatty qatelesti!.. 2 mınýt 15 sekýndta tóraǵa Qazaqstan Prezıdentinen sınhrondy aýdarma máselesine baılanysty bolǵan kidiriske keshirim surady. 3 mınýt 14 sekýnd ótkende tóraǵa bizdiń prezıdentten “2 mınýt kúte turýyn” ótindi… 3 mınýt 35 sekýndta tóraǵa bizdiń Elbasydan minbe janyndaǵy kresloda otyryp kúte turýyn ótindi. Búkil eldiń bas minberi men zaldyń arasynda Qazaq tiline aýdarma izdep shabylý men kútý bastaldy. Búkil el Birikken Ulttar Uıymy tórinde Qazaqstan Respýblıkasy memlekettik tilin – Qazaq tilin kútip otyrdy! Tórde qasqaıyp, Qazaq prezıdenti de BUU-nyń Qazaq tilinen tikeleı aýdarma jasaýyn kútip otyrdy! Aqyry, 5 mınýt 25 sekýnd kidiristen soń, saǵat 7 mınýt 14 sekýnd ótken soń Qazaq Prezıdenti qaıta Minberge shaqyryldy. Saǵat 7 mınýt 32 sekýndta Qazaq Prezıdenti Qazaq tilindegi baıandamasyn qaıta bastady! El prezıdentteri men álemdik sarapshy-saıasattanýshy-saıasatkerler óte joǵary qabyldaǵan mańyzdy baıandama 22 mınýt 12 sekýnd ishinde jasaldy!!!
Budan soń Nursultan Nazarbaev memlekettik arnalarǵa osy BUU Bas Assamleıasyna barǵan saparynyń qorytyndysyn jasady. Árıne, Syrtqy ister mınıstrligi tarapynan ózderiniń ádetteri boıynsha “qazaq tilinde jasalǵan baıandamaǵa saıası mán berýdiń qajet emestigi” qaıta-qaıta suralsa da, Elbasydan eń basty máselelerdiń biri retinde BUU-daǵy qazaq tilinde jasalǵan baıandama tarıhy týraly suraldy.
Elbasy da erekshe jaýap berdi. Nursultan Nazarbaev Amerıka Qurama Shtattarynda Nú-Iork qalasyndaǵy Birikken Ulttar Uıymynyń Bas Assambleıasynyń mereıtoılyq 70-shi sesıasynda qazaq tilinde baıandama jasaýynyń sebebin “jaqsylyqtyń nyshany” dep túsindirdi:
“– Meniń memlekettik tildegi sózim, onyń uıymdaǵy barlyq resmı alty tilge ilespe aýdarylýy da jaqsy nyshan boldy. Bizdiń tilimiz dúnıejúzine estilsin, qulaqtaryna sińsin dep oıladym. Ary qaraı jyljyta beremiz. Men ádeıi solaı jasadym. Báribir ol barlyq tilge aýdarylady. Biraq, ábden úırenip ketken bizdiń adamdar. (Qazaqsha) sóıleskisi kelmeıdi. Tili basqa jaqqa úırenip, jattyǵyp ketken… Sondyqtan men aıtqannan keıin menen keıingi bizdiń basshylar solaı (qazaqsha) sóıleıdi dep senemin!”, – dedi Elbasymyz Nursultan Nazarbaev.
Iá, qazaq tilin álemniń 193 prezıdenti men efırge kóz tikken búkil el umytpaıtyn boldy!!! Tilimizdiń álemge tanylǵan kúni Elbasynyń BUU-nyń 70 jyldyǵynda Qazaq handyǵynyń 550 -jyldyǵyna tamasha tarıhı tartýy boldy dep bilemiz!
Al, endi shırek ǵasyr erkinsigen Úkimet músheleri, Parlament depýtattary, memlekettik qyzmetkerlerdiń barlyǵy, zıaly qaýym ókilderi memlekettik tilde sóılegen Memleket basshysynan úlgi alyp, qazaq tilinde sóıleýi tıis! Eshqaısysy El men Elbasy senimine qarsy shyǵa almaıtyn shyǵar dep, biz de senemiz!
Alystaǵy Amerıka Qurama Shtattarynda, BUU-nyń bas minberinde sanaýly mınýtta qazaq tilinen álemniń 6 tiline aýdaratyn sınhrondy jeli iske qosylǵanda, óz elimizde áli kúnge memlekettik tildi jetimsiretip, ózge tilde sóılep júrgenimizdiń eshqandaı el uǵymyna syımaıtynyna memleket basshysynyń ózi kóz jetkizdi. Endi osy memlekettik tildiń mereıin asyrǵan álem tórinen bastalǵan Elbasymyzdyń el kútken bastamasy baıandy bolýyn tileıik!
Bul jolda basty jaýapkershilik, árıne, Úkimetke júkteledi. Memlekettik tildiń Konstıtýsıaǵa saı jáne Tilder týraly Zańymyz ben 2011 jylǵy Qazaqstan Prezıdentiniń “Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy” josparyna sáıkes iske asyrý mehanızmin jetildirý, baqylaý tetikterin tereńdetý jumystaryn óz merziminde oryndap otyrý Úkimettiń basty sharýasy bolýy tıis ekeni belgili.
Elbasynyń 2001 jylǵy Jarlyǵymen bekitilgen “Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2001 – 2010 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyna” sáıkes 2010 jylǵy qańtardyń 1-inen bastap barlyq deńgeıdegi memlekettik organdar is qaǵazdardy memlekettik tilde júrgizýge kóshýi tıis bolatyn. Biraq, is júzinde is qaǵazdary burynǵydaı orys tilinde daıyndalýda. Sodan soń aýdarmashynyń kómegimen qazaqshaǵa aýdarylady. Al bul qanshama qarjy men ýaqytty shyǵyndap jatqany aıtpasa da túinikti. Memlekettik tildi bilmeýdiń kesirinen qarjylyq daǵdarys kezinde qyrýar shyǵynǵa dýshar bolyp otyrmyz. Konstıtýsıamyzdyń, Til týraly zańnyń osy is qaǵazdardy memlekettik tilde júrgizýge kóshý talaptaryn oryndaıtyn kez jetti dep bilemiz.
“Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy” boıynsha 2014-2016 jyldardaǵy ekinshi kezeńinde memlekettik qyzmetshilerdiń, halyqqa qyzmet kórsetý jáne memlekettik qyzmetter kórsetý salasy qyzmetkerleriniń memlekettik tildi meńgerýi jónindegi mindetti tómengi talaptardy engizý kózdelgen. Memlekettik tildi meńgerý dárejesin baqylaý tetikterin engizý jumysyn uıymdastyryp, qoǵamdyq ómirdiń barlyq salasynda memlekettik tilge qajettilik bolýyn talap etedi.
QR Til týraly Zańynyń 24-shi babynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń Til týraly Zańynyń buzylýyna kináli memlekettik organdardyń, kez kelgen menshik nysanyndaǵy uıymdardyń birinshi basshylary, sondaı-aq zańdy jáne jeke tulǵalar Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańdaryna sáıkes jaýapty bolady» delingen. Zańnyń osy qaǵıdasyna sáıkes ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly Kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý qajettigi, tipti, budan buryn 2012 jyly “Aq jol” partıasy daıyndaǵan “Memlekettik til týraly zań” jobasyn qabyldaıtyn kez jetti dep bilemiz.
Sonymen qatar, buǵan memlekettik organdarmen birge saıası partıalar men qoǵamdyq uıymdar, ár qazaqstandyq óz úlesin qosýy tıis. Ásirese, BUU-nyń Qazaqstandyq úlgisi atalyp júrgen Qazaqstan Halqy Assambleıasy ózin kórsetetin kez keldi. Buryn da, jıyndarda aıtyp, jazyp júrgenimizdeı, endi Assambleıanyń “Bir El- Bir Taǵdyr” atty ustanymyna Birlik pen Berekeniń tútinin túzý shyǵaryp otyrǵan Otan-oshaǵymyzdyń, Tatýlyq Taıqazanymyzdyń úsh aıaǵynyń biri bolyp, “Bir El- Bir Taǵdyr- Bir Til” atty uranǵa ulasýy tıis! Solaı Álemdik BUU-daǵy Elbasy bastamasyn Qazaqstandyq “kishi BUU” jalǵastyryp, Prezıdentimiz aıtyp júrgendeı, “Memlekettik til – ult birliginiń basty faktory” ekenin ispen dáleldeýi kerek!
Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń kóne Kók túrikten kóktegen, aty áıgili Altyn Orda men Qazaq handyǵynan qýat alǵan Táýelsiz Qazaq Elin – Uly Dala urpaqtaryn “Máńgilik Elge” bastap bara jatqan álemge bedeldi Táýelsiz saıasatker, Ult kóshbasshysy ekenine búkil dúnıejúzi elderi kýá boldy!
Óıtkeni, osydan júz jyl buryn aıtylǵan “Sózi joǵalǵan eldiń ózi joǵalady” degen Alash kósemi Ahmet Baıtursynulynyń áıgili sózin sál ózgertip aıtsaq, “Tili bolǵan el ǵana tiri bolady!”
"Qamshy" silteıdi
Derekkóz: "Qazaq úni" gazeti
Pikir qaldyrý