Osyndaı qylmystyń aldyn alýǵa bolmas pa edi? Bizdiń eldiń zańdary adam quqyǵyn, ómirin qorǵaý emes, kinálilerdi jazalaýmen ǵana tynady. Bala psıhologıasyn syndyrǵan jaýyzdardy meıli on jylǵa túrmege qama, meıli kastrasıa jasat, báribir synǵan taǵdyr syndy, zalaly tıdi. Sol úshin zorlyq-zombylyqty boldyrmaýdyń jolyn izdeýimiz kerek. Buryn qazaq boı jetken qyzyn «qyryq úıden tyıyp», keshqurym syrtqa shyǵarmaıtyn edi, endi sábılerdi de kózden tasa qylmaıtyn boldyq.  Jalǵyz erkine qoıyp, senip tapsyratyn jer – balabaqsha men mektep qabyrǵasy edi. Erte jastan áleýmettik jeli, ıýtýbtan azǵynǵa toly vıdeo kórip, oıy buzylǵan jetkinshekter 2-synyptaǵy ulǵa zorlyq kórsetken. Oqıǵa týraly 29 naýryzda NeMolchı.kz qory jarıalady. Qorǵa Almaty oblysy Jambyl aýdany Qasymbek aýylynyń jurtshylyǵy júgingen.

Balaǵa jaqyn malǵundardyń jumys izdep ornalasatyn jeri de osy mektep bolyp shyqty. Sondaǵy kózdegeni kúnkóris emes, nápsisin qozdyrǵan obektisine jaqyn bolý. Ótken jyly qyrkúıek aıynda Túrkistan oblysynyń Saryaǵash aýdanynda mektep muǵalimi 9-synyp oqýshysyn zorlaǵan. Soraqysy sol, bul oqıǵa mektep qabyrǵasynda bolǵan.

Jaz aıynda Qaraǵandy qalasyndaǵy ınternatta dırektor 9-synyp oqýshysyn zorlaýǵa áreket jasaǵan. Pán muǵalimi bolǵan dırektor emtıhanǵa daıyndalý úshin oǵan qosymsha sabaq ótkizýge nıettengen. Sol nıettiń artynda sum oılary da bolǵany anyq. Kezekti osyndaı qosymsha sabaq kezinde oqýshy qyzdyń qolynan ustap, jynystyq qatynasqa ıtermelegen. Psıhologıalyq bir opattan aman qalǵan qyzǵa anasy járdemdesip, zańǵa júgingen.

Biraq muǵalim oqýshy qyzǵa jas jigitteı qyryndap, artyq sóz aıtsa, bizdiń qazaq balaǵa sene qoıa ma? «Uıat bolady, qaıdaǵyny aıtpa!», «Nemeresi bar. Ákeńdeı adamǵa jala jappa! Sen durys túsinbeı qalǵan shyǵarsyń» dep áýeli ózine urysady. Ata-ana estilikpen osyndaı úreı aıtylǵanda, sózine den qoısa, zorlyq azaıa túser me edi? Bóten turmaq óz ákesi qorlyq kórsetip jatqan zamanda jattan jaqsylyq kútermisiń?!

Osy másele boıynsha psıholog Serikgúl Sálıdiń pikirin suradyq.

– Nege mekteptegi jas balalar zorlyq jasaýǵa beıim bolyp barady? Mysal retinde 5-synyptaǵy oqýshylardyń 8 jastaǵy balany jynystyq qatynasqa májbúrlegenin alaıyq.

– Bul jaǵdaıdyń sebep-saldary túrli bolýy múmkin. Demek, bul balalar sondaı isti kózben kórdi: pornografıa, kıno ne vıdeolar. Sodan paıda bolǵan ınfantıldi seksýaldylyqtan eshqandaı sezimsiz, qyzyq úshin jasap kórgen. Úı jaıynda balanyń kózinde jynystyq qatynas týraly sózder, áńgimeler aıtýǵa bolmaıdy. Ondaı aqparat berý psıhıkasyna keri áser etedi. Óz tájirıbemnen mysal keltirsem, 5-synyp pen 6-synyp oqýshylary ózderinen birer jas kishi balalardy sheshindirip, mazaq qylyp, kúrektiń sabymen zorlaǵan. Zertteý barysynda olardyń dıstrýktıvti otbasydan shyqqany anyqtaldy. Kóz aldynda ákesi sheshesin zorlaǵan, al qalǵany pornografıa kórip, qyzyǵýshylyqtary oıanǵan jetkinshekter.

– Ustazdar tarapynan da zorlyqqa beıim adamdar jumys istep jatyr. Qyzmetke qabyldanar aldynda psıhologıalyq saýlyǵyn anyqtaý úshin psıhıatrıalyq emhanada tizimde turmaǵanyn dáleldeıtin bir paraq qaǵaz ǵana suraıdy. Sonda mektep ordasyn qalaı tazartamyz?

– Ózekti suraq. Psıhologıalyq baqylaý arqyly pedafılıa kórinedi. Sondyqtan zertteý óte mańyzdy. Pedofılıa tabýdyń buzylýynan bolady. Uzaq ýaqyt fýstrýasıalyq kúıde júrýinen ne bala kezinde belgili bir tabýdyń ornyna túspeýinen osyndaı tán qalaýy týady. Qarapaıym tilmen aıtqanda, pedofılıa degen tán qumarlyǵyn sanadan bıik qoıý. Olardy jynystyq turǵyda áıel emes kishkentaı bala qozdyrady. Al sol qumarlyǵy oıanbaı, odan lázzat almaı ómir súre almaıdy. Oıyn iske asyrý úshin kóbine lager, mektep sıaqty búldirshinder bar jerge jumysqa ornalasýǵa tyrysady. Bolashaqta ustazdardyń ózine baqylaý júrgizetin psıhologtar bolady dep senemiz.  

– Kishkene búldirshinder zorlyqqa túskennen keıin ǵana emosıalyq aýyr kúılerinen ańǵarýǵa bolady. Al eresek balalar keıde syrt adam kóz tikkenin ańdap, ata-anasyna eskertip aıtsa da, qazaqılyqqa salyp, áýeli urysyp, senim bildirmeıdi. Osyndaı ata-analarǵa ne deısiz?

– Qazir ata-analardyń kóbi sezim men ózgelerdi sezinýdi, balanyń basyndaǵy bolýy múmkin qysym men qıynshylyqty, qorǵanysh pen qamqorlyq kórsetýdi bilmeıdi. Perzentiniń aıtqan sózine senbeýiniń ózi de qarym-qatynasty durys ornatpaǵanyn kórsetedi. Býllıngtiń asqynǵan túri zorlyq-zombylyqqa ákeledi. Sebebi ol sezimnen jurdaı. Bul da perzent aldyndaǵy ata-ananyń jaýapkershilikti sezinýine tikeleı qatysty. Balanyń kózinshe balaǵat sóz aıtpaý kerek, óıtkeni sol ár sózdiń túpki maǵynasy jynystyq qatynasqa baılanysty. Sondaı sózdi balaǵa aıttyń, demek sondaı aqparatty tikeleı berdiń. Tárbıe basy osy.

Psıholog maman aıtqandaı, pedofılderdiń jaǵalap júretin jeri oqý ordasy. Mekteptegi muǵalimderdiń ál-aýqatyn kótergennen beri bul salaǵa barýshylar sany kóbeıdi, al irikteý tek tájirıbe men bilimge qaraýmen ǵana shektelip jatyr. Psıhologıalyq aýrýǵa beıim, ne bir aýytqýshylyǵy bar adamdar mektepte jumys istep júrmegenine kim kepil?

Memlekettik qyzmetke turý úshin bilimin tekserip qana qoımaı, psıhologıalyq synaqtan ótkizedi. Nege muǵalimderdi jumysqa qabyldamas buryn basshylyq teksermeıdi? Byltyr Reseı ekesh Reseıdiń ózi orta bilim beretin mekemelerindegi ustazdardan psıhologıalyq test alyp, zorlyq-zombylyqqa beıimi bar qyzmetkerlerdiń barlyǵyn sheni men dárejesine qaramaı jumystan shyǵaryp jibergen. Qazaqstanda da osyndaı tekserister qajet. Jas demeı, kári demeı joǵarǵy synyp oqýshylarynan bastap dırektorǵa deıin testten ótip, qaýipsizdikti kúsheıtý arqyly ǵana saqtana alamyz.