«Amanat» qoǵamdyq komısıasynyń tóraǵasy A. T. Quspan Maqsut Narikbayev University janyndaǵy MIND ǵylymı-taldaý ortalyǵynyń bazasynda sarapshylarǵa 2022 jylǵy qańtardaǵy oqıǵalardy taldaýǵa arnalǵan baıandamasyn tanystyrdy. Talqylaýǵa qańtar oqıǵalaryn baǵalaýǵa mamandanǵan jáne óz jumysynda osy taqyrypty kóterip júrgen sarapshylar men jýrnalıser qatysty.

Usynylǵan qujat sol kezeńderde bolǵan oqıǵalardyń hronologıasynan turady. Avtor naqty aımaqtarǵa, kúnderge, adamdarǵa jáne saǵattarǵa baılanysty qujattalǵan faktilerdi obektıvti túrde baıandaıdy.

Bolǵan oqıǵany taldaý 2022 jyldyń basyndaǵy oqıǵalarǵa qoǵam nazaryn aýdartý jáne qańtar tragedıasynan sabaq alýǵa baǵyttalǵan. Baıandama esh qospasyz, qujattyq dálelmen belgileýge jáne beıbit narazylyqty bılikti qarýly kúshpen basyp alýǵa aınaldyrýdyń senarılik modelin naqty sıpattaýǵa múmkindik beredi.

Baıandamanyń negizgi tezısteri:

• 2022 jyldyń qańtaryndaǵy oqıǵalar — zańdy bılikti qarýly kúshpen qulatýǵa baǵyttalǵan el tarıhynda alǵashqy uıymdasqan áreket.
• Suıytylǵan gaz baǵasynyń ósýi Mańǵystaý oblysyndaǵy mıtıńilerdiń basty sebebi boldy, olar búkil el boıynsha kásibı túrde úılestirilgen qarýly qaqtyǵystarǵa ulasty.
• Qańtar oqıǵalaryna óńirlerdegi ákimdikterdi basyp ala bastaǵan qarýly qurylymdar qatysty, Almatydaǵy ákimshilik pen Rezıdensıa ǵımarattaryn órtep jiberdi, oblys ortalyqtary men megapolısterdegi polısıa jáne UQK departamentterine shabýyl jasaldy. Olar zorlyq-zombylyq operasıalaryna uıymdyq jáne kásibı túrde daıyndalǵan. Bul rette, jekelegen polısıa departamentteri men UQK basshylyǵynyń áreketteri nemese áreketsizdiginiń arqasynda sodyrlar qarý-jaraq pen oq-dárilerge qol jetkizip, arsenalyn ulǵaıtty.
• Jappaı tártipsizdikterdiń batystan ońtústikke qaraı turaqsyzdandyratyn qozǵalysy resýrstyq aımaqtardy, kólik baılanystaryn qamtydy. Aımaqtardaǵy bılikti basyp alý jónindegi úılestirilgen is-sharalar eldiń batysynan shyǵysyna qaraı turaqsyzdyq sheńberin ornatyp, ortalyq aımaqtar men Astanany qorshap, olardy oqshaýlaý úshin quryldy.
• Respýblıka aýqymyndaǵy oqıǵalardy taldaý kezinde paralel baıqalady: memlekettik organdardyń ákimshilik ǵımarattaryna shabýyldar túnde jáne 5 qańtar tústen keıin boldy.
• İs júzinde 4, 5, 6 qańtarda qaqtyǵystar, áskerı operasıalardy eske túsiretin shabýyldar boldy, tipti ant bergen tártip saqshylary da mundaı kútpegen oqıǵaǵa daıyn emes ekeni bilindi, saldarynan áskerıler jaralanyp, keıbiri qaza tapty.
• Qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etý úshin azamattar kóp jınalatyn oryndarda polısıa narádtary qoıyldy. Alaıda tártipsizdikke qatysýshylardyń sany quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri men áskerı qyzmetshilerinen birneshe ese kóp boldy.
• Narazylyqqa qatysýshylar sany kóp bolǵany sonsha, tártip saqshylarynyń shamasy olardy toqtatýǵa jetpedi. Kóp jaǵdaıda qyzmetkerler qarýlanbaǵan, sońǵyna deıin olar tek arnaıy quraldardy ― sý atqyshtardy, rezeńke taıaqshalardy jáne t.b. qoldanǵan. Saldarynan júzdegen quqyq qorǵaý organdarynyń qyzmetkerleri pyshaq jaraqatyn alyp, atystan zardap shekti. Polıseıler men áskerı qyzmetshilerdi uryp-soǵyp, kóliktermen basyp, olarǵa qarsy Molotov kokteılderin laqtyrdy. Bir ofıser Almaty ákimdiginiń ǵımaratynda órt kezinde tirideı órtendi.
• Qylmystyq top músheleriniń is-áreketteriniń nátıjesinde barlyǵy 1097 quqyq qorǵaý kúshteri men áskerı qyzmetkeri zardap shekti, on adam qaza tapty.
• 2022 jylǵy 3-6 qańtarda Qazaqstanda bolǵan oqıǵalar el ishinde jáne odan tys jerlerde aqparattyq aıla-sharǵy jasaý quralyna aınaldy. Belgili bir yqpal etý toptary áli kúnge deıin qazirgi bıliktiń bedelin túsirý jáne reformalardy qunsyzdandyrý maqsatynda aqparattyq shabýyldar úshin Qańtar aýyr tragedıasyn qoldanýda jáne bolashaqta da qoldanýyn jalǵastyrady.
• 2022 jyldyń 5 qańtarynan bastap beıbit narazylyqtar týraly tek belgili bir maqsattardy kózdeıtin, qyzyǵýshylyq tanytatyn nemese obektıvti emes komentatorlar men sarapshylar aıtyp júr.
• Tártipsizdikke qatysýshylardyń qolynda qarý-jaraq dúkenderinen jáne Almaty men Qyzylorda oblysynyń İİO arsenalynan, sondaı-aq Almaty jáne Jambyl oblystarynyń PD jáne Taldyqorǵan PB-nen urlanǵan qarý bolǵanyn túsiný mańyzdy.
• Prezıdenttiń ýaqytyly kesimdi sharalar qabyldaýy, budan da kóp adamnyń ólimine jol bermeýge degen umtylysy jaǵdaıdy Zań men tártipke, eldiń tutastyǵy men táýelsizdigin, onyń demokratıalyq baǵytyn saqtaýǵa baǵyttady.
• Qazaqstan Prezıdenti, sondaı-aq tıisti memlekettik organdar men vedomstvolardyń basshylary qańtar oqıǵalaryn tergeý máselelerinde qazaqstandyqtar úshin barynsha ashyqtyq saıasatyn tańdady.
• Alaıda, Qańtardyń áleýmettik-saıası qabattasýy «ashyq tergeýdi qajet etetinderge» bola dálelsiz aıyptaý nemese jańalyqtardyń týýyna jol bermeıtinin eskerý qajet. Qańtar — kúrdeli jáne muqıat aqparatty jınaý jáne taldaý, bultartpas dáleldermen rastalǵan faktilerdi salystyrý.
• Qańtar oqıǵalary el tarıhynda jáne halyq jadynda qaraly kúnderge aınaldy. Olardy tergeý áli de jalǵasýda.

__________________________________________________________________

«Amanat» qoǵamdyq komısıasy óz mindetterin 22 qańtardan bastap 2022 jyldyń sońyna deıin atqardy. Komısıa quramyna negizinen zańgerler men quqyq qorǵaýshylar, sondaı-aq ýákiletti memlekettik organdardyń ókilderi kirdi.

Komısıanyń basty maqsaty beıbit narazylyqtarǵa qatysqany úshin tergeýde bolǵan, biraq qylmystyq nıeti joq, sondaı-aq qylmystarǵa qatysy joq adamdardy kinásiz zardap shekpeý úshin qylmystyq qýdalaý orbıtasynan shyǵarý boldy.

Komısıaǵa barlyǵy 59 azamat júgindi, olarǵa tegin zań kómegi kórsetildi, atap aıtqanda, qajetti konsýltasıalar berildi, prosestik qujattar men ótinishter jasaldy, memlekettik organdar men sottarda olardyń múddeleri usynyldy.

Komısıa «Raqymshylyq týraly» 02.11.2022 jylǵy № 152-VII QR Zańyn talqylaýǵa jáne qabyldaýǵa belsendi qatysty. Quqyqtyq qorytyndy daıyndaldy, onda osy zań jobasy taldanyp, onyń mazmunyna túsiniktemeler berildi.

Komısıa jumysynyń nátıjeleriniń biri «Qazaqstan Halqyna» Qoǵamdyq qorymen birlesip 2022 jylǵy qańtardaǵy oqıǵalarǵa baılanysty qaza tapqandar men múgedekterdiń 25 otbasyna ótemaqy tóleý jónindegi baǵdarlamany iske asyrý boldy.

***

Maqsut Narikbayev University bazasynda MIND (Maqsut Narikbayev Institute for Network and Development) ǵylymı-saraptama ortalyǵy quryldy, ol Think Tank ýnıversıtettik formatynda ashylyp, áleýmettik-gýmanıtarlyq beıindegi qoldanbaly ǵylymı zertteýlerdi generasıalaýǵa baǵyttalǵan. MIND qyzmetinde bul kezeńde áleýmettik, ekonomıkalyq jáne saıası-quqyqtyq zertteýlerge nazar aýdarylady.