ASTANA. QazAqparat - 168 fashısi jer jastandyrǵan surmergen jaıly derek 35 jyldan keıin tabyldy. Bul týraly respýblıkalyq «egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanynda jazdy.
Bir shańyraq astynda tete ósken aǵaıyndy tórt jigit - Toıǵuly, Qorqytbaı, Tináli, Túıken soǵys qarsańynda kindik qany tamǵan Janyqul aýylynda, keıin Aralaǵashta mektep bitirip, ujymsharda eńbek etti. Ári qaraı oqýlaryn jalǵastyrýǵa joqshylyq, onyń ústine áke-sheshesiniń syrqattanýy múmkindik bermedi. Jastaıynan eńbekke aralasqan olardyń sharýaǵa myǵymdyǵy, azamattyq minezderi eldi súısintti. Shańyraqtyń kishisi - Túıkendi qyran minezdi ótkirligi, quralaıdy kózge atqan mergendigi erekshelep turatyn. Ol 1940 jyly mindetti áskerı boryshyn óteýge alynyp, snaıperler mektebine oqýǵa jiberildi.

El basyna qaterli kún týǵan shaqta aǵaıyndylar birinen soń biri maıdanǵa attandy. Lenıngrad qorshaýyn buzyp, jaýdyń betin qaıtarý úshin bolǵan surapyl shaıqasta Toıǵuly men Qorqytbaı erlikpen qaza tapty. Túıkennen aragidik hat kelip turdy. Bir hatynda: «Soltústik-Batys maı­­danda júrmin. Aýylda jıi ańǵa shyǵyp, mergendikke daǵdy­lanǵanym kádege jarady. Munda da «ań» aýlaımyn. Biraq eki aıaq­ty jyrtqysh ań. Fashıserdiń qan­dy balaq soldattaryn, men sıaqty ár jerge jasyrynǵan snaı­­perlerin, keıde mańyzdy núk­telerdegi ofıserlerin ańdyp, oqqa jyǵamyn. Otyzshaqty nemisti óltirgenim úshin ótken joly Qy­zyl Juldyz ordenimen na­grad­taldym», - dep jazypty. Budan keıin Túıkennen hat tyıyldy.

Uldarynyń ekeýinen qara qaǵaz alyp, ekeýiniń habar-osharsyz ketkenine qatty kúızelip, qa­byr­­ǵalary qaıysqan áke-sheshesi soǵys aıaqtalar jyly qaıtys bol­dy. Bir otbasydan Tináli ǵana qal­dy. Qıyr Shyǵystaǵy shekarany japon mılıtarıserinen qor­ǵa­ǵan ol elge aman-esen oralǵan soń shańyraqtyń óship qalǵan otyn jaǵyp, tútinin tútetti. Baýyrlaryn óldige qımaı, jan-jaqqa izdeý salǵanymen nátıjesiz aıaqtaldy.

Arada baqandaı 35 jyl ót­kennen keıin Tináli kútpegen jer­­den hat aldy. Lenıngrad qa­la­synan joldanypty. Otstav­kadaǵy podpolkovnık Nıkolaı Pech­kobeı ózi soǵysqan maıdannyń muraǵatynan Túıke Orynkenovtiń Býlaev áskerı komısarıatynan shaqyrylǵanyn bilip, bylaı jazypty:

«Soltústik Batys maıdanynyń 26-shy dıvızıasyna qarasty 87-shi Karelıa atqyshtar polkiniń dańqty snaıperi, qazaq halqynyń batyr uly, komsomol múshesi, ef­reıtor Orynkenov Túıken tý­­raly sizderge aıtyp berýdi ózim­niń azamattyq boryshym dep bilemin. Ony Soltústik-Batys maı­danynyń jaýyngerleri jaqsy biletin. Sýretteri armıa men maı­dan snaıperleriniń sletinde q­a­byrǵaǵa ilinetin.

Alǵashqy jaýyngerlik nagradany - «Erligi úshin» medalin transheıada óz qolymmen tapsyrǵan edim. Bes nemisti jer jastandyrǵan ony jaý jaǵy qaı jerden oq atyp jatqanyn izdestiredi. Altynshy ne­misti qalpaqtaı túsirgende baı­qap qalyp, tirideı qolǵa túsirý úshin áreket jasaıdy. Biraq Túıken eki oqty ambrazýraǵa dál tıgizip, pýlemettiń saqyldaǵan únin óshi­redi. Osy joly 20 fashısi jer jastandyrady.

Taǵy birde Túıkenniń jaý­yn­gerlik erjúrektigi men soǵystyń aılaly tásilin jetik meńgergeniniń kýási boldym. Staraıa Rýssa aýdanyna qarasty Lychkovo temirjol stansasy mańynda shómele-shó­mele shóp úıýli turatyn. Birde ol komandıri Ia.Shadrınnen ruqsat alyp, shómelelerdiń birinen jasy­rynatyn «uıa» jasaıdy. Tań aldynda sol jerge bekinip, er­sili-qarsyly júrip jatqan nemis­terdi nysanaǵa alyp otyrady. Shóp alýǵa kelgen eki nemisti tut­qyn­ǵa túsirgenin jaýyngerler kópke deıin aıtyp júrdi. Osy erlikteri úshin Túıkenge efreıtor ataǵy berilip Qyzyl Juldyz ordenimen marapattaldy.

Ol 1943 jyldyń aqpanynda Holm qalasy janynda mańyzdy bir tapsyrmany oryndaý kezinde nemisterdiń torýylyna tap bolady. Erjúrek jaýynger sońǵy oǵy qalǵansha atysyp, ajal qushady. Onyń snaıperlik kitapshasyna 168 fashısiń jer jastanǵany jaıly jazylǵan».

Erlik eshqashan umytylmaıdy, halyq jadynda saqtalady. Bıyl aıaqtalǵanyna 70 jyl tolǵan Uly Otan soǵysynyń tarıhyn­da ja­zylmaǵan shejireler, ashyl­maǵan aqtańdaqtar bar­shylyq. So­nyń birine Túıken Oryn­ke­novtiń ba­tyrǵa laıyq erligin jat­qyzýǵa bo­lady.

Qalaı desek te eli úshin, hal­qy úshin ot keshken qaharman jaýyngerdiń esimi de, erligi de keıingi urpaqtyń esinde máńgi saqtalary anyq.

Derekkóz: Qazaqparat