«Memleket genderlik teńdikti saqtaýǵa, áıelder quqyǵyn qorǵaýǵa jáne otbasy qundylyqtaryn nyǵaıtýǵa árdaıym basa mán beredi», – Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev.

Memleket basshysynyń bastamasymen jetekshi bılik organdarynda áıelderge arnaıy kvotalar berildi. Nátıjesinde, Parlament pen máslıhattardaǵy áıelder úlesi artty, bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasýda.

Qazirgi kezde Parlamentte 28 áıel depýtat bar, bul jalpy depýtattar sanynyń 18,9%-y. Máslıhattarda áıelderdiń úlesi – 22,7%-ǵa (3 415 depýtattyń 774-i) jetti.

Memlekettiń 21 mınıstrliginde, densaýlyq saqtaý, eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý, mádenıet jáne aqparat mınıstrlikterinde 3 áıel mınıstr, 8 vıse-mınıstr, 3 apparat basshysy bar. Sonymen qatar, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentine tikeleı baǵynyshty jáne esep beretin 14 memlekettik organda 6 áıel basshylyq qyzmet atqarady. El boıynsha sýdıa áıelderdiń jalpy sany – 1 248 adam (53%).

2025 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha, memlekettik qyzmettegi áıelderdiń úlesi 55,8%-ǵa (84 482 memlekettik qyzmetshiniń 47 158-i – áıelder) jetti. Basshylyq laýazymdardaǵy áıelderdiń jalpy úlesi – 39,1% (23 947 basshynyń 9 363-i).

Sonymen qatar, Úkimet áıelder kásipkerligin damytýǵa kóp kóńil bólýde. Shaǵyn jáne orta bıznes ıeleriniń qurylymynda áıel kásipkerlerdiń úlesi 48%-ǵa jetti.

Áıelder kásipkerligin qoldaý maqsatynda birqatar baǵdarlamalar iske asyp jatyr. Máselen, «Damý» kásipkerlikti damytý qory qyzmet etken kezeń ishinde 4,1 mlrd teńge kóleminde 105 myńnan astam áıeldiń jobasyna qoldaý kórsetti.

Búginde áıelderdiń turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa arnalǵan arnaıy baǵdarlamalar bar. «Otbasy bank» pen Azıa damý banki birlesip, «Umaı» ıpotekalyq baǵdarlamasyn iske qosty. Úsh jyl ishinde bul baǵdarlama 3 660 qazaqstandyq áıelge baspana satyp alýǵa kómektesti. Jalpy nesıe kólemi – 41,2 mlrd teńge. Sondaı-aq, asyraýshysynan aıyrylǵan áıelder de endi memlekettik turǵyn úı alý kezegine jeke sanat retinde engiziletin bolady.

Ótken jylǵy eń mańyzdy oqıǵalarynyń biri – otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy zańnyń qabyldanýy. Zańda qylmystyq jaýapkershilik qatańdatylyp, otbasy ınstıtýtyn nyǵaıtý jáne turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý boıynsha birqatar normalar bekitildi.

Prezıdent tapsyrmasy boıynsha, İshki ister mınıstrliginiń Ákimshilik polısıa komıtetinde «Otbasylyq-turmystyq zorlyq-zombylyqpen kúres jáne áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý» basqarmasy quryldy. Áıelder men kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty jynystyq sıpattaǵy qylmystardy tergeý úshin arnaıy áıel tergeýshiler taǵaıyndaldy (respýblıka boıynsha tergeý-jedel toptaryna 280 áıel tergeýshi engizildi).

Áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý jónindegi ınspektorlar 16 myń áıeldiń quqyǵyn qorǵady.

Atalmysh zańdaǵy jańashyldyqtardyń biri – Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne aqparat Mınıstrligi úılestiretin biryńǵaı Otbasyn qoldaý ortalyqtary jelisin qurý. Osyǵan baılanysty 2024 jyldyń maýsym aıynan bastap mundaı ortalyqtardyń sany 33-ten 104-ke deıin artty.

Qıyn ómirlik jaǵdaıǵa tap bolǵan otbasylardy erte anyqtaý maqsatynda Mádenıet jáne aqparat mınıstrligi (MAM), Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi (EHÁQM), İshki ister mınıstrligi (İİM) jáne Densaýlyq saqtaý mınıstrligi (DS) mamandarynan quralǵan mobıldi jumys toptary quryldy.

Sonymen qatar, Qazaqstan 1995 jyly Beıjiń deklarasıasyna qosylǵannan beri turaqty genderlik saıasatty qalyptastyrý baǵytyn nyq ustanyp keledi. Ulttyq jáne halyqaralyq qaǵıdalar birdeı nazarǵa alynǵan. Osy maqsatta Qazaqstanda Prezıdent janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıa jumys isteıdi.

Atap aıtqanda, Ulttyq komısıa sarapshylary zań shyǵarý prosesine belsendi túrde atsalysady. Olardyń qatysýymen otbasylyq-turmystyq quqyqtar men bostandyqtardy jáne balalardy qorǵaýdy qamtamasyz etetin 50-den astam zańnamalyq akt ázirlendi.

Sondaı-aq, Ulttyq komısıanyń saraptamalyq toptary óńirlerdi aralaıdy. 2024 jyly 2 myń áıel, onyń ishinde 134 kópbalaly otbasy qamtyldy. Jergilikti jerde máselelerge keshendi taldaý jasalyp, óńirlik erekshelikter nazarǵa alynyp, sheshimder shyǵaryldy.

«TechnoWomen» uıymy men halyqaralyq «Astana Hub» tehnoparki seriktesip, ekinshi jyl qatarynan jumyssyz áıelder men dekrettegi analardyń sıfrlyq biliktiligin arttyrýǵa arnalǵan «IT-Aiel» jobasyn iske asyrdy. Oqytý baǵdarlamasynan ótken alǵashqy túlekterdiń tabysy 45%-ǵa ósti. Bıyl sıfrlyq ǵylymdar, kıberqaýipsizdik jáne elektrondyq komersıa boıynsha 18 myń qyz ben áıel bilim aldy.

Sondaı-aq, Ulttyq komısıanyń turaqty nazarynda reprodýktıvti densaýlyqty qorǵaý, áıelder kásipkerligin damytý jáne aýyldaq jerlerdegi áıelderdi qoldaý máseleleri bar.

2025 jyly da Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi Ulttyq komısıa aldyna birqatar mańyzdy mindetter qoıyldy. Memleket basshysynyń tapsyrmasymen komısıa sanaly ata-ana mádenıetin arttyrý, otbasy men nekeniń mańyzyn nyǵaıtý, adamgershilik qundylyqtardy dáripteý boıynsha sharalar atqarady.

2025 jyl genderlik saıasat salasyndaǵy eki mańyzdy oqıǵamen erekshelenedi. Biri – Beıjiń deklarasıasynyń 30 jyldyǵy bolsa, ekinshisi – BUU Qaýipsizdik Keńesiniń «Áıelder. Beıbitshilik. Qaýipsizdik» 1325-rezolúsıasynyń 25 jyldyǵy. Bul – áıelder quqyǵyn arttyrý jáne genderlik teńdikti qamtamasyz etýge baǵyttalǵan negizgi halyqaralyq qujattar.

Qazaqstan halyqaralyq genderlik saıasat aıasyndaǵy mindettemelerin oryndaý boıynsha aýqymdy jumys atqarýda. BUU Qaýipsizdik Keńesiniń 1325-rezolúsıasyn iske asyrý jónindegi Ulttyq is-qımyl jospary jańartyldy. Bul jospar halyqaralyq sarapshylar men dıplomatıalyq korpýs tarapynan joǵary baǵaǵa ıe boldy.

Jospar aıasynda genderlik máseleler boıynsha áskerı keńesshiler daıarlaý, Qorǵanys mınıstrligi, İİM, TJM jáne prokýratýra júıesindegi áıelderdi basshylyq laýazymdarǵa ósirý, olardyń odan ári mansaptyq jolyn baqylaý jáne basqa da mindetter qarastyrylǵan.

Osylaısha, Qazaqstan genderlik teńdikti nyǵaıtý jáne áıelderge qatysty kemsitýshilikti joıý saıasatyn júıeli túrde jalǵastyrýda. Quqyqtyq jáne ınstıtýsıonaldyq baza nyǵaıtylyp, áıelderdiń fızıkalyq, ıntellektýaldyq jáne rýhanı-adamgershilik damýyna qajetti jaǵdaılar jasalyp keledi.

QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń baspasóz qyzmeti