Sońǵy statısıkalyq derek boıynsha Almaty qalasynda adam saýdasyna qatysty 2 jaǵdaı tirkelip, qylmyskerler ustaldy. Sondaı-aq polısıa uıymdasqan qylmystyq toptyń qurylýyna baılanysty 10 faktiniń zertteýde ekenin habarlaǵan bolatyn.
Jalpy bıyl Qazaqstanda adam saýdasyna baılanysty 78 jaǵdaı tirkelgen. Jyl saıyn İİM adam saýdasyna baılanysty 150-ge jýyq qylmystyq isti tirkeıdi, 50-ge deıin jábirlenýshi anyqtalady. Sońǵy úsh jylda bes qylmystyq toptyń qyzmeti toqtatyldy, azamattardy Indonezıaǵa, Bahreınge, BAÁ-ge, Túrkıaǵa, Ońtústik Koreıaǵa, sondaı-aq Ózbekstan men Qyrǵyzstanǵa urlap áketýge tosqaýyl qoıyldy.
Jaqyn arada Almaty qalasynda Almaty qalasy uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres basqarmasynyń jáne UQK departamentiniń qyzmetkerleri jańa týǵan náresteler saýdasymen aınalysatyn qylmystyq topty quryqtady. Tergeý derekterinde atalǵan qylmystyq toptyń birneshe jyl boıy áleýmettik jeli arqyly zańsyz áreketin jalǵastyryp kelgeni kórsetilgen.
Adam saýdasy degenimiz ne? Árıne mundaı saýda túri ashyq túrde jasalmaıdy. Birinshi áleýmettik jaǵdaıy tómen azamatqa úlken múmkindik pen aqsha usynylady. Keıin ony bopsalap, májbúrli túrde jumysqa jege bastaıdy. Bul saýda negizinen bizdiń kóz aldymyzda bolyp jatýy da múmkin. Mysaly kóshede qaıyr surap júrgen balalar men eresek jandar kez kelgen ýaqytta adam saýdasymen aınalysatyn qylmystyq toptyń qurbanyna aınalýy múmkin. Sebebi mundaı azamattardyń kóbine suraýshysy, izdeýshisi bolmaıdy. Budan bólek otbasyn asyraý úshin kez kelgen jumysqa kelisetin ári kóbirek aqsha tabýǵa asyǵatyn áıelder men er azamattar adam saýdasynyń negizgi qurbany bolyp tabylady.
Adamdar quldyqqa qalaı túsedi?
Álemniń barlyq elderin adam saýdasynyń qurbandary úshin shyqqan, tranzıttik jáne baratyn el dep birneshe topqa bólýge bolady:
· Baratyn el – jábirlenýshi jiberiletin oryn.
· Tranzıt – ýaqytsha ustaý orny.
· Shyǵarylǵan el – adamdardy odan ári paıdalaný úshin alyp ketetin oryn.
Qazaqstan – Ortalyq Azıa elderinen kelgen qurbandar úshin baratyn jáne tranzıt jasaıtyn el. Biraq jábirlenýshilerdi basqa elderge shyǵarý jaǵdaılary bar. Adam saýdasy úshin elderdi tańdaýdaǵy eń basty krıterıı – vızasyz rejım.
Reseı, Túrkıa jáne BAÁ — áýejaı vızalary jeńildetilgen elder, al AQSH pen Koreıa Respýblıkasynda sheteldik jumys kúshine suranys joǵary.
Qazaqstan, Ortalyq Azıanyń basqa elderinen aıyrmashylyǵy, ekonomıkalyq ósýi men geografıalyq jaǵdaıynyń arqasynda adam saýdasynyń joǵary kórsetkishine ıe. Álemdik ekonomıkalyq daǵdarystyń saldaryna qaramastan, Qazaqstan ekonomıkalyq turaqtylyǵy tómen elderdiń azamattary úshin tartymdy el bolyp qala beredi. Adamdardyń ishki saýdasy negizinen aýyldardan megapolısterge — Astana nemese Almatyǵa ótedi.
Qazaqstan azamattary úshin eń kóp taralǵan senarılerdiń biri – tanysý saıttary men modeldik agenttikter arqyly qyzdardy BAÁ men Túrkıaǵa alyp ketý.
Adam saýdasynyń qurbandary kóp jaǵdaıda uqsas oqıǵalardy bastan keshedi. Aldymen tanys nemese beıtanys adam kóp tabys taba alatynyn aıtyp, ýáde berip, jumys usynady. Eger bıletti satyp ala almasa, satyp alýǵa kómektesedi. Ári qaraı, bir top adamdarmen bir jerge jınalǵan soń joǵalyp, «jumys berýshilerdiń» qolyna túsedi. Bul senarı boıynsha bizdiń elden bólek sheteldiń de azamattary qurbanǵa aınalady.
Sheteldegi jumysqa qazaqstandyqtardyń qyzyǵýshylyǵy joǵary. Óıtkeni olar laıyqty tabys tabýdyń tabysty mysaldaryn kórip, saqtaný úshin áreket jasaýdy esten shyǵarady. Sol sebepti jumys izdep barǵan azamattardyń kóbi BAÁ, Túrkıa sekildi elderdegi qylmystyq toptardan qutqaryldy.
Kez kelgen azamat «taýarǵa» aınalýy múmkin
Sarapshylar qarjylyq jaǵdaıdyń tómendigi, jumyssyzdyq, kásiptiń bolmaýy adam saýdasynyń qurbany bolý qaýpin arttyrady deıdi. Biraq jynysyna, jasyna, ultyna jáne basqalarǵa qaramastan kez kelgen jan adam saýdasynyń qurbany bolýy múmkin.
Eger tabys azaıyp, adamdar jumys oryndarynan aıyrylsa, onda adamdardyń kóbi kún kórý úshin qaýipti joldarǵa bas suǵady. Shetelde jumys isteýdi tańdaǵan adam kez kelgen qaýipke daıyn bolýy kerek. Jáne sol eldiń zańdary men erejelerinen habardar bolǵany durys. Ádette, mıgrant shetelde jumys istese de til men zańdardy bilmeıdi. Sol sebepti ózge elge baryp alǵan soń jolǵa ketken qarajatty aqtaý maqsatynda kez kelgen usynysqa kelisýge májbúr bolady.
Nelikten qylmyskerlerdi jazalaý qıyn?
Adam saýdasymen aınalysatyndardyń kóbisi sheteldikter bolyp tabylady. Nelikten atalǵan másele boıynsha qylmyskerlerdi jazalaý qıynǵa soǵady? Buǵan birneshe sebep bar:
1) prosestiń uzaqtyǵy. Jábirlenýshiler úshin qylmystyq istiń uzaqqa sozylýy qıynǵa soǵady.
2) qylmys quramynyń kidirisi men kúrdeliligi. Dáleldemelerdi jınaý maksımaldy kúsh-jigerdi qajet etedi, biraq kóbinese ister tek jábirlenýshilerdiń aıǵaqtaryna negizdeledi.
Ortalyq Azıa boıynsha qylmystyń bul túrine qatysty derekterge taldaý júrgizedi jáne aıyrmashylyqtardy tabady. Mysaly, Qazaqstanda Ózbekstanǵa qaraǵanda jylyna shamamen 50-den 100-ge deıin adam saýdasyna qatysty jaǵdaıyn anyqtaıdy, al Ózbekstanda zardap shekken 150-den 350-ge deıin turǵyndy tirkeıdi. Olar bizdiń statısıkamyzǵa kirmeıdi, óıtkeni olar otanyna oralǵannan keıin ǵana kómek suraıdy.
Qazaqstandaǵy onlaın-jaldaý jáne trafık týraly jańa zertteýi bizge birneshe qyzyqty faktilerdi beredi:
· Mıgranttardy tasymaldaıtyn jáne basqaratyn qylmyskerler kóbinese adam saýdasymen tikeleı baılanysta jumys isteıdi. Eýropoldyń málimetteri boıynsha, anyqtalǵan qylmyskerlerdiń 20% - y adam saýdasyna qatysty.
· Mıgranttardyń kontrabandalyq qyzmetteri naryǵy onlaın qyzmetterdi paıdalanady. Keıbir qylmystyq toptar áleýmettik jelilerde ashyq jarnamalanady.
· Internet World Stats málimetteri boıynsha, Qazaqstanda Internettiń ený deńgeıi TMD-daǵy eń joǵary kórsetkishterdiń biri bolyp tabylady.
Eger Qazaqstan azamaty elden zańsyz áketilip, paıdalanýǵa berilse, onda memleket aqshany qaıtarý boıynsha qarjylyq shyǵyndarǵa, aýdarmashynyń, advokattyń qyzmetterine jáne basqa da shyǵyndarǵa qarjy bóledi.
Ol úshin jábirlenýshiniń azamatynan nemese týysynan ótinish jazý, sondaı-aq zorlyq-zombylyq, zańsyz áketý jáne basqa da qylmystar faktisin rastaıtyn qujattardy qosa berý qajet.
«Men quldyqqa tústim»: Qaıda júginý kerek?
Mundaı jaǵdaılarda quqyq qorǵaý organdary, eldegi elshilik bólimderi men baratyn elderdegi kóshi-qon jónindegi halyqaralyq uıym kómek kórsetýi tıis.
Eger siz qońyraý shala almasańyz nemese buǵan eshqandaı múmkindigińiz bolmasa birinshi múmkindikte jaǵdaıyńyz týraly janyńyzdaǵy adamdarǵa habarlap, kómek surap kórińiz. Adam saýdasynyń qurbandary kóshede ótip bara jatqan adamdarǵa, klıentterge, ushaqtaǵy stúardtarǵa habarlaýyna bolady. Ádette, olar siz týraly Quqyq qorǵaý organdaryna aıtyp nemese kómek kelgenshe ýaqytsha jasyra alady.
Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý vıse-mınıstri Asqarbek Ersaevtyń málimetinshe, 2024 jyldyń qorytyndysy boıynsha ýákiletti qyzmetter adam saýdasynyń 247 qurbanyna kómek kórsetti (2023 jylmen salystyrǵanda 17% – ǵa artyq), onyń 114-i sheteldik azamattar. İshki ister organdary arqyly oǵan 129 adam, qalǵandary eriktiler men kóshi – qon qyzmetteri arqyly júgindi. Elde osy qylmystardyń qurbandaryna kómek kórsetetin 13 daǵdarys ortalyǵy jumys isteıdi.
