Qazaqstan sońǵy jyldary jańa shyndyqtarǵa sáıkes Ulttyq qaýipsizdik júıesin qaıta qura otyryp, óziniń qorǵanys qabiletiniń negizderin kezeń-kezeńimen nyǵaıtyp kele jatqanyn moıyndaý qajet. Bul armıany modernızasıalaý jáne áskerlerdiń daıyndyǵyn arttyrý týraly ǵana emes, sonymen birge egemendi damýdyń tiregi bolatyn óziniń qorǵanys-ónerkásiptik keshenin qurý týraly. Álemdik týrbýlenttilik pen aımaqtyq syn-qaterler jaǵdaıynda bul memlekettiń ózin qarý-jaraqpen, tehnıkamen jáne oqytylǵan rezervpen qamtamasyz etý qabileti bıliktiń jetilýi men jaýapkershiliginiń basty kórsetkishine aınalady. Osy mańyzdy baǵyttyń keıbir aspektilerin ǵana qarastyraıyq.
Qorǵanysqa senim artý
Sońǵy jyldardaǵy basymdyqtardyń biri otandyq qorǵanys-ónerkásip keshenin damytý boldy. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan ımportqa táýeldilikti azaıtyp, jergilikti kásiporyndardyń áleýetin kúsheıte otyryp, "óz múmkindikterine barynsha súıenýi" tıis ekenin birneshe ret atap ótti.
Elimizde pılotsyz apparattar, brondy tehnıkalar, baılanys quraldary men jeke jabdyqtar óndirý boıynsha jobalar iske asyrylýda. Bizde áskerı ushqyshtarǵa arnalǵan zamanaýı qondyrǵylar bar, eger biz áskerı qupıany ashpasaq, dál elektronıka jınalady. Qorǵanys jáne ındýstrıa mınıstrlikteri óndiristi ártaraptandyrý boıynsha birlesken jumys júrgizip, sheteldik seriktestermen yntymaqtastyqty yntalandyrady, sonymen birge negizgi tehnologıalardy el ishinde qaldyrady. Aıta ketý kerek, bul tek "temir" týraly emes. Qazir (jáne bul da qupıa emes) baǵdarlamalyq jasaqtama, navıgasıa, baılanys jáne basqarý júıeleriniń belsendi damýy júrip jatyr, onsyz qazirgi armıa tıimdiligin joǵaltady.
Sonymen qatar, otandyq óndirýshilerdi qorǵaý úshin quqyqtyq baza qurylyp, jańartylýda. Qorǵanys salasyndaǵy memlekettik satyp alýlar jergilikti kompanıalarǵa kóbirek baǵyttalýda. Bul rette prezıdent olardan sapany, ashyqtyq pen ınovasıany talap etip, "patrıotızm — bul sehtyń ústindegi tý ǵana emes, sonymen qatar básekege qabiletti ónim"ekenin atap ótti. Bul qazirgi alasapyran jáne turaqty emes dáýirde qanshalyqty mańyzdy ekenin siz ózińiz túsinetin shyǵarsyz.
Qaýipsizdiktiń jańa arhıtektýrasy
Aýmaqtyq qorǵanys júıesin qurýǵa jáne damytýǵa erekshe nazar aýdarylady. Qabyldanǵan teroboron týraly Zań, sondaı-aq ony is júzinde júzege asyrý jónindegi sońǵy prezıdenttik tapsyrmalar ulttyq qorǵaýdyń zamanaýı modelin qalyptastyrýdaǵy mańyzdy qadam boldy. Quqyqtyq aspektilerdi naqtylamaıyq, biraq qazirgi túzetýler teorıalyq jaǵdaıdy aıtarlyqtaı ózgertti, eń bastysy — oǵan qoǵam, barlyq deńgeıdegi bılik jáne, árıne, úshinshi tarap kúshteri nazar aýdardy dep aıtaıyq.
Nátıjesinde, qazir teroboron ýaqytsha qurylym retinde emes, el men halyqtyń qorǵanys júıesiniń uzaq merzimdi elementi retinde qarastyrylady. Bul óńirler men jergilikti halyqtyń resýrstaryn jumyldyra otyryp, daǵdarystarǵa, tabıǵı apattar men yqtımal qaýipterge jedel den qoıýǵa múmkindik beretin Qazaqstannyń ózindik "ishki qalqanyna" aınaldy. Ár túrli salalarda bólimsheler quryla bastady, rezervshiler oqytylýda, qajetti jabdyqtar men jabdyqtar bar qoımalar qurylýda.
Mundaǵy basty ıdeıa, bizdiń oıymyzsha, ár aımaq qajet bolǵan jaǵdaıda armıa men quqyq qorǵaý organdaryn, sonymen birge ishki turaqtylyqty qoldaı otyryp, óz betinshe áreket ete alady. Bul qorǵanys qabiletin nyǵaıtyp qana qoımaı, azamattardyń el úshin jaýapkershilik sezimin tárbıeleıdi. Múmkin, bul eń mańyzdysy, siz patrıotızmdi norma retinde engize almaıtynyńyzdy este ustaısyz, biraq ony de-Úraǵa qoldaý kórsetýge ábden bolady.
Saıası erik-jiger jáne kýrstyń júıeliligi
Jalpy, bul ózgeristerdiń barlyǵy ózdiginen júrmeıtinin atap ótý kerek. Sońǵy eki jylda qorǵanys qabiletin nyǵaıtý baǵyty Prezıdent Toqaevtyń memlekettik egemendikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan jalpy saıası baǵytynyń bir bóligi boldy. Eger 2020 jyldardyń basynda nazar negizinen áleýmettik jáne ekonomıkalyq turaqtylyqqa aýdarylsa, qazir basymdyq qaýipsizdiktiń berik irgetasyn — áskerı, aqparattyq jáne tehnologıalyq negizdi qurýǵa baǵyttalǵan.
Qorǵanys mınıstrligin reformalaý, komandalyq quramǵa qoıylatyn talaptardy arttyrý, satyp alýdaǵy sybaılas jemqorlyqqa qarsy kúres, qarý — jaraqtyń sapasyn baqylaý-munyń bári naýqannyń emes, júıeli tásildiń belgileri. Qazirgi prezıdenttiń osy baǵyttaǵy bastamalary egemendiktiń "ishinara" emes ekenin túsinýdi kórsetedi: ol ne bar, ne joq.
Sonymen qatar, Qazaqstanǵa qol jetkizilgen jetistikterdi bekitý úshin birqatar mindetterdi sheshý qajet. Olardyń ishinde turaqty óndiristik tizbekterdi qalyptastyrý, ınjenerlik kadrlardy daıarlaý, sapany basqarý men baqylaýdyń zamanaýı standarttaryn engizý. Otandyq ázirlemeler tek el ishinde ǵana emes, eksporttyq naryqtarda da básekege túse alatyn jaǵdaılar jasaý da mańyzdy.
Sol aýmaqtyq qorǵanys odan ári ınstıtýsıonaldy nyǵaıtýdy qajet etedi — qarjylandyrý men logıstıkadan ıdeologıalyq quramdas bólikke deıin. Munda azamattardyń túsinýi mańyzdy: teroboronaǵa qatysý – áskerı mindet emes, týǵan jerdiń sanaly qaýipsizdik qyzmeti. Sondyqtan, bul bılik pen zań shyǵarýshylarǵa emes, qoǵamǵa joldaý ekeni túsinikti.
Qazaqstannyń qorǵanys qabiletin nyǵaıtý baǵyty – bul syrtqy táýekelderge jaýap qana emes, sonymen qatar memlekettiń ishki transformasıasynyń bir bóligi. Qazirgi zamanǵy armıany qurý, otandyq óndiristi damytý jáne aýmaqtyq qorǵanys modelin engizý jańa shyndyqty qalyptastyrady, munda eldiń qaýipsizdigi tek áskerı ǵana emes, sonymen birge jalpy qoǵamnyń isi bolyp tabylady.
Prezıdent pen Úkimet bul jerde sınhrondy túrde áreket etedi, uzaq merzimdi strategıany qalyptastyrady, onda óz kúshine súıený tehnologıalyq pragmatızmmen jáne saıası jetilýmen úılesedi. Dál osy baılam — memlekettik erik, ındýstrıalyq áleýet jáne azamattardyń qatysýy — Qazaqstannyń ulttyq qaýipsizdiginiń basty resýrsyna aınalady.
Sondyqtan qorytyndy qarapaıym. Iá, biz azamattar men salyq tóleýshiler retinde jeke jáne memlekettik qaýipsizdik kepildikterine tolyq quqyǵymyz bar. Biraq bul jerde bireýdiń sizdi qorǵaýyn kútý, aıtalyq, árqashan jetkiliksiz.
