PROLETARIAT KÓSEMDERİN JALǴYZ JAMBYL ǴANA JYRLAǴAN JOQ

Oqymaǵan shal bolsań da sen meıli,
Oqyǵandar sheneýińe kelmeıdi.
Aıta bersin jamandar men nadandar,
Ashtan ólip altyn jıǵan adamdar,
Óleń jıǵan shaldyń aty ólmeıdi.

Esenqul JAQYPBEK.

 

Áıteýir áldebireýlerdiń aýyzeki aıt­qany­nan ba nemese áldeqalaı ja­za basyp jazǵanynan ba, uly jyraý Jambyl jaryqtyqty Keńes kezeńi­niń jeńisteri men kósemderin jeke-dara dáripteýshi etip jaǵymsyz jaǵynan kózge shuqyp kórsetý qylań berer jáıtter bar. Sol jaza basýdy qaǵyp ala qoıyp, baıybyna barmastan keıingi jańa býyn jazbager jastar «Jambyl jákem jyrlaǵan kún kó­sem­­der» dep sóz arasyna qystyra salatyn bolyp júr. Árıne, qazirgi jas qalam­gerlerdi bas salyp kinálaı qoıý da qıyn. Keńestik qoǵam qurylysyn jappaı jamandaý tendensıasynyń áseri ádebı shyǵar­ma­larǵa da sharpýyn tıgizip, ótken jyldar týyndylaryn oqý, olarǵa qaıta oralyp soǵý úrdisi saıa­byrsyp qaldy. Sondyqtan da bú­gingi zaman qalam usta­ǵandary bárin de tek ózderinen bastaǵysy keledi. Ótkendi jyly jaýyp qoıǵylary bar. Áıtpese, sóz arasynda etek alyp bara jatqan álgindegideı «Jambyl jákem jyrlaǵan kún kósemder» degen qys­tyrmalar jón-josyqsyz qoldanyl­mas edi. Radıo-teledıdar efırinde, bas­pa­sóz betterinde «kún kósemderdi» tek Jambyl aqyn ǵana jekelep jyrla­ǵan­daı qyp kórsetý ǵadetke aınalyp bara jatqandaı. Solardyń sanasyna sińip qalǵan odaǵaı oılardy oıatý úshin sonaý bir jyldarǵa kóz salý artyq emes sıaqty. Aldaǵy ýaqyttary tarazy basyn teń ustap, pikir qalyptastyrý oraıynda myna tómendegi toptamalardy alǵa tartpaqpyz. Iaǵnı Oktábr revolúsıa­synyń jemisin, sosıalızm saltanatyn, onyń sol shaqtaǵy kósem­derin Jambyl jákeleri jalǵyz jyr­la­ǵan joq, Keńes úkimeti tusynda­ǵy barsha aqyndar, jazýshylar men jýrnalıser óz kezeńiniń jarnamashy-jar­shylary boldy. Zamana dúbirine ún qatpaǵan qalamger joqtyń qasy. Al olardy baıybyna barmaı kiná­laı salý tipti qısynsyz nárse. Ózderi ómir súrgen ortasyn, qoǵam qubylysyn tolǵaǵan Keńes dáýiri tamyrshylaryn aıyptaýdan aýlaqpyz. Tek qana «Jambyl jákem jyrlaǵan kún kósemderdi» ózge de  talant ıeleri taqyryptaryna talǵajaý etkendigin búgingi býyn ókil­de­rine uǵyn­dyrý oraıynda sol bir jyldar tynysyn sezdiretin birer úzindi, kesindilerdi alǵa tartpaqpyz. Patsha kóńilderi kóterińki leppen tolǵaǵan tustarynan túımedeı túıindi shýmaqtary ǵana alyndy. Olar bylaısha órnekteledi:

Lenın

Adamzattyń baqytyna Saty,

Aıat, hadıs ýaqytyna Aty.

Bul dúnıeniń paıǵambary Lenın.

Tómen taptyń oı-aıbary Lenın.

...Bostandyqtyń tań azany Lenın,

Saıasattyń mys qazany Lenın.

...Zor maıdannyń urany da Lenın.

Keleshektiń qurany da Lenın!

***

Jas qazaq

Jetkinshegim jas batyr,

Marks, Lenın quranyń.

Umtylyp, alǵa bas, batyr,

Barlyq óner quralyń.

Sáken Seıfýllın.


Bir jyl ótti

Lenın, Lenın

Qaıran erim –

Dep eńbekshil saǵynar.

Saǵynsa ózin,

Saqtap sózin

Tumar qylar, taǵynar.

Sábıt Dónentaev.


Qazaqstan

Búgin erkin, jeri nur,

Nurlandyrǵan – Oktábr!

Qazaqstan eli bul!

İlıas Jansúgirov.


Gúldengen zaman

Tar zamandy keńitip,

Keńis bergen Oktábr.

Baqyt úshin kúreste

Jeńis bergen Oktábr.

Sandýǵashtaı saıratyp,

Til bitirgen Oktábr.

Sansyz mıllıon halqyna

Ál bitirgen Oktábr.

Jaıylymdy toltyra

Mal bitirgen Oktábr!

Nurpeıis Baıǵanın.


Kún týdy...

Kún týdy bostandyqqa kóńil ashar,

Oktábr shapaǵatyn jurtqa shashar.

Óń túgil, túsimizde  oılamaýshy ek,

Keler dep mundaı zaman asyp-tasar.

***

Nur jaınaǵan jasasyn

Oktábrdiń shýaǵy!

Jumysshy, jalshy jınalyp,

Sovet boldy pyraǵy.

***

Kim baýlyp, kim jetkizdi bul tabysqa,

Órletip ómir kúshin munsha alysqa.

Danyshpan Uly Lenın ádil joly

Jetkizgen Sovet halqyn shat turmysqa!

Nartaı Bekejanov.

Azaly kúnde

Bilmeımin nege kózge jasym keldi?

Jas keldi, oı bıledi basymdy endi...

Aldynda uly Ustazdyń tájim qylyp,

Iilip qara jerge basym keldi...

Kolhozdy aýyl osyndaı

Aı Týǵa tóne qarap tókti nurdy,

Tókken nurdan tolqyndy Tý qulpyrdy.

Qulpyrǵan Tý qasynda bas kolhozshy –

Baqyt kúni batpaıtyn Lenın turdy!

Sábıt Muqanov.


Elden sálem

Ótken kúnde kórgen azap,

Kóringenge bolǵan mazaq.

Oktábrde alǵan azat,

Erkin halyq bolǵan qazaq.

Stalınge keldik búgin,

El sálemin berdik búgin!

Ábdilda Tájibaev.


Stalınge

Stalın dosym, baýyrym,

Bolmasa mundaı dáýirim.

Turmystyń túrtki túrinen

Shyǵa almas edi aýylym.

...Kememde uly kapıtan,

Álemge aty áıgili.

Qadirli halyq kósemi,

Tabjyltyp taban baspaıtyn.

Qaıtpaıtyn qaısar, qaharman,

Taý búrkiti Stalın!

***

Astanam atam aldynda

Danyshpan uly ustazym!

Sálem bere men turmyn,

Kósemim, kúnim – Stalın!

Asqar Toqmaǵambetov.

Otan daýysy

(Poemadan úzindi)

Baqyt bergen, baq bergen –

Tań juldyzy Stalın!

Baqyt qusyn qondyrǵan –

Shyń juldyzy Stalın!

Baqytty elge zań jazǵan,

Zań juldyzy Stalın!

Taıyr Jarokov.

Stalın

(Úzindi)

Danyshpanym Stalın!

Uly ustazym Stalın!

Sáýle bergen ómirge,

Sholpanymsyń, kúnimsiń,

Jan saıasy nurymsyń.


Jigerimdi tasytqan,

Qýatymsyń, jyrymsyń,

Júrektegi qanymsyń,

Qýatymsyń, ánimsiń.

Kósemim, kúnim – Stalın,

Únim, jyrym – Stalın!

Qanym meniń – Stalın,

Qýatym, ánim – Stalın!

Kósemim uly Stalın

Tabym kúni Stalın!

Qasym Amanjolov.


Qaryndasyma

Bul Lenın zamany,

Baqyt bergen, nur bergen.

Tek bizdiń el adamy

Nurymen kún gúldengen.

Bundaı shattyq ómirdi,

Ótkenderden kim kórgen?

Sońynan aı, ońynan

Nuryn tógip kún kúlgen.

Abdolla Jumaǵalıev.


Lenınshilder leginde

Lenın – ómir órinde,

Ómirdeı ózi máńgilik.

Lenın – kóńil tórinde,

Kóńilde sózi máńgilik.


Jasaý baqyt lenınshilder elinde,

Jasaý baqyt lenınshilder leginde.

...Armanymyz bolmas edi dúnıede,

Az da bolsa uqsaı alsaq Lenınge!

Saǵynǵalı Seıitov.

Komýnıs

Komýnıser – adaldyqtyń joldasy,

Komýnıser – halyq dosy, qoldasy.

Tek buıryqpen bekimegen demeseń,

Ár komýnıs kópti bastar qolbasy!

Muzafar Álimbaev.


Meniń kóshemniń tynysy

Komýnıs prospekt – meniń kóshem!

Alańynda, bıikte Lenın kósem!

Úı, mekemem, úkimetim – bári osynda,

Tipti, jón-aq osyny Elim desem!..

Hamıt Erǵalıev.

Lenın babamyz

Úıimizde, tórimizde

Portrette turǵan kim?

Kimniń júzi tanys bizge,

Bizge jaqyn, týǵan kim?

Ol – Lenın babamyz,

Ol – Lenın danamyz!


Bar balany baýyr basyp,

Sonsha jaqsy kórgen kim?

Barlyq jerden mektep ashyp,

Baqsha salyp bergen kim?

Ol – Lenın babamyz,

Ol – Lenın danamyz!

Búrkit Ysqaqov.


Lenınniń ózi sóılep tur

Asyly nurdan jaralǵan,

Sıpatyna jetpes til.

Sańqyldap úni taralǵan

Danyshpan Lenın sóılep tur.

Zańǵar shyńda!

Shyńdarda,

Teń tabylmas tulǵa tFur.

Tolqytyp nuryn týlar da!

Lenın!

Lenın sóılep tur!

Jaqan Syzdyqov.


***

Ómirimniń eń onda qymbaty bar,

Máńgi tiri Ilıchtiń nurly aty bar.

Al-qyrmyzy tań bolyp alaýlaǵan

Jan kósemniń shamshyraq symbaty bar.

Sol ǵana tek paıǵambar, Qudaıym da,

Medetim sol qýanysh, ýaıymda.

Judyryqtaı júregim toqtaǵansha

Juldyzym bop janbaq ol ylaıymda.

Qýandyq Shańǵytbaev.


Lenın týraly án

Lenın ata biz – ulan,

Senen týǵan shat kóńil.

Seniń nurly shuǵylań –

Bizge ápergen jaqsy ómir.

Sen degende shyńdalar,

Jiger kúshi, jan kúshi.

Bir ózińe arnalar

Bar balanyń alǵysy!

Ǵafý Qaıyrbekov.


Lenın dep men jyrlaımyn

Lenın joly jyr joly sarqylmaıtyn,

Bıiginen ómirdiń jarqyldaıtyn.

Lenın atyn bar álem ardaqtaıdy,

Darıanyń kózindeı tartylmaıtyn.

Lenın úni óshpeıdi ǵasyrlardan

Lenın bolyp partıam sańqyldaıtyn.


Zamana jyry

(Úzindi)

Lenınniń shamy nur tókken,

Qalaǵa teńep dalany.

Ot aldyq birdeı jer-kókten,

Meńgerip alýan salany...

Márıam Hakimjanova.


Asyl beıne

Bilimniń kenin izdesem,

Ózińmen kúnde júzdesem.

Tomyńda tereń júzbesem –

Marjanyn jyrdyń tizbes em.

Bolsam da qaıda kún-kósem!

Ózińmen dáıim tildesem.

Aqylyń asyl arqyrap

Jebeısiń alǵa kúnde sen!

Myńbaı Ráshev.


Lenın bizdiń máńgilik

Lenın bizdiń máńgilik qoı, sodan ba,

Sózben aıtyp taýyspaısyń eshqashan.

Ómir súrdim demeı-aq qoı sen onda,

Ómir syryn Lenınshe uqpasań.


Kún kósemsiz bitken emes is múlde,

Basshylyq ap júrsiń odan kúnde sen.

Lenınniń tomyn oqý ústinde,

Uly adammen aýyzba-aýyz tildesem.

Ádilbek Abaıdildanov.

***

Álbette, osylaısha jappaı jyr­laý­­shylardyń arasynda Jambyl aqynnyń da úni erekshe estildi. Uly keý­de qıal qanatyna minip, taý sýyndaı tasyndy. Álipti taıaq dep bilmese de, Súıinbaı sal­ǵan súrleýmen jańa zaman bolmysyn kókeımen tanyp, tabıǵı talantymen top jardy. Oqy­ǵan-toqyǵandardan bir mys­qal da qalysqan joq. Qaıta kóbinen epı­ka­lyq kórkemdik jaǵynan ozyq júrdi. Alataý aqıyǵy qolyna qalam ustaǵan emes. Dombyrasyn serik etip óleń-jyr­dy seldeı aǵyzdy. Kósem bitkendi epos­tyq sarynmen kómkerip, qaı nárseni bolsa da qalaı jyrlaýdyń úlgisin kór­setti. Hat tanymaıtyn dań­ǵyl kókirek qart jyraý kúndeı kúrkire­di, jasyndaı jarqyldady. Jazý bilmeıtin jasamys jyrshy abyz óne­rine «oqýdyń maıyn ishken­der» tań-tamasha qaldy. Qaı taqy­ryp­ty jyrla­sa da, kimdi jyrlasa da óleń órtimen ja­nyp-kúıdi. Som-som sózder, keremet keıipteýler qyzyl tilden injý-marjandaı tógildi. Ádebı hatshylar ázer dep qaǵazǵa qondyryp úlgerdi. Al úlgermegenderi qanshama! Solardyń birer parasy ǵana mynaý edi:

Kúnsizderge kún bolǵan,

Jer júzine nur bolǵan

Aqyldyń keni danyshpan.

Ezilgenge qol bergen,

Kemtarlarǵa jol bergen

Zamannyń eri arystan.

Adasqan halyq zaryqqan

Azattyq alyp baqytqa

Sáýleńde kelip tabysqan...

Qazaq ádebıetiniń aıtýly úsh báı­teregi Sáken, İlıas, Beıimbet kim­der­den aqyl suraǵandaı alyptar edi. Mine, solar da kún kósemderdi somdaýdan tys qalǵan joq. Jambyl jyraý da Lenın qudiretin aspandatýda olardan  qalyspaýǵa tyrys­ty. Tipti, epostyq  shalqymalarmen órnek­tep óleń týdyrýda órge  sharyqtatty shabytyn. Jambyl jyrynyń samǵaýyn nebir bilim­pazdar joǵary baǵalap, tabı­ǵı týabitti talantyna tántilik tanytty. «Jam­byl ózgege uqsa­maı­tyn da­ra oq­shaý bet-beı­nesimen de asa zor qu­by­lys» dep ǵulama jazýshy  Muhtar  Áýezov óz  baǵasyn  berse, Ǵabıt Mú­sire­pov  aqıyq aqyndy «Fenomen – fenıks» dep aspanǵa kóterdi. Sol sıaq­ty, klasık qalamger Ábdijámil Nur­peıisov bolsa jyrshyǵa degen tań­ǵaly­syn jasyra almaı jan-jaqty taldaýyn alǵa tartty. «Qandaı asqan ta­lant bolsa da, kez kel­gen aqyndy qulaǵynan súırep baıaǵy Gomerdiń qasyna aparyp qoıa almaısyń, – dep aqjaryldy suńǵyla qalamger. – Ol oryn tek  Jambylǵa ǵana jaras­qan». Al, ádebıet pen tarıhty tereń bez­bendep júrgen Qazaqstannyń halyq jazýshysy Muhtar Maǵaýın shegelep aıt­qan mynandaı tujyrymy tipti salmaqty. «Qazaqty, qazaqtyń  áde­bıe­­tin, qazaq­tyń rýhyn búkil dúnıe­júzine eń aldymen tanytqan Jambyl boldy, – deıdi aqıqattan tanbaıtyn aqberen jazýshy Maǵaýın nyǵar­lap. – Áýezov emes, Abaı emes. Bizdiń uly fo­lklorlyq mura­la­ry­myz  emes. Jambyl» («Jambyl» jýrnaly, №1, 2004 j.).

Sondyqtan «Jambyl meniń jaı atym, Halyq meniń shyn atym» dep óleń­detip ótken uly jyraý jaıly jańsaq pikirge jol bermeıik, jalyn júrek jas qalam ıeleri!

Orysbaı ÁBDİLDAULY

Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń múshesi