Ózderin «Islam memleketi» dep ataǵan ekstremıstik uıymynan qaýiptenetin álem turǵyndary kóbine olardy áskerı jaǵynan jeńýdi oılaıdy. Biraq sodyrlar ıdeologıa arqyly kóbeıedi. Olardyń ıdeologıasyn jeńý mańyzdy.
Denıel Koler - Sırıadan oralǵan ásiredinshildermen jumys istep, olardy qalypty ómirge qaıtarýǵa tyrysatyn Batystaǵy az mamannyń biri.
Germanıada týǵan ol Eýropa men Soltústik Amerıka elderindegi osyndaı burynǵy jaýyngerler jáne olardyń otbasylarymen jumys isteıdi, sondyqtan «jıhadshylar» ıdeologıasymen jaqsy tanys.
«GOLLIVÝD ÁDİSİ»
«Islam memleketi» (IM) sodyrlary álemdegi eń tanymal áskerı uıymǵa aınaldy. Olar «Ál-Qaıda» sıaqty basqa sodyrlar toby jasamaǵan ádis-amaldardy qoldanyp, qataryn kóbeıtip keledi.
Kolerdiń aıtýynsha, ózderin «jıhadshylar» dep tanystyratyn osyndaı toptardyń barlyǵy «ıslam dinine zulym kúshter qarsy shyqty, dindarlar olarǵa qarsy kúresýi kerek», «kúreske qosylǵan adam shynaıy musylmandardyń jańa memleketin qurýǵa kómektesedi» dep sendiredi.
Koler «Biraq «Islam memleketi» sodyrlary aıtqan sózderinde turýǵa tyrysady. Olar úlken geografıalyq aýmaqty basyp aldy, ózderin myqty memleket retinde kórsetýge talpynyp otyr. Olar nazar aýdarǵan adamdarǵa «Ál-Qaıda» men basqa «jıhadshy» toptar júzege asyra almaǵan maqsattardy oryndaıtyn uıym retinde áser qaldyrýǵa baryn salady» deıdi.
Olardyń bul áreketi áleýmettik nemese ekonomıkalyq jaǵdaıyna qaramastan, kez kelgen adamǵa áser etýi múmkin. Sebebi IM nasıhatshylary ýaǵyzdaryna qyzyǵa bastaǵan adamnyń kóńiline senim uıalatyp, ony belgili bir maqsatqa baǵyttaýǵa tyrysady. Al óz elderinde qalyp, sol memleket ishinde teraktiler jasaýǵa bekingen ásiredinshilder sodyrlarǵa adal ekenderine ant berip, ol áreketterin jarıalaýǵa múmkindik alady.
Ásiredinshildik jáne odan arylý máselelerin zertteıtin Germanıa ınstıtýtynyń (GIRDS) tóraǵasy Koler Sırıa men Iraktan oralǵan ondaǵan sodyrmen sóıleskende olardyń jeke basyna yqpal etken jaǵdaılardyń ártúrli ekenin baıqaǵan.
Olarǵa áser etken faktorlarǵa eldegi keleńsiz oqıǵalarǵa narazy bolý, násilshildikke baılanysty oqshaýlaný jáne qoǵamnan bólektenip qalý jaǵdaılary kiredi. Keıbireýler shytyrman oqıǵany bastan ótkergisi keledi nemese qaterli jaǵdaıda qalǵandarǵa kómektesýdi qalaıdy.
IM mundaı adamdarǵa áser etýdiń utymdy tásilin tapqan, olar Gollıvýdtyń buqaraǵa arnalǵan áserli fılmderdi túsirý kezinde qoldanatyn ádisin qaıtalaıdy.
Koler «IM óziniń oqıǵalaryn Batystyń pop-mádenıeti men gollıvýdtyq fılmderge, vıdeo-oıyndarǵa uqsatyp baıandaıdy. Olar jasóspirimder tez qabyldaıtyn aýdıo jáne vıdeo materıaldar usynady» deıdi. Uıym óziniń vıdeo-oıyn nusqasyn, tolyq metrajdy derekti fılmin, Twitter-ge arnalǵan qysqa vıdeolaryn shyǵardy, soǵys alańynan túsirilgen kadrlerdi áleýmettik jeliler arqyly taratyp otyrady.
Keıbir baqylaýshylar «IM uıymy óziniń úgitteýshileri qalyptastyrǵan beınesine saı bolyp, málimdegen «bıik» maqsatyna jetpese, abyroıdan jurdaı bolady» deıdi.
2013 jyly IM ókili Ábý Mohammad ál-Adnanı uıym maqsaty «ıslam dininiń negizin qalaǵan jaýyngerler úlgisimen eshbir shekarany moıyndamaıtyn ıslam memleketin qurý» degen bolatyn.
Biraq osy jyldyń basynda The Atlantic jýrnalyna jarıalaǵan maqalasynda jýrnalıs Grem Výd «Ár aıda IM aýmaǵyn keńeıtýge tyrysady, biraq onysynan kóp eshteńe shyqpaı jatyr. Olardyń áreketi Muhammed paıǵambardyń jeńimpaz memleketine uqsamaıdy, kerisinshe olar Taıaý Shyǵys halyqtarynyń damýyna kedergi keltirip jatyr» dep jazǵan bolatyn.
Degenmen de uıym soǵysta jeńilip jatqanyn aqtap, «onyń bári sońǵy jeńiske jetý jolynda kezdesetin keıbir sátsizdikter» degen nasıhat taratýy múmkin.
Olar qurastyrǵan «oqıǵa» jelisiniń biri mynadaı: IM jasaǵy Sırıanyń soltústigindegi belgisiz kúshti oısyrata «jeńip jatady», biraq dál sol aqparatty taratqan kezde sodyrlar Dabık qalasy mańyndaǵy soǵysta jeńilip jatqan edi. IM tipti osy hıkaıa basylǵan jýrnalyn alda bolatyn soǵystyń qurmetine «Dabık» dep ataǵan.
«Oqıǵa» ary qaraı bylaı jalǵasady: IM áskeri budan soń Horasannan kelgen (qazirgi Iran, Aýǵanstan jáne Ortalyq Azıa bólikterin qamtıtyn tarıhı aımaq) kúshten jeńiledi. Aman qalǵan birneshe júz jaýynger bar kúshin jıyp, shabýyldy toıtarýǵa sońǵy ret Ierýsalımde talpynady. Osy kezde Isa paıǵambar (ıslam dini Iısýs Hrıstosty (Isa) da paıǵambar dep moıyndaıdy) olarǵa kómekke kelip, búkil álemde ıslam dini saltanat qurady.
«TÚŃİLİP QAITQANDARDYŃ SÓZİ ÓTİMDİ»
IM uıymy ózine ergen adamdardy jeńgen jáne jeńilgen jaǵdaılarǵa qatar daıyndaıdy, sodyrlar soǵysta oısyraı jeńilgen kúnniń ózinde olardyń ıdeologıasyna zıan kelmeıdi. Biraq keıbir baqylaýshylar Batys pen basqa qoǵam ókilderine IM-niń óz qataryna olardy nelikten shaqyryp otyrǵan sebebin ashyp kórsetse, bul ıdeologıany jeńýge bolady dep senedi.
Koler «Irak pen Sırıadan otanyna oralǵan jaýyngerlerdi osy maqsatqa paıdalanǵan durys» deıdi. Onyń aıtýynsha, «ekstremıstik raıynan aınyp, otanyna oralǵan adamdardyń kóbi - IM-nen túńilip, onyń shekten tys qanypezerliginen túrshikken jandar. Olardyń kóbi qatty ókinishpen keledi».
Koler «IM-ge qosylǵyńyz kelip, Sırıa men Irakqa bardyńyz delik, ol jaq sizge unasa, izdegenińizdi tapsańyz, elge qaıtýǵa sebep te bolmas edi ǵoı. Árıne olar sizdi arnaıy jiberýi de múmkin, biraq qazir IM soǵysyp jatqan jaýyngerlerin arnaıy mısıamen keri qaıtaratyn jaǵdaıda emes, oǵan sodyrdyń maıdan shebinde bolǵany kerek» deıdi.
Onyń pikirinshe, qaıtyp kelgen burynǵy sodyrlardyń basqalardy teris joldan qaıtarýǵa qyzmet etkeni tıimdi bolmaq. Koler «olardyń elderi qaıtyp kelgenderge múmkindik berip, áskerı uıymǵa qosylǵany úshin túrmege qamamaı, qoǵamǵa aralasýyna jaǵdaı jasaǵany durys» degen pikir aıtady.
Eýropanyń soltústigindegi keıbir elder osyndaı ádisti qoldanyp kórdi. Danıanyń Orhýs qalasynyń bıligi 2013 jyly álem nazaryn ózine aýdaryp, qaıtyp kelýshilerdi qaıta qabyldady, endi olar «qaladaǵy IM qataryna qosylýǵa nıettiler sany kúrt azaıǵanyn» aıtyp otyr.
Ulybrıtanıalyq Guardian gazeti 2014 jyldyń qarashasynda «osy qaladan 31 jigit 2012 jyldyń sońy men 2013 basynda Sırıaǵa attanǵan» dep jazdy. Al 2014 jyly mundaı áreketke osy qalanyń bir ǵana turǵyny barǵan kórinedi.
«Orhýs» baǵdarlamasyn keıbir Danıadaǵy saıası partıalar synady, sonyń ishinde ımıgrasıaǵa qarsy Dat halyqtyq partıasy da bar. Olar bul tájirıbeni «ańǵaldyq» dep sanaıdy.
Partıa ókilderi «qala sheneýnikteri elge oralýshylardyń ásiredinshil kózqarasta qalǵanyn nemese odan aınyǵanyn mundaı ádispen bile almaıdy» deıdi. Biraq bul baǵdarlamany qoldaýshylar, onyń ishinde polısıa da bar, «qaıtyp kelgenderdi únemi baqylaý arqyly qaýipti azaıtýǵa bolady» deıdi.
Derekkóz: azattyq.org
