Maqala Qytaı ǵalamtorynan alyndy.

Túpnusqa taqyryby: «Etqorektilerdiń ujymaǵy nemese Qazaqstannyń memlekettik taǵamy – «beshbarmaq»

 Ortalyq Azıadaǵy Qazaqstan eli «Et etqorektilerdiń ujmaǵy» sanalady, ondaǵy adamdardyń ómiri «etsiz jabyrqaý». Myńdaǵan jyldar boıy bundaǵy kóshpendi halyq et ónimderi men sút ónimderine súıenip tirshilik etip keledi. Sıyrdyń, qoıdyń, jylqynyń, túıeniń jas etin jergilikti halyq baptap pisirý arqyly tamsandyrarlyq túrli taǵamdar ázirleıdi. Bulardyń ishinde, eń ataqtysy Qazaqstannyń memlekettik taǵamy – Beshbarmaq(qytaısha Bes saýsaq dep tóte aýdarǵan eken – aýdarmashy.).

Bul taǵamnyń ataýyn translıterasıa arqyly bylaı aýdarýǵa bolady: «Be-shy-ba-er-ma-ky», maǵynasy «bes saýsaq», buǵan qarap bul taǵamdy qolmen ustap jeıtinin bilý qıyn emes. Tek qolmen ustap jegende ǵana bul taǵamnyń shynaıy nárin sezine alasyz. Qazaqtardyń bul taǵamynyń tarıhy olardyń kóshpendi ómir tarıhymen birge sonaý alystan bastaý alady. Arǵy zamandarda dala halqy qoıdy soıa salysymen ony qazanǵa salyp, taza sýda qaınatyp, qarapaıym qospalar qosý arqyly keremet tústik daıyndaıtyn bolǵan.

As eń qarapaıym shıkizattar men pisirý ádisterin paıdalana otyryp daıyndalyp, onyń ózindik hosh ıisi tolyǵymen saqtalyp qalynsa, mine bul eń keremet nárse. Qazaqstannyń «besbarmaǵy» minekı osylaı daıyndalady. Shıkizat: qoı, jylqy, jalpy mal eti. Eń dástúrlisi, árıne, jylqy eti, oǵan jylqy qazysy da qosylady. Keleside kesilgen etti sýyq sýǵa batyra salyp, qaınaǵan soń kóbigin alyp tastaısyz, sosyn ary qaraı taǵy birer saǵat jaımen qaınatasyz, pisip qaldy-aý degende kartoshka, tuz, kók burysh, t.b. sorpaǵa salasyz. Et qaınap jatqanda, jumyrtqa men unnan qamyr daıyndaısyz, tórt buryshtap týralǵan qamyrdy sorpaǵa pisiredi. Elestetińizshi, hosh ıisti jumsaq et pen jańa pisken qamyrdy aýyzyńyzǵa salyp jiberip, sosyn sorpadan urttap kep jiberseńiz, ondaıdy «rahat» dep beıneleý, árıne, jetkiliksiz bolady-aý. Jergilikti halyqtyń dástúri boıynsha et jep bolǵan soń, taǵy bir staqan ashytylǵan qymyz jylqy súti (qymyz – aýd.) nemese túıe súti (shubat – aýd.) ákelinedi, jáne sútti shaı de bar...

«Beshbarmaq» Qazaqstannyń toı-tomalaǵynda, mereke- meıramdarynda negizgi taǵam eseptelinedi, sonymen qatar, Qazaqstan salt-joraǵa qatty nazar aýdaratyndyqtan, bul taǵamdy daıyndaǵanda er adamdar et týrap, áıel adamdar qamyr daıyndaıdy. Olardyń aıtýynsha bul «ın-án» birikken kelisimdilik(Daýsızmdegi ın men ıan, qazaqta bundaı uǵym joq sekildi edi – aýd.). Al qazaqtar qadirli qonaq kútkende nemese úlken mereke kezinde qoıdyń basyn pisirip, ony eń úlken adamǵa nemese qadirli qonaqqa tartady.

Qazaqstan prezıdenti N. Nazarbaev bul taǵamdy dáripteı otyryp bylaı deıdi: Qazaqstanǵa kelgende úsh isti mindetti túrde isteý kerek, olar: qarly taýdy tamashalaý, baıtaq dalany tamashalaý jáne Qazaqstannnyń memlekettik taǵamy «beshbarmaqtan» dám tatý. Sondyqtan, saıahatty unatatyn dostar, eger bir kúni Qazaqstanǵa saıahattap kele qalsańyz, bul taǵamdy tatyp kórýdi umytpańyz.

Avtory: Qytaı halyqaralyq radıosy saıytynyń (China radio international online) tilshisi Lı Djıńdjıń

 2012-05-30

 Aýdarǵan: Bıbol Álipbaı

sýret ǵalamtordan alyndy