قازىرگى قازاق باسپاسوزىندە مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي قاتىستى كوشى-قون ماسەلەسىن ۇزبەي كوتەرۋدىڭ ارقاسىندا قوعامدا سەڭ قوزعالدى. ۇكىمەت تاراپى دا بۇل ماسەلەنى ەلەۋسىز قالدىرماعان سىڭايلى. قازاقستان ۇكىمەتى ورالمانداردى اقمولا، اتىراۋ، باتىس قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، سولتۇستىك قازاقستان جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا ورنالاستىرۋ جونىندە قاۋلى قابىلدادى. «ورالمانداردى جايعاستىرۋ وڭىرلەرىن ايقىنداۋ تۋرالى» دەپ اتالاتىن قاۋلى 20 ناۋرىزدا قابىلدانسا دا، بۇل كۇنى كەشە اقپارات قۇرالدارىنا جاريا ەتىلدى. وسىعان بايلانىستى ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى كوشى-قون كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى اسلان قارجاۋبايەۆ "ازاتتىق راديوسى" تىلشىسىمەن سۇحبات بارىسىندا ايتقان ويلارىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك...
– ورالمانداردى ورنالاستىرۋعا نە سەبەپتى وسى جەتى وبلىس تاڭدالدى؟
– بۇل قاۋلى 2013 جىلى جەلتوقسان ايىندا قابىلدانعان «كوشى قون تۋرالى» زاڭدى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان. سول زاڭدا «ورالمانداردى قابىلدايتىن وڭىرلەردى ۇكىمەت ايقىندايدى» دەپ جازىلعان. وسى تۇرعىدا ءبىز «قاي
وبلىستار ورالمانداردى قابىلداۋعا دايىن» دەگەن سۇراۋ سالدىق. قاۋلىدا كورسەتىلگەن جەتى وبلىس ورالمانداردى قابىلداۋعا دايىن ەكەندەرىن ءبىلدىردى. ال تىزىمدە اتالماعان وبلىستار ازىرگە ورالمانداردى قابىلداۋدى توقتاتا تۇرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى.
«كوشى-قون تۋرالى» بىلتىرعى زاڭ قابىلدانباي تۇرىپ ورالماندار قازاقستاننىڭ قاي وڭىرىنە باراتىنىن ءوزى تاڭدادى. سوندىقتان تەڭ جارتىسى الماتى، جامبىل، وڭتۇستىك قازاقستان جانە ماڭعىستاۋ وبلىسىنا شوعىرلاندى. بۇل وبلىستاردا تۇرعىن سانى ونسىز دا كوپ. جۇمىس، باسپانا ماسەلەسىن شەشۋ قيىنداۋ. سوندىقتان ورالماندار وڭتۇستىككە قونىستانعانىمەن، ودان كەيىنگى تۇرمىس-تىرشىلىگىندە قيىنشىلىقتار تۋدى.
ال قاۋلىدا اتالعان جەتى وبلىستا جىل سايىن كەلگەندەردەن كەتكەندەردىڭ سانى كوبەيىپ بارادى. ەكىنشىدەن، ورالماندارعا بۇل وبلىستاردا باسپانالى بولۋعا، شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانۋعا مۇمكىندىك مول.
بۇل رەتتە ورالمانداردىڭ شىققان جەرى دە ەسكەرىلىپ وتىر. مىسالى، قاراقالپاقستان مەن تۇركىمەنستاننان كەلەتىن ورالماندار نەگىزىنەن ماڭعىستاۋ وبلىسىنا شوعىرلاندى. ويتكەنى كوبىنىڭ وسى جەردەگى تۇرعىندارمەن تۋىستىق بايلانىستارى بار. تۋىستارىنان تىم الىسقا ۇزاعىسى كەلمەيتىن ورالماندار نارازى بولۋى دا مۇمكىن. سوندىقتان ولاردىڭ اتىراۋ، باتىس قازاقستان وبلىستارىنا بارۋىنا مۇمكىنشىلىكتەرى بار. ءبىراق بايقاساڭىزدار، بۇلاردىڭ بارلىعى دا – شەكارالىق وبلىستار.
– اۋا-رايى سۋىق سولتۇستىك وڭىرلەرگە باراتىن ورالماندارعا قانداي جاعداي جاسالادى؟
– ورالماندار ول جەردە ءومىر بويى تۇرۋعا مىندەتتى ەمەس. جاڭا زاڭ بويىنشا بەس جىل تۇرسا جەتكىلىكتى، ءارى قاراي باسقا وڭىرلەرگە كوشۋىنە ەرىكتى. ەكىنشىدەن، 1999-2003 جىلدار ارالىعىندا ۇكىمەت ارنايى قارجى ءبولىپ، ورالماندارعا باسپانا الىپ بەرىپ وتىردى. ول كەزدە ورالماندار «مەن تەك وڭتۇستىككە بارعىم كەلەدى» دەگەن تالاپ قويعان جوق، قاي جەردەن باسپانا بەرىلسە، سوندا باردى. مىسالى كليماتى جىلى وزبەكستان، تۇركىمەنستاننان كەلگەن ورالماندار سولتۇستىككە باردى. كەيىن ارنايى كۆوتا بەرىلىپ، باسپانا ەمەس، قارجىلاي كومەك كورسەتىلەتىن بولعان سوڭ سولتۇستىككە قاراي كوشتىڭ ءبىرشاما سايابىرلاعانى راس – ءبىراق سوندا دا قونىستانىپ جاتقاندار بار.
بولاشاقتا ورالماندارعا سول جاقتا جاعداي جاسالىپ جاتسا، نەگە بارماسقا؟ ەڭ باستىسى، اتالعان وبلىستارعا بارۋشى ورالمانداردى ءبىرىنشى كەزەكتە جۇمىسپەن جانە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر. بۇل ەكەۋى – ورالمانداردى ىنتالاندىرۋعا ارنالعان نەگىزگى ماسەلە.
تاعى ءبىر جايت، ورالمانداردى قاي ەلدى مەكەندەرگە ورنالاستىرۋ ماسەلەسىندە ولاردىڭ وزدەرىنىڭ دە ويلارى ەسكەرىلەدى. ءقازىر اتالعان ءار وبلىس ورالمانداردى قايدا جايعاستىراتىنىن، قانداي جاعداي جاساي الاتىنىن كورسەتەتىن باعدارلاما جاساپ جاتىر.
– 2013 جىلى قابىلدانعان «كوشى قون تۋرالى» زاڭ بويىنشا ورالمانداردىڭ ازاماتتىق الۋ مەرزىمى ءتورت جىلعا ۇزارتىلىپ، كۆوتانىڭ الىنىپ تاستالۋى ولاردىڭ قازاقستانعا كەلۋىنە قانشالىقتى اسەر ەتتى؟
– ناقتى سانى ءدال ءقازىر ويىمدا جوق، ءبىراق 2012 جىلعا قاراعاندا 2013 جىلى كەلگەن ورالماندار كوپ. جاڭا زاڭدا ءوزىڭىز ايتقان وزگەرىستەن باسقاسى ءبارى سول بۇرىنعى قالپىندا. كەي جاعدايدا، ماسەلەن، باسپانا ماسەلەسىندە بۇرىنعىدان گورى ورالماندارعا قولايلىراق بولۋى دا مۇمكىن. قازىرگى زاڭ بويىنشا اۋەلى ىقتيارحات الۋى كەرەك، ىقتيارحات العان سوڭ بەس كۇننىڭ ىشىندە ورالمان مارتەبەسى بەرىلەدى. ال ورالمان مارتەبەسىن يەلەنۋشىلەر قازاقستان ازاماتتارىمەن بىردەي الەۋمەتتىك كومەكتەر الادى.
– سوڭعى كەزدەرى ازاماتتىق بەلسەندىلەر قىرىمداعى جاعدايعا بايلانىستا قازاقستاننىڭ شەكارالىق وڭىرلەرىنە ورالمانداردى كوبىرەك قونىستاندىرۋ جايلى ءجيى ايتىپ ءجۇر. بۇل قاۋلىنىڭ وسىنداي پىكىرلەرگە قاتىسى بار ما؟
– قاۋلىنىڭ وعان ەش قاتىسى جوق. ورالمانداردى اتالعان وڭىرلەرگە قونىستاندىرۋ جونىندە ۇسىنىستار بىلتىر قابىلدانعان «كوشى-قون تۋرالى» زاڭ قايتا قولعا الىنعان كەزدە، ياعني 2012 جىلدىڭ وزىندە ءسوز بولا باستاعان.
– سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت!
"قامشى" سىلتەيدى
پىكىر قالدىرۋ