بۇگىندە بۇكىل جەردىڭ ۇشتەن ءبىرى ەروزيا، گەرمەتيزاسيا، تۇزدانۋ، ت.ب. اسەرىنەن ابدەن توزعان. جەردىڭ توزۋىنا توپىراق قۇنارىنىڭ تومەندەۋى، جەردى دۇرىس يگەرمەۋ جانە ونى بەيبەرەكەت پايدالانۋ ناتيجەسىندە ورگانيكالىق زاتتاردىڭ ازايۋى نەگىز بولعان. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، جالپى جەردىڭ 33 پايىزى پايدالانۋعا جارامسىز. ەگەر ادامزات جەر انانىڭ تاعدىرىنا سەلقوس قاراۋىن توقتاتپاسا 2050 جىلى 1960 جىلدارداعى تىڭ جەردىڭ تەك تورتتەن ءبىرى عانا قالماق.

توپىراقتانۋ عىلىمدارىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن سالعان رەسەي عالىمى ۆ.ۆ. دوكۋچايەۆ «توپىراق كومىردەن دە، ءتىپتى مۇناي مەن التىننان دا قىمبات» دەگەن ەكەن. ەڭ باستىسى 1 شارشى سانتيمەتر توپىراقتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن بىرنەشە مىڭ جىل قاجەت ەكەندىگىن نەگە ەسكەرمەيمىز؟

توپىراقتىڭ باسقا رەسۋرستاردان ەرەكشەلىگى، كۇتىپ پايدالانسا، قۇرامى جاقسارىپ، قۇنارلانا تۇسەدى ەكەن. تابيعاتتى قۇرمەتتەۋدى ۇمىتقان پەندەلەردىڭ نەمقۇرايلى ارەكەتىنەن توپىراق قۇنارسىزدانىپ، ەگىستىك جەرلەر جىلىنا 1،5 ميلليون گەكتارعا دەيىن ازايعان. اقشاعا شاققاندا بۇل 2 ميلليارد دوللار شاماسىندا.

شەت ەلدە توپىراقتى دا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكپەن بايلانىستىرادى

بۇگىندە شەت مەملەكەتتەردىڭ تالايى توپىراقتى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە قاراستىرۋعا كوشكەن. ماسەلەن، رەسەي عالىمدارى «توپىراق تۋرالى زاڭ» قابىلداۋ قاجەتتىگىن ۇسىنۋدا. الەم بويىنشا ادام سانىنىڭ ءوسۋى مەن جەردى دۇرىس پايدالانباۋ ناتيجەسىندە جىل سايىن 7 ميلليون گەكتار توپىراق پايدالانۋعا جارامسىز بوپ قالۋدا. ءار ادام باسىنا شاققانداعى توپىراق مولشەرى جىلىنا 2 پايىزعا كەمۋدە. جىل سايىن جەر بەتىندە ادام سانى 80 ميلليونعا كوبەيەدى ەكەن. وسى تۇرعىدان العاندا جەر ونىمدىلىگى جىلىنا 24-30 ميللون تونناعا ءوسىپ وتىرۋى كەرەك.

وڭدەلەتىن جەر كولەمى ەۋروپادا 30 پايىز دەڭگەيىندە، ال ءۇندىستان جەرىنىڭ تەڭ جارتىسى ەگىستىككە ارنالعان. افريكانىڭ 27 پايىزى جايىلىمدىق جەر، بۇل قۇرلىقتىڭ 44 پايىزى شولگە جاتادى. اقش جەرىنىڭ 20 پايىزى، كانادانىڭ 7 پايىزى يگەرىلگەن. لاتىن امەريكاسىنداعى جەردىڭ جارتىسىنان كوبى ورماندى، وڭدەلەتىن جەر 7، جايىلىم 26 پايىز كولەمىندە. جالپى جەر شارى بويىنشا دۇرىس پايدالانىلماعان جەر كولەمى بارىنەن اسىپ تۇسەدى. ازيا جەرىنىڭ 600 مىڭ شارشى شاقىرىمى يگەرۋدى قاجەت ەتسە، امەريكا قۇرلىعىندا بۇل كورسەتكىش 700 مىڭ شارشى شاقىرىم. جەردىڭ توزۋىنا ۋربانيزاسيانىڭ اسەرى قوماقتى. امەريكادا قالالاردىڭ كوبەيۋىنەن جىلىنا 350 مىڭ گەكتار ەگىستىك جوعالادى ەكەن. سوڭعى 300 جىلدا جەر بەتىندەگى ورماندار ەكى ەسەدەن ارتىق دەڭگەيگە دەيىن ازايىپ، شول-شولەيت ايماقتار كوبەيگەن.

شارافات جىلقىبايەۆا