دونور بولۋدىڭ شاريعاتتاعى ۇكىمى قانداي؟ بۇل تۋرالى islam.kz سايتىندا ءدىنتانۋشى ابدۋسامات قاسىم جاۋاپ بەرگەن ەكەن.
ەرىكتى تۇردە قان بەرۋدى نەمەسە ادام اعزاسىن ترانسپلانتاسيالاۋدى «دونورلىق» دەيدى. ترانسپلانتاسيا دەگەنىمىز – ءبىر ادامنىڭ اعزاسىن نەمەسە دەنەسىنىڭ ءبىر بولىگىنىڭ تىندەرىن كەلەسى ءبىر ادامعا سالۋ. مەديسينادا بەرۋشى ادامدى دونوردەيدى دە، الۋشىنى، ياعني ناۋقاستى رەسيپيەنت دەپ اتايدى. «دونو» – لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «سىيلايمىن، قۇربان ەتەمىن» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
قازىرگى تاڭداعى يسلام عۇلامالارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى «شاريعات تالاپتارى اياسىندا جانە بىلىكتى دارىگەرلەردىڭ ماقۇلداۋىمەن «دونورلىققا» رۇقسات» دەپ وتىر. ءبىراق وندا دا، دونور بولعان كىسىگە وزىنە زيانى تيمەيتىن جاعىن قاتاڭ ەسكەرۋى كەرەك. سونداي-اق، «دونورلىقتان» كوزدەگەنى دۇنيە تابۋ ەمەس، كەرىسىنشە ءولىم اۋزىندا جاتقان جاندى امان الىپ قالۋ، ونىڭ سىرقاتىن جەڭىلدەتۋگە اتسالىسۋ سياقتى ساۋاپتى ءىس بولۋى ءتيىس. سوندا عانا، جاساعان يەمىزدىڭ مىنا سوزىنە سايكەس ىزگى ءىس ىستەگەن بولىپ ەسەپتەلەدى: «...كىمدە-كىم، ءبىر جاندى تىرىلتسە (ولىمنەن قۇتقارسا)، بۇكىل ادامزاتتى تىرىلتكەنمەن تەڭ».
وسىعان سايكەس حالىقارالىق يسلام فيقھ ۇيىمىنىڭ 1988 جىلعى، اقپان ايىنىڭ 6-11 ارالىعىندا جيددا قالاسىندا وتكەن كەزەكتى، ءتورتىنشى وتىرىسىندا، تومەندەگىدەي قاۋلىلار قابىلداندى. ولاردى سايىپ وتەر بولساق:
1. ەگەر تيگىزەر پايداسى ناقتى انىقتالعان بولسا، كىسىنىڭ اعزاسىن، ەكىنشى ءبىر جەرىنە اۋىستىرۋىنا بولادى. (مىسالى، اياعىنىڭ تەرىسىن الىپ، بەتىندەگى كۇيگەن تەرىسىنە قاپتاۋى سياقتى نەمەسە جۇرەگىندەگى زاقىمدالعان ارتەرياسىنىڭ ورنىنا، اياعىنان الىنعان قانتامىردى جالعاۋ ت.ب.). ءبىراق بۇل دا، تەك جويىلعان اعزا مەن ونىڭ فۋنكسياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا نەمەسە (پسيحولوگيالىق نە فيزيولوگيالىق تۇرعىدا زيانى بار) بويىنداعى قانداي دا ءبىر كەمىستىكتى جويۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسۋى ءتيىس.
2. الىنعان جاعدايدا وزدىگىنەن ورنى تولىپ، قايتا قالپىنا كەلەتىن اعزالاردىڭ ءبىرىن وزگەگە باعىشتاۋىنا رۇقسات.ماسەلەن، قان جانە تەرى وسىعان جاتادى. مۇنداي قادامعا بارعان كىسى اقىل ەسى دۇرىس، وزدىگىنەن شەشىم قابىلداي الاتىن جاستاعى كىسى بولۋى ءتيىس.
3. بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن وپەراسيا ارقىلى الىنىپ تاستالعان اعزانى، وزگە اۋرۋ كىسىگە پايدالانۋعا رۇقسات. مىسالى، دارىگەرلەر تاراپىنان وپەراسيا ارقىلى الىنىپ تاستالعان كوزدىڭ ءمۇيىزدى قابىعىن (روگوۆايا وبولوچكا)، وزگە ادامنىڭ كوزىنە ورنالاستىرۋى وسىعان جاتادى.
4. ءتىرى ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋىن تىكەلەي قامتاماسىز ەتەتىن اعزاسىنىڭ ءبىرىن الىپ، ونى وزگەگە ترانسپلانتاسيا جاساۋ، وسىلايشا ءوزىنىڭ ومىرىنە قاۋىپ ءتوندىرۋ – حارام. جۇرەك - وسىعان جاتادى.
5. ادام ءومىرىن جالعاستىرۋىنا تىكەلەي قاتىسى بولماعانىمەن، ومىرىنە اسا قاجەتتى، فۋنكسيونالدى نەگىزگى اعزالارىن وزگەگە ترانسپلانتاسيا جاساۋى دا – حارام. مىسالى، ءتىرى ادامنىڭ ەكى كوزىندەگى ءمۇيىزدى قابىعىن (روگوۆايا وبولوچكا) وزگەگە باعىشتاۋىنا تىيىم سالىنادى. (ەكى كوزدىڭ كورمەۋى ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتپاعانىمەن، ءومىرىنىڭ ارى قاراي ورنىقتى ءارى تياناقتى جالعاسۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى)
6. امان قالۋىنا نەمەسە ءارى قاراي سالاماتتى ءومىر كەشۋىنە تىكەلەي سەپتىگىن تيگىزەتىن بولسا، ولگەن كىسىنىڭ جارامدى اعزاسىن (اتالىق جانە انالىق بەزدەرى سياقتى جىنىس مۇشەسىنە قاتىستى ورگاندارى الىنبايدى)، اۋرۋ ادامعا ترانسپلانتاسيا جاساۋعا رۇقسات. ءبىراق بۇعان الدىمەن، ولگەن كىسىنىڭ ولمەي تۇرىپ بىلدىرگەن ريزاشىلىعى نەمەسە ءمايىتتىڭ تۋىستارى تاراپىنان رۇقسات بەرىلۋى كەرەك.
الدا-جالدا تۋىستارى تابىلماعان جاعدايدا، ارنايى مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورىننىڭ كەلىسىمى كەرەك.
(موافقة وليّ أمر المسلمين).
7. ەسكەرەتىن ماڭىزدى نارسە: جوعارىدا بايانداپ وتكەن جاعدايلارداعى دونورلىق – ساۋدا-ساتتىقپەن جۇزەگە اسپاۋى ءتيىس. ويتكەنى قانداي جاعداي بولماسىن، ادام اعزالارىن ساتىلىمعا شىعارۋعا بولمايدى.
ءبىراق اۋرۋ كىسى تەك اقشا ارقىلى عانا ومىرىنە قاجەتتى اعزاعا قول جەتكىزە الاتىنداي كۇيگە تاپ بولسا، مۇنداي جاعدايدا الۋشىنىڭ اقشاعا ساتىپ الۋى كۇنا بولماس دەۋگە نەگىز بار (فمحل اجتهاد ونظر).
8. جوعارىدا سايىپ وتكەن پۋنكتتاردان تىس، وسى تاقىرىپقا قاتىستى وزگە دە جاعدايلار، الداعى وتىرىستاردا، شاريعات ۇكىمدەرىنىڭ شەڭبەرىندە جانە مەديسينا عىلىمىنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ زەرتتەلىپ، زەردەلەنۋى ءتيىس.
اتالمىش ماسەلەلەرگە قوسىمشا مالىمەت رەتىندە، باسقا دا عالىمداردىڭ تۇجىرىمدارىن بەرە كەتەلىك:
- ءومىرى قىل ۇشىندا تۇرعان ناۋقاستى امان الىپ قالۋدىڭ جولى تەك اعزا اۋىستىرۋعا تىرەلىپ تۇرعان جاعدايدا عانا ترانسپلانتاسياعا رۇقسات.
- ءتىرى ادام ورگانيزمىندەگى جۇپسىز، دارا اعزالاردى وزگەگە ترانسپلانتاسيا ەتۋگە رۇقسات جوق. مىسالى، جۇرەك، باۋىر، وكپە ت.ب.
- ادامنىڭ تولىققاندى دەنە ءبىتىمىن بۇلدىرەتىن، ترانسپلانتاسياعا تىيىم سالىنادى. مىسالى، ءبىر كوزىن الىپ سوقىر ەتۋ نەمەسە ءبىر اياعىن كەسىپ جارىمجان ەتۋ ت.ب.
- ادام ورگانيزمىندە جۇبى بار، دارا ەمەس اعزالاردىڭ ءبىرى الىنىپ، سول اعزانىڭ ەكىنشى سىڭارىمەن قاۋىپ-قاتەرسىز ءومىر كەشۋگە بولاتىندىعى بىرنەشە بىلىكتى مەديسينا ماماندارى تاراپىنان ناقتىلانعان بولسا، ءبىرىن قالدىرىپ، ەكىنشىسىن وزگە ناۋقاس كىسىگە ترانسپالانتاسيا جاساۋىنا رۇقسات.
- اتالىق جانە انالىق بەزدەردى ترانسپلانتاسيا ەتۋگە بولمايدى.
- ادام ءوز ەركىمەن دونور بولۋعا نيەت ءبىلدىرۋى ءتيىس. ونى دونور بولۋعا ەشكىم ماجبۇرلەي المايدى.
جالپى العاندا، دونورلىقتى قولداعان عۇلامالاردىڭ تۇجىرىمدارى جوعارىدا كەلتىرىلگەندەي.
ايتسە دە، دونورلىققا تۇبەگەيلى قارسى شىققان عالىمدار دا جوق ەمەس.
ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدە 2017 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جاڭا ەرەجە ەنگىزىلمەك، وعان سايكەس كەز كەلگەن ازامات ءوزىنىڭ اعزالارىن ولگەننەن كەيىن پايدالانۋعا مۇراعا قالدىرا الادى.
