ايگۇل ورىنبەك، قىزىلوردا وبلىسى شيەلى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازىرگى تاڭدا جەكە كاسىپكەر جانە زاڭگەر. Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىنىڭ بەلسەندى قولدانۋشىسى. جاقىندا ايگۇل Qamshy.kz پورتالىنا سۇحبات بەرگەن بولاتىن.
— ايگۇل حانىم، ءسىزدى ءقازىر كوپشىلىك بلوگەر رەتىندە تانيدى. قازاق ۇلتىنا قاتىستى كەز-كەلگەن ماسەلەگە بەي-جاي قاراماي، وتكىر وي ايتىپ، اشىق پىكىر ءبىلدىرىپ جاتاسىز. بۇگىندە ولاي اشىق سىن ايتىپ، تايسالماي تالاپ ەتەتىن بورىكتىلەرىمىزدىڭ ءوزى از. قوعامدا قازىرگىدەي بەلسەندى بولۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟
— ءومىردىڭ ءوزى جاقسى مەن جاماننان، اق پەن قارادان تۇرادى ەمەس پە؟! سىندى ايتامىن دەپ ايتپايدى ەكەنسىڭ، سونى ايتۋعا ماجبۇرلەيدى. شىندىق جوعالعان جەردە سىن مەن حالىقتىڭ ماسەلەسىن ايقالاپ جەتكىزۋگە تۋرا كەلەدى. ويتكەنى بىزدە زاڭدى بەلشەسىنەن باسىپ، زاڭدى وزدەرىنە ءتيىمدى جاعىنان پايدالاناتىن جاندار كوبەيگەن. قولىندا بيلىگى بولسا دا، حالىققا پايداسىنان گورى زيانى ءتيىپ جاتقان ازاماتتار كوپ. ولار بىلعارى كرەسلودا وتىرعاندارىنا كوكە-جاكە بولعانىنا ءماز. ءوز ءتىلىن بىلمەي، حالىقتىڭ مۇڭىن تۇسىنبەي الدىنا كەلگەن ادامدى وتىرىك كۇلىپ شىعارىپ سالاتىن شەنەۋنىكتەردى كورگەندە قوعامدا بەلسەندى بولۋعا تۋرا كەلەدى ەكەن.
— جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، ءبىزدىڭ ەرلەر قاۋىمىنا دەگەن قىزداردىڭ كوڭىلى تولماۋشىلىعىن ءجيى ەستيتىن بولىپ كەتتىك. مۇمكىن ايگۇل ورىنبەكتىڭ «شالبارداعى شاحانوۆ» بولىپ جۇرۋىنە قازاق جىگىتتەرىنىڭ وسالدىعى اسەر ەتكەن بولار...؟
— قازاق جىگىتتەرى وسال دەپ ايتپاس ەدىم. قازاقتىڭ مىقتى جىگىتتەرى تۇرمەدە، بيلىك ءۇشىن سايراپ جۇرگەندەرى مىنبەدە وتىر دەپ ايتسام قاتەلەسپەيمىن. بيلىكتە دە جاقسى ازاماتتارىمىز وتىر، ءبىراق ولار كولەڭكەدە قالىپ قويىپ ءجۇر. كوكە-جاكەسىنىڭ جوقتىعىنان وسە الماي، حالىققا از دا بولسا پايدام ءتيسىن دەپ جۇرگەندەر از ەمەس. ەر ازاماتتاردى سىيلاپ وسكەن قىزبىن عوي. بيلىككە شىعار ەر ازاماتتاردىڭ الدىن وراپ وتەمىن دەپ ايتا المايمىن. قاراپايىم حالىقتىڭ ىشىندە ءجۇرىپ، پايدام ءتيىپ جاتسا مەن ءۇشىن بۇدان اسقان باقىت جوق!
— ايگۇل حانىم، ءسىز قولىندا بيلىگى بار شەنەۋنىك بولساڭىز، قازاق ءۇشىن ەڭ الدىمەن نە ىستەر ەدىڭىز؟
قولىمدا بيلىك دەيسىز بە؟! مەن بيلىككە شىقسام تورداعى توتىقۇسقا اينالىپ، ەشتەڭە ايتا الماي تۇنشىعىپ، ءولىپ كەتەر ەدىم. ويتكەنى ءدال قازىرگى تاڭداعى مەملەكەتتەگى مەحانيزىممەن مەنىڭ بيلىكتە وتىرۋىم مۇمكىن ەمەس.....
جانە جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي ەر ازاماتتارىمىز تۇرعاندا بيلىككە ۇمىتىلمايمىن. بىزدە بىلىكتى، ءبىلىمدى ەر ازاماتتار جەتەدى، سولارعا بەردىم جولىمدى! جاقسىلىق جاسايمىن دەگەن ادامعا بيلىكتىڭ كەرەگى جوق.
قولىمدا بيلىك بولماسا دا قازاق ءۇشىن جاساپ جۇرگەن ەڭبەكتەرىم كوپ. ءبىراق ونىڭ ءبارىن جارياعا جار سالىپ، مەن قازاق ءۇشىن كوپ دۇنيە جاساپ ءجۇرمىن دەپ ايتۋدان اۋلاقپىن. جاساعان جاقسى ىستەردىڭ باعاسىن حالىق بەرەدى عوي. جۇرەكتە مەيىرىمدىلىك، ادامگەرشىلىك بولسا بولعانى. قازىرگى ەڭ باستى ماقساتىم حالىقتى ساياسي ساۋاتتىلىعىن اشا وتىرىپ، ءوز قۇقىعىن تالاپ ەتۋدى ۇيرەتۋ.
— قازىرگى قازاقتىڭ قاي حارەكەتى قاتتى كۇيىندىرەدى؟
جاقىندا ءبىر اۋىلعا بارعان ەم، جينالىستىڭ ۇستىنەن ءتۇستىم. ءبىر ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ارىز جازىپ، رۋ رۋعا ءبولىنىپ، ءبىر-بىرىن جامانداپ داۋلاسىپ جاتىر. ءبىر قىزىعى وزگە ۇلت وكىلى جوق. ءبارى قازاق. جاستارعا ۇلگى بولار قاريالار وسەك اياڭنان قولدارى تيمەيدى. «مەشىتكە كىم بارىپ، ناماز وقيدى؟» دەپ سۇراق قويعانىمىزدا قول كوتەرگەن ءبىر قاريا كورمەدىم. اۋىلداعى اقساقالدارىمىز وسىنداي بولسا، جاستاردان نە ءۇمىت كۇتەمىز؟ اقىل ايتىپ، ءجون سىلتەيتىن قاريالار ءسوز قۋىپ، ەلدىڭ ىشىندە بۇلىك شىعارۋدان ارى اسپاي ءجۇر. قازاقتىڭ وسىنداي حاراكەتى مەنى قاتتى كۇيىندىرەدى.
الىسقا بارماي-اق، وسى الەۋمەتتىك جەلىدەگى ۇلتقا جان اشىر دەپ جۇرگەن اعالارىمىز مۇحتار تايجان مەن گەرويحان قىستاۋبايەۆتى مىسالىعا الساق تا بولادى. گەرويحان اعامنىڭ قازاققا شىن جانى اشىسا ءۇش ادامنىڭ جەكە باسىنىڭ ماسەلەسىن ەمەس، بۇكىل ءبىر ۇلتقا ءقاۋىپتى بولىپ وتىرعان جەر ماسەلەسىن كوتەرەر ەدى. ودان بولەك شىن قازاققا جانى اشىر ازامات بولسا ۇلت ءۇشىن جۇرگەن ازاماتتى اياعىنان شالماي، ميللاردتاپ جەپ قاشىپ جۇرگەن شەنەۋنىكتەردى نەگە ءدال وسىلاي ارتىنا ءتۇسىپ قۋدالامادى ەكەن؟! سول باياعى كورە الماۋشىلىق اياقتان شالۋ ەل قامى دەپ جۇرگەن ادامداردى. مۇحتار تايجان اعامدى دا كوپ جەردە قولداي بەرمەيمىن، دۇرىس ەمەس جەرىن وزىنە ايتقام. ەلدە بۇلىك شىعارۋ ارقىلى، مەملەكەتتى تۇزەي المايسىز، قايتا حالىقتىڭ ساۋاتىن اشۋىمىز كەرەك دەپ. سودان بەرى دە مۇحتار اعانىڭ ەل ءۇشىن جاساپ جۇرگەن ىستەرى زاڭ اياسىندا دۇرىس دەپ ويلايمىن.
— بۇگىنگى ارتتان ەرگەن قاراكوز سىڭلىلەرىڭىز ءسان قۋىپ، ءانشى مەن اكتريسالارعا ەلىكتەپ كەتكەن سياقتى. ءبىر عانا بايان حانىمنىڭ وقيعاسى ءبىراز قىز-كەلىنشەككە ءدۇمپۋ بولىپ جاتىر. شەت ەلگە ءتيىپ جاتقان قىزداردىڭ اڭگىمەسى ءوز الدىنا ءبىر بولەك. قازاق قىزدارى اداسىپ كەتكەن جوق پا؟ ولاردىڭ كىمدى كۋمير ساناپ، كىمنەن ۇلگى العانى دۇرىس؟
اكەم اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى بولعان سوڭ ۇيدە اسكەري كينولاردى كوپ كورەتىنبىز. ۇلتىمدى ءتىلىمدى ءسۇيۋ وسى كينولاردىڭ ارقاسى دەپ ويلايمىن. كوك جاشىك ءبارىبىر بالانىڭ ساناسىنا اسەر ەتپەي قويمايدى ەكەن. ءاليا مەن مانشۇككە ۇقساپ باتىر قىز بولۋ مەنىڭ ارمانىم بولدى. بەيبىتشىلىك زاماندا ومىرگە كەلگەنىمە شۇكىرشىلىك ايتامىن. سوعىستى كورگەن اكەم ءبىزدىڭ ازاتتىقتىڭ ءقادىرىن بىلمەيتىنىمىزدى ۇنەمى ايتىپ وتىرادى. تەلەارنالاردىڭ جاس قىزدارعا وتە قاتتى اسەر ەتەتىنى وتىرىك ەمەس. ارزان شوۋ، جاساندى قۋىرشاق انشىلەر تەلەەكران بەتىنەن تۇسپەگەننەن كەيىن جاستارعا وكپەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. جاستار نە كورسە، سوعان ەلىكتەپ وسەدى. «نە ەكسەڭ سونى وراسىڭ» دەگەندەي، نە كورسەتسەڭ سونىڭ ناتيجەسىن كورەسىڭ. بۇل نارسە قازاق ۇلتىنىڭ تراگەدياسى. تەلەارنالار تۇرىك، كارىس پەن ءۇندى سەريالدارى ارقىلى سول ەلدىڭ مادەنيەتىن، ەر ازاماتتارىن جاقسى جاعىنان ناسيحاتتاپ، قازاق قىزدارىنىڭ باسقا ۇلت جىگىتتەرىنە تۇرمىسقا شىعۋىنا اكەپ تىرەيدى. قىزدار قاۋىمى قۇلاقپەن سۇيەدى دەگەن راس قوي. ال قازاق جىگىتتەرى كۇيەم، سۇيەم دەپ ايتا بەرمەيدى. ءبىزدىڭ اتا بابالارىمىزدىڭ تاربيەسى باسقا بولعان. سۇيەمىن ويباي، كوپىردەن قۇلاپ ولەم دەپ جىلاپ تۇرعان ەر ازاماتتار ماعان ۇنامايدى. جىلاڭقى ەركەك ەرتەڭ قىزدىڭ ارى تۇگىلى وتاندى دا ساقتاپ قالا المايدى. ال ءبىزدىڭ ەكراندار ءقازىر سول قاتىننىڭ ەتەگىنەن اسا الماي، جىلاپ وتىراتىن ەركەتەردى تەلەسەريالدار ارقىلى تاربيەلەپ، قازاق جىگىتتەرىن مايدالاپ قۇرتپاقشى. نەگىزى ايتاتىن دۇنيە وتە كوپ، بۇل اڭگىمەنىڭ شەگى جوق...
— قازاقتىڭ باستى تراگەدياسى نە دەپ ويلايسىز؟
ءوز انا تىلىندە سويلەمەۋ مەن ويلاماۋ، ۇلتىمنىڭ ءتىلىنىڭ قور بولۋى مەن ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا. ەلىمنىڭ جەرى مەن ۇرپاعىنىڭ وزگە ەلگە ساتىلعانى ءوز ەلىمدە قانداستارىمنىڭ شەتەل كومپانياسىندا ىستەپ، ماردىمسىز ايلىققا قولجاۋلىق بولعانى، 51 جۇڭگو كومپانياسىنىڭ ەلگە كىرگەلى وتىرعان، مەنىڭ ەلىمدە تالتاڭداپ ءجۇرۋى مەن ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا. دارەتحاناعا تاستالىنىپ جاتقان سابيلەر ، اقشا ءۇشىن ءوز ءتانىن ساتىپ جۇرگەن قازاق قىزدارى ۇلت ءۇشىن ۇلكەن تراگەديا. شاشتارىن بوياپ، قۇلاقتارىنا سىرعا تاعىپ، جەل تۇرسا جەلمەن بىرگە ۇشىپ كەتەتىن شي بۇتتى، قىزعا ۇقساعان ەر ازاماتتارىمىز ۇلت تراگەدياسى. وزگە ۇلتتارعا اشىق ەسىك، ءوز قانداستارىما اشىلماي وتىرعانى، ورالىپ كەلگەندەرى ازاماتتىق الا الماي تەنتىرەپ جۇرگەنى جانىما قاتتى باتادى.
— ءقازىر قازاق جىگىتتەرى مال ءۇشىن ارىستاي ازاماتتاردى ءولتىرىپ، التى جاسار قىزدارىن زورلاپ، ايەلدەرىن پىشاقتاۋدان اسپاي جاتىر. ولاردىڭ وسىلاي جۇرۋىندە بۇگىنگى ازاماتتاردىڭ كىناسى بار دەپ ويلايسىز با؟ بالكىم، كەشەگى "رىجيي المازداي" ءبىر قازاقتىڭ جىگىتى بولسا، ءبىزدىڭ جىگىتتەر بۇلاي جۇرمەس پە ەدى، قالاي ويلايسىز؟
— بۇل جەردە زاڭنىڭ السىزدىگى دەر ەدىم،تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا باققانداي جيىرما بەس جىل بولدى كونستيتۋسيامىز ءار شەنەۋنىكتىڭ ىستەگەن قىلمىسىنا قاراي وزگەرىپ وتىرادى. بىزدە عانا بار شىعار ءىشىپ الىپ كولىك جۇرگىزگەن مينيستر، جەمقورلىقپەن بەس جىل سوتتالىپ باسشى بولۋ. حالىقتىڭ ميللياردتاعان اقشاسىن جەپ شەت ەلدە تالداڭداپ جۇرگەن شەنەۋنىكتەر. وسىدان كەيىن قاراپايىم حالىققا نە ءۇشىن وكپەلەيمىز؟ ەل باسقارىپ وتىرعان شەنەۋنىكتەر زاڭدى بەلشەسىنەن باسىپ وتىرعان سوڭ ءجاي حالىققا وكپەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. بيلىگى قانداي بولسا،حالقى سونداي ەلمىز عوي!
"رىجيي الماز" جايلى اڭگىمەلەر وتە كوپ، ءبىراق مەن ءوز ءوڭىرىمنىڭ باتىرىن حالىق جاناشىرىن ايتىپ كەتسەم. ويتكەنى ءبىز سول كىسىنىڭ حالىققا جاساعان جاقسىلىعىن ەستىپ وستىك.
مەيىرجان اعانىڭ (كوسمو) حالىققا ىستەگەن جاقسىلىعىن كوبى بىلە بەرمەيدى. ءبىراز جاستاردى سپورتقا شاقىرىپ سوعان جاعداي جاساپ، ۇلكەن داۋ دامايلاردى اتىس شابىسپەن ەمەس بىلەكپەن نەمەسە سوزبەن شەشىپ وتىرعان. توقسانىنشى جىلدارى قانشاما قازاق ساۋداگەرلەرى جۇڭگو، قىرعىزستان اسىپ تاۋارلارىنان ايرىلىپ جۇرگەندە وسى كىسىنىڭ كوپ كومەگى تيگەن. سول جىلدارى قانشاما قازاق ايەلدەرى الا دوربا ارقالاپ كەتكەن ەدى عوي، سول كىسىلەردىڭ ار نامىسىن قورعاپ تاۋارلارىن شەكارادان ەشكىمگە ۇرلاتپاي الىپ شىعۋعا جول اشىپ بەرىپ وتىرعان. بۇل كىسى قازاق قىزدارىنىڭ نامىسىن قاتتى قورعاپ جۇرەتىن ەدى، داياشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن قازاقتىڭ قىزىن كورسە، قازاقتىڭ قىزدارى بۇلاي كافە ارالاپ داياشى بولىپ كەلگەن كەتكەن ادامدارعا قىزمەت ەتپەۋ كەرەك. ءبىز تۇرعاندا قازاق قىزدارى جۋىندى تاسىپ جۇرمەيدى دەپ ايتقان سوزدەرى جۇرەگىمنىڭ ءبىر تۇبىندە قالىپ قويىپتى.
قازاق قىزدارىن ەشكىمگە قولجاۋلىق قىلعىسى كەلمەگەن قازاق ازاماتتارى ءقازىر از. قايتسەم ءبىر قىزىعىن كورىپ قالايىق دەپ جۇرگەندەر دە بار. قارىننىڭ توقتىعى يماننىڭ جوقتىعى قازىرگى تاڭداعى جىگىتتەردى بوسبەلبەۋ قىلىپ جىبەرگەن.ايتپەسە 90 جىلدارى جاعدايمىز بۇدان جامان ەدى عوي، سول قيىنشىلىقتاردان دا قازاق قىزدارىنىڭ نامىسى تاپتالماي ءوتتى عوي. ال ءدال قازىرگى تاڭدا قازاق قىزىنىڭ ارى قىزىل كىتاپقا ەنىپ كەتكەلى وتىر.
قازىرگى كەيبىر جىگىتتەر قازاقتىڭ قىزىنىڭ ارىن قورعاماق تۇگىلى ماي باسقان قارنىن كوتەرە المايدى، كەرەك دەسەڭىزدەر وزدەرىن قورعاي المايدى. سپورتپەن شۇعىلدانۋ تۇگىلى ديۆاننان جامباستارىن كوتەرمەيدى. جاتىپ الىپ جىلاپ، ومىرگە قاپالى. باسقالار ءۇشىن كۇرەسۋدىڭ قاجەتى جوق ەڭ بولماسا وزدەرى ءۇءشىن كۇرەسسە وسال ەر ازاماتتارىمىز ازايار ەدى.
— بۇرىن "زىكىرشىلەر" ءقاۋىپتى دەيتىن ەدى، ءقازىر "شۇكىرشىلەر" قوعامدى شارشاتىپ جۇرگەن سياقتى. سىزدىڭشە، قازاققا قايسىسىنان ءقاۋىپ كۇشتى؟
بۇل مەن ءۇشىن اۋىر تاقىرىپ دەسەم دە بولادى. "زىكىرشىلەردەن" گورى "شۇكىرشىلەرىمىز" قازاققا ءبىراز قيانات جاساپ قويدى عوي. سيرياعا كەتكەن قازاقتاردان بولەك، ەلىمىزدە جۇرگەن ميى ۋلانعان جاستارىمىز ەلگە قاتتى قاۋىپتىرەك. ءبىلىم الۋدىڭ ورنىنا جاتىپ الىپ اراب بولامىز دەپ ارابتىڭ بايلىعىن اڭساپ جاتقان جاتىپ ىشەرلەر ەلدىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ءقاۋىپ الىپ كەلەدى. بۇل جەردە دە زاڭعا كەلىپ تىرەلەدى ەمەس پە؟! ەگەر قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە بيلىك تاپسىرما بەرسە، ءتۇپ تامىرىمەن جويىپ جىبەرۋگە بولادى. ءبىراق سول زاڭنىڭ ءالى بەكىتىلمەي سوزىلىپ كەلە جاتقانى وكىنىشتى. قانشاما جازىقسىز پوليسيا قىزمەتكەرلەرى قازا بولدى، ەندى قانشاماسى قازا بولۋ كەرەك؟! نادان قوعامدى باسقارۋ وڭاي، مۇمكىن بيلىككە حالىقتىڭ ءبىلىمسىز نادان بولعانى تيىمدىرەك شىعار زاڭ شىعارماي وتىرعاندارىنا قاراعاندا. ايتپەسە قانشاما رەت بولعان تەراكتىدەن كەيىن قاتاڭ زاڭ شىعارار ەدى. زىكىرشىلەر ادام ءولتىرىپتى، تەراكت جاساپتى دەگەندى ەستىگەندەرىڭىز بار ما؟ ءبىراق ولاردى اياۋسىز قۋدالادى، زىكىرشىلەردى دە قولدامايمىن ال ءدال قازىرگى تاڭدا زىكىرشىلەر وسى شۇكىرشىلەرمەن كۇرەسىپ ەلگە پايداسى تيەر ەدى.
— اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان: ايجان قالييەۆا
پىكىر قالدىرۋ