قىتايداعى ۇيعىرلاردىڭ جەكە ءبولىنىپ شىعۋىن كوزدەيتىن ۇيعىر كونگرەسىنىڭ پرەزيدەنتى رابيا قادىردىڭ اتى شىڭجاڭداعى وقيعالار كەزىندە ءجيى اتالعانى بەلگىلى. بۇگىندە اقش-تا تۇراتىن رابيا قادىردىڭ ومىرىنەن كەيبىر ماعلۇماتتاردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

ول 1947 جىلى شىعىس تۇركىستاندا تۋعان. 1965 جىلى سيدىك رۋزيگە تۇرمىسقا شىعىپ، ۇرىمشىگە قونىس اۋدارعان. وسى قالادا ول ۇيعىر ۇلتتىق كيىمدەرىن ساتۋمەن اينالىسادى. كەڭەس ۇكىمەتى تاراعاندا وداقتاس ەلدەرمەن ساۋدا بايلانىسىن ورناتۋ ماقساتىندا «Akida Industry and Trade Co» دەگەن كومپانيا قۇرادى. بۇل كومپانيا رەسەي، قازاقستان، جۇڭگو اراسىندا ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىسادى. رابيا قادىردىڭ بۇدان بولەك «Kadeer Trade Center» دەگەن كومپانياسى بار.

 بيزنەستەن بولەك رابيا قادىر ۇيعىر ەتنوسىنىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەسۋشى ساياساتكەر رەتىندە تانىلعان. ول  رەسمي پەكيننەن ۇيعىرلارعا بوستاندىق بەرۋدى تالاپ ەتىپ، بىرنەشە رەت تالاپ حات جازعان. ءبىراق ونىڭ بارلىق تالپىنىستارى ءساتسىز اياقتالدى.

1997 جىلى قۇلجاداعى وقيعادان كەيىن پارلامەنتتە جۇڭگو ۇكىمەتىن اشىق سىناعان رابيا قادىر «حالىقتىق كەڭەستەن» شىعارىلادى. پاسپورتىنان دا ايىرىلادى. بۇل كەزدە ونىڭ كۇيەۋى سيدىك رۋزي (ەكەۋىنىڭ 11 بالاسى بار) اقش-تا تۇراتىن.

سيدىك رۋزي دە جۇڭگو ساياساتىنا قارسى ۇيعىر كۇرەسكەرلەرىنىڭ ءبىرى. رابيا قادىردى جۇڭگو پوليسياسى 1999 جىلى اقش كونگرەسى وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ ءۇشىن ۇرىمشىگە بارعان جەرىنەن ۇستاپ اكەتەدى. ءسويتىپ 2000 جىلى  «مەملەكەتتىك قۇپيانى جاريا ەتكەنى ءۇشىن» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، اباقتىعا قامالادى.

2004 جىلى تۇرمەدەگى رابيا قادىرعا ادام قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسى ءۇشىن رافتو سىيلىعى بەرىلەدى. كوپ ۇزاماي ول اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى كوندوليزا رايستىڭ قىتايعا ساپارى الدىندا ەلدەن شىعارىلادى. ءبىراق ول اقش-تاعى وتباسىمەن بىرگە ۇيعىر مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسىن جالعاستىرادى. 2007 جىلى رابيانىڭ ابليكيم دەگەن ۇلى «سەپاراتيزمگە قاتىسقانى» ءۇشىن دەگەن ايىپ تاعىلىپ، 9 جىلعا قامالادى. ال 2006 جىلى اليم دەگەن بالاسى 7 جىلعا سوتتالىپ، موينىنا 62500 $ ايىپپۇل جۇكتەلەدى. كاحار ابدۋرەحيم دەگەن بالاسى سالىقتان جالتارعانى ءۇشىن  12500 $ ايىپپۇل تولەيدى.

2007 جىلى جازدا پراگادا رابيا قادىر اقش پرەزيدەنتى دجوردج بۋشپەن كەزدەسەدى. امەريكادا جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ ۇيعىرلارعا قاتىستى ساياساتىن وزگەرتۋگە شاقىرعان رەزوليۋسيا قابىلدانادى.

2009 جىلى دجەفف دەنيەلس دەگەن رەجيسسەر رابيا قادىر تۋرالى فيلم ءتۇسىرىپ، مەلبۋرن حالىقارالىق فەستيۆالىنە ۇسىنادى. بۇعان نارازى بولعان جۇڭگو تارابى  اتالمىش كينوفەستيۆالگە قاتىسۋدان باس تارتادى.

رابيا قادىر قازاقستاندىق جۋرناليستەرگە دە تىكەلەي سۇحبات بەرگەن. 2010 جىلى 4 ناۋرىزدا «قازاقستان زامان» باسىلىمىندا جاريالانعان سۇحباتىندا رابيا قادىر بالالىق شاعى تاۋقىمەتپەن وتكەنىن جانە 15 جاسىندا تۇرمىسقا شىققانىن ايتقان. رابيا قادىر بۇل سۇحباتىندا بالالارىنىڭ بارلىعىن ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەگەنىن ايتادى.

ول قىتايدىڭ ەڭ باي بەس ادامىنىڭ قاتارىندا تۇر. «جۇڭگو كاسىپكەرلەرى جۇمىسىما كەدەرگى كەلتىردى» دەپ ايىپتاعان ول قالاي بولعاندا دا ءوزىنىڭ جولى بولعىش ەكەنىن جاسىرمايدى.

رابيا قادىر قازاقستاندا دا بيزنەس اشقان. ونىڭ الماتى جانە تالدىقورعاندا جەكە ساۋدا ورىندارى بار. «ماعان بۇل ىستە سپورتشى، كۇرەسكەر امانجول بۇعىبايەۆ پەن ونىڭ ايەلى  ساربالا كومەكتەستى. مەن قازاقستاندا ءوز بيزنەسىم بار ەكەنىن جاسىرمايمىن» دەيدى رابيا قادىر.

رابيا قادىر قىتايدان جەكە ءبولىنىپ شىعۋدى كوزدەيتىن ۇيعىرلار ەشقاشان مويىمايتىنىن جانە بۇل جولدا ەشقاشان  كەرى شەگىنبەيتىنىن ايتادى. ول بيزنەسىنەن تۇسكەن اقشانىڭ ءبىر بولىگىن شىعىس تۇركىستانداعى كوتەرىلىسشىلەرگە بەرەتىنىن دە اشىق ايتتى.

ازىرلەگەن: ايعانىم ءبىرتۋار