دۇنيەجۇزىلىك EXPO-2017 ۇلتتىق كورمەسى كەلەر جىلدىڭ 10 شىلدە مەن 10 قىركۇيەك ارالىعىندا وتەدى. ياعني، اتاۋلى قۇرىلىستىڭ باستالۋىنا تۇپ-تۋرا 7 اي ۋاقىت قالدى. ال، ءبىز وعان دايىنبىز با؟ حالىق دايىن ەمەس قوي، مەملەكەت دايىن با؟ بيلىك دايىن با؟ دايىن دەۋ قيىن، سەبەبى، وسىدان ءۇش اپتا بۇرىن 16 قاراشادا EXPO-2017 قۇرىلىسى الاڭىنداعى پاۆيلونداردىڭ ءبىرى قۇلاعان بولاتىن.

ال، سودان بىرنەشە كۇننەن كەيىن ەلباسى قابىلداۋىندا بولعان «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسى» اق باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى ەسىموۆ دايىندىقتىڭ قىزۋ ءجۇرىپ جاتقانىن، كەيبىر پاۆيلونداردىڭ بەرىلىپ تە قويعانىن ايتقان بولاتىن. ەلباسى وعان «بىزگە شەتەلدىك قاتىسۋشىلاردىڭ كورمەدە كورسەتەتىن جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالارىن بارىنشا پايدالانۋ قاجەت»، - دەگەن ەدى.

ال، استانادا كەشە عانا وتكەن «ەكسپو-2017» جوباسىنا قاتىستى قۇرىلتايدا وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ قانشا قارجى بولگەندەرى ءمالىم بولدى. «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى ەسىموۆ شەتەلدىك شەت ەلدىك يننوۆاسيالاردى ۇمىتىپ،  ءار وبلىستىڭ اكىمدەرىنە وسى جوباعا سپونسورلاردى تارتىڭىزدار دەگەن ءوتىنىش حات جولداعان. بەلگىلى بولعانداي، ەكسپو-نى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ بولگەن قاراجاتى 10 مىڭ ەۆرودان اسپادى. دەپارتامەنت ديرەكتورى ۇلتتىق كوماپنيانىڭ قوعاممەن بىرلەسىپ اكىمدەرمەن مەموراندۋمعا قول قويعاندىعىن اتالعان كومپانيانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى سەرگەي كۋيانوۆ تا راستادى. الايدا، باسپا ءسوز باسشىسى ەشقانداي دا جوسپاردىڭ جوق ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.

مۇنداي ءوتىنىش حاتتاردىڭ ءبىرى وقو اكىمى جانسەيىت تۇيمەبايەۆقا دا جولدانعان. ءبىراق تۇيمەبايەۆ ەسىموۆتىڭ بۇل ءوتىنىشىن ورىنداۋدان باس تارتىپتى.

قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردىڭ جومارتتىعى

سەرگەي كۋيانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەسىموۆتىڭ ۋايىمداۋىنا ەش سەبەپ جوق. شەنەۋنىكتەرمەن جەكە قارىم-قاتىناسىنداعى قيىنشىلىقتارعا قاراماستان، جوباعا سپونسورلار تاراپىنان قارجى ءبولۋ جۇمىسى جاقسى ءجۇرىپ جاتىر ەكەن.

• جالپى قازاقستان بويىنشا  126 ملن. ەۆرو قارجى جينالدى. ال، ءار وبلىستىڭ ناقتى قانشا قاراجات بولگەندىگى جايلى ازىرگە ءتىس جارىپ ايتا المايمىن، - دەدى سەرگەي كۋليانوۆ.

126 ملن ەۆرو – ەسكى كۋرسپەن ساناعاندا 45ملرد-تان كوپ سومما. وسىلاي ەسىموۆ داعدارىس پەن ديەۆالۆاسياعا ەش قايمىقپايتىن قازاقستاندىق كاسىپكەرلەردەن كەزىندە تالعات ەرمەگيايەۆ «جىمقىردى» دەپ ايىپتالعان اقشادان دا كوپ قارجى جيناپ الىپتى.

ەستەرىڭىزگە سالاتىن بولساق، ەرمەگيايەۆ 10 ملرد. تەنگە جىمقىردى دەپ ايىپتالعان بولاتىن، ونىڭ ىشىندە 4 ملرد. تەڭگەنى جەكە ءوزىنىڭ قالتاسىنا باستى دەپ ايىپتالعان ەدى.

دەگەنمەن وبلىستاردىڭ قايسىسى ەڭ كوپ كولەمدە قارجى بولگەندىگى جانە دە قانشا كومپانيادان مۇنداي قوماقتى قارجىنى جيناعاندىعى جايلى مالىمەت ازىرگە قۇپيا بولىپ وتىر.

بارلىق  ماسەلەلەر توڭىرەگىندە انىق-قانىعىن اشىپ ايتىپ بەرەمىن دەپ ۋادە ەتكەن سەرگەي كۋيانوۆ ەل كوزىنەن تاسادا تىعىلىپ، سوعىلعان قوڭىراۋلارعا جاۋاپ قاتپاي وتىر.

وسى ساتتە بۇل جينالعان قوماقتى اقشانىڭ بارلىعى قايدا كەتەر ەكەن دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟

ايتا كەتەر بولساق، ەكسپو كورمەسىن وتكىزۋگە 283 ميلليون ەۋرو جۇمسالاتىنى تۋرالى 2014 جىلدىڭ قاراشا ايىندا تالعات ەرمەگيايەۆ مالىمدەمە جاساعان بولاتىن.  كورمەدەن كەيىن ول اقشانىڭ بارلىعى مەملەكەتكە قايتارىلاتىنى تۋرالى دا ايتقان ەدى ۇيىمداستىرۋشىلار. «ەكسپو – 2017 كورمەسىنىڭ شىعىندارى تىركەۋ دوسەسىندە كورسەتىلگەن – 283 ميلليون ەۋرو. ونى وپەراسيوندىق شىعىندار دەپ اتايدى. ارتىنان ءبىز سونىڭ بارلىعىن بيۋدجەتكە قايتارۋىمىز قاجەت»، – دەگەن ەدى كومپانيانىڭ العاشقى باسشىسى ت.ەرمەگيايەۆ.

جوسپارعا سايكەس، ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن وتكىزۋ جانە وعان دايىندىق شارالارى بارىسىندا كوممەرسيالىق جۇمىستان 283 ميلليون ەۋرودان استام قاجى تۇسەدى. ول اقشانىڭ 81 پايىزى – دەمەۋشىلەر مەن بيلەت ساۋداسىنان كەلەتىن پايدا. نەگىزى، كورمە قوناقتارى سان الۋان شارالارعا 5 ميلليون رەت (5 ميلليون ادام ەمەس – اۆت.) كەلىپ كەتسە، بيلەتتەر ساۋداسىنان 82 ميلليون ەۋرو تۇسەدى دەگەن جوسپار بار بولاتىن.

دەگەنمەن، قازىرگە دەيىن EXPO قۇرىلىسىنا بولىنگەن قاراجاتتىڭ انىق ەسەبى جاسالعان جوق. سونداي-اق العاشقى جوسپار بويىنشا، كورمە قۇرىلىسى 2016 جىلدىڭ سوڭىندا تولىقتاي دايىن بولۋى ءتيىس ەدى.

ايتا كەتسەك، دۇبىرلەپ باستالىپ، اياعىندا حالىقتان اقشا سۇراپ كەتكەن جوبا جالعىز بۇل ەمەس. "قازاق ەلى" تەلەفيلمىنە دە مەملەكەت بولگەن قارجى "جەتپەي" قالىپ، سوڭىندا حالىقتان اقشا جينالعان ەدى. كورسەتىلۋى ءتيىستى مەرزىمىنەن 2 جىل كەزىكسە دە اتالعان تاريحي سەريال ءالى حالىققا كورسەتىلمەدى.

ەسكە سالساق،  EXPO قۇرىلىسىنا مەملەكەتتەن بولىنەتىن قاراجات بيىلعى جىلدىڭ باسىندا قىسقارتىلدى. قازاقستاننىڭ الەمگە اتىن تانىتادى دەگەن الىپ پيار-كامپانيانى وتكىزۋ بيۋدجەتى 131 ميلليارد تەڭگەگە قىسقاردى. 
 

قامشىگەر: نازەركە لابيحان