بۇگىنگى تۇركيا باياعى مامىراجاي تۇركيا ەمەس. ويتكەنى، رەسمي انكارا سوڭعى جىلدارى گەوساياسي ماسەلەمەن تەرەڭىرەك اينالىسقالى ەلدەن مازا كەتتى.
بۇرىنعىسىن بىلاي قويعاندا، بيىلعى جىل باسىنان بەرى ەل تەرريتورياسىندا قانشاما جارىلىس بولدى. قانشاما بەيكۇنا ادام جان قيدى. قان توگىلدى. بۇل ازداي وتكەن شىلدە ايىندا مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋعا قادام باعىتتالدى. تاعى قان توگىلدى. ءبىراق بيلىك جەڭىپ شىقتى. ىرىتكى سالۋشىلار قۋدالاندى. قامالدى. تەنتىرەپ كەتتى. ەردوعان ەر ەكەنىن تانىتتى. قاسقايىپ قارسى تۇردى. جەڭدى. ءوزىن مويىنداتتى. ءبىراق تىرلىك ونىمەن بىتكەن جوق. ودان كەيىن دە بىرنەشە لاڭكەستىك جارىلىس بولدى. سوڭعىسى – كەشەگى. قىرىققا جۋىق ادام قۇربان بولدى. ءجۇز الپىسقا تارتا ادام جارالاندى. قازا تاپقانداردىڭ وتىزى ءتارتىپ ساقشىلارى. ەلدە قارالى كۇن جاريالاندى. رەجەپ تايىپ ەردوعان ارنايى ساپارمەن قازاقستانعا كەلۋى ءتيىس ەدى. جاعدايعا بايلانىستى ساپار كەيىنگە قالدىرىلدى. بۇل جولعى ىستامبۇلدا بولعان جارىلىستى كۇرد قارۋلى توپتارى («كۇردىستاننىڭ ازات سۇڭقارلارى») موينىنا الدى. ايتقىمىز كەلگەنى بۇل ەمەس. باسقا.
سوڭعى كەزدە تۇركيادا نەگە وقىس وقيعالار جيىلەپ كەتتى؟ نەگە تۇركيا كەشەگى مامىراجاي تىرلىكتەن ايىرىلىپ قالدى دەگەن ماسەلە. ءتورت تەڭىزدىڭ ورتاسىندا عاجايىپ جەردە ورنالاسقان تۇركيا ءبىراز ۋاقىت تىنىشتىق مەكەنى بولدى. تۋريزم گۇلدەدى. مەملەكەتتىك قازىنانىڭ ءبىر ءبۇيىرى وسى سالا ارقىلى بۇلتيدى. مەملەكەتتە وركەندەۋ باستالدى. شىعىستا – جۇڭگو، جەرورتا تەڭىزىنىڭ جاعاسىندا تۇركيا دامۋ جاعىنان ەشكىمدى العا سالمادى. ءسوز جوق، بۇل مەملەكەت باسشىسىنىڭ دۇرىس ساياسات جۇرگىزۋىنىڭ جەمىسى. بۇل – رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ ەڭبەگى. دەگەنمەن، جاعداي 2011 جىلدان باستاپ وزگەرە باستادى. بۇعان تۇرتكى «اراب كوكتەمى». وت تاياۋ شىعىستا جانە سولتۇستىك افريكادا جاتقان ءبىرقاتار اراب ەلدەرىن شارپىپ ءوتتى. بۇلعاق بولعان ەلدەردىڭ باسشىلارى تاقتان تايدى، قۇربان بولدى. الايدا «اراب كوكتەمى» سيرياعا كەلگەندە باتپاقتاپ قالدى. ايدان ايعا، جىلدان جىلعا سوزىلعان ازامات سوعىسى باستالدى. يراك، سيريا، ليۆيا جەرىندە «يسلام مەملەكەتى»، «نۇسرا مايدان» ت.ب لاڭكەستىك توپتار ويناق سالدى. تەك شاريعاتقا باعىنعان حاليفات قۇرعىسى كەلدى. قوس وزەن ەلى مەن شام جەرى شاڭ مەن قانعا بوكتى. بۇل ايماقتا ۇلكەن مۇددەسى بار الپاۋىت ەلدەر سيريا مەن يراك ماسەلەسىنە ارالاستى. جاعداي ءتىپتى ۋشىقتى. «بەي - بەرەكەت كەزدە بوستاندىق الىپ قالايىق» دەپ سيريا جەرىندە وشارلانا ورنالاسقان كۇرد توپتارى كوتەرىلدى. ىرگەسىندە بولىپ جاتقان ىرگەلى وقيعالارعا تۇركيا بەي-جاي قاراپ وتىرا المادى. دۇبىرگە قوسىلدى. قوسىلايىن دەپ قوسىلعان جوق. ماجبۇرلىك. سوعىس بولىپ جاتقان ەلدەردەن باس ساۋعالاعان بوسقىندار ەۋروپاعا ءوتۋ ءۇشىن الدىمەن تۇركياعا ات باسىن تىرەدى. وسى جەردە بوسقىندار لاگەرى قۇرىلدى. بۇگىندە 3 ميلليون بوسقىن وسىندا ءومىر سۇرۋدە. ەۋروپا مەن تۇركيا اراسىنداعى تەكەتىرەس وسى جەردە باستالدى. تۇركيا «بىزگە قارجىلاي كومەك بەر. نە بولماسا، بوسقىنداردى سەندەرگە جىبەرەمىز» دەدى. بۇل ۋاجگە ەۋرووداق قارسى كەلمەي، 3 ميلليارد ەۋرو كولەمىندە كومەك بەرۋگە شەشىم شىعاردى. ءبىراق 300-400 ميلليون كولەمىندە اقشا ءبولىپ، ارتى سيىرقۇيىمشاقتانىپ كەتتى. ونىمەن قويماي، «ءبىز قويعان شارتتاردى ورىنداماسا، تۇركيانىڭ ەۋرووداققا ەنۋىنە ەسىك جابىق» دەپ تاعى شىقتى. بۇعان نارازى بولعان ەردوعان: «شەكارانى اشامىن، بۇكىل بوسقىندى قويا بەرەمىن» دەپ كارى قۇرلىقتىڭ ۇرەيىن ۇشىردى. بۇل دا تۇركيا باسشىسىنىڭ باسىن سارساڭعا سالعان جاعدايدىڭ ءبىرى.
سيريا مەن يراك جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، ءوز مۇددەسىن كوزدەگەن تۇركيا ەكى ەل تەريتورياسىنا دا اسكەر ەنگىزدى. قاجەتتىلىك. ويتكەنى ءدال ىرگەدە جاڭا ءبىر كۇرد مەملەكەتى باس كوتەرۋىنە قارسىلىق. ونىڭ سەبەبى بار. ەگەر دە سيريادا ءجۇرىپ جاتقان قاقتىعىستى پايدالانىپ، كۇردتەر تاۋەلسىز مەملەكەت بولماسا دا، اۆتونوميالىق وبلىس قۇراتىن بولسا،وندا ولار تۇركيا جەرىندە وتىرعان 20 ميلليون كۇردكە قوزعاۋ سالادى. ونسىز دا قىرىقپىشاق بولىپ، رەسمي انكاراعا ايبات شەگىپ وتىرعان تۇركيالىق كۇردتەر بوستاندىق ءۇشىن كۇرەسىن ءتىپتى جانداندىرا تۇسەتىنى بەلگىلى. وسىنىڭ ءبارىن تارازىعا تارتقان ەردوعان لاڭكەستىك توپتارمەن قاتار، كۇرد جاساقتارىن دا تاۋبەگە كەلتىرۋ ءۇشىن سيرياعا اسكەر ەنگىزۋگە ءماجبۇر بولدى. ول وپەراسيا «ەفرات قالقانى» دەپ اتالادى. شەكارا تۇبىندە ويناق سالعان «يسلام مەملەكەتى» لاڭكەستەرىمەن قاتار، وسى ماڭدا كۇرەس جۇرگىزىپ جاتقان كۇرد توپتارىن تالقانداپ، تۇرە قۋىپ تاستاۋ. ماقسات ورىندالۋدا. ءبىراق تۇركيانىڭ يراك پەن سيرياعا شاعىن بولسا دا تانك جانە بروندى كولىكتەرمەن جاراقتانعان اسكەر كىرگىزۋى كەيبىر الىپ ەلدەرگە ۇناپ جاتقان جوق. ءبازبىرى تۇرىك پەن كۇرد اراسىنا شي جۇگىرتىپ قاقتىعىستىڭ ۇلعايۋىنا كۇش سالۋدا. بۇل وقيعالار دا تۇركياداعى تۇراقتىلىققا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە اسەر ەتۋدە.
تاعى ءبىر ەسكە سالا كەتەتىن جايت، سوڭعى تەراكت بولاتىن كۇنى باسىندا ەردوعان تۇرعان ادىلەت جانە دامۋ بيلىك پارتياسى پارلامەنتكە كونستيتۋسيادا ءبىرقاتار وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار وزگەرتۋگە ارنالعان جوبانى ۇسىنعان. وندا پرەزيدەنتكە، ياعني ەردوعانعا ۇلكەن وكىلەتتىلىك بەرىلمەك. ەگەر دە پارلامەنت ساراپتان وتكىزىپ، قابىلدايتىن بولسا، ەلدە پرەزيدەنتتىك باسقارىلىم سالتانات قۇرماق. بۇل تۇركيا ەردوعاننىڭ اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا دەگەن ءسوز. وندا ەلدەگى كۇردتەرگە دە قيىن بولماق. بۇل جونىندە كۇردتىك حالىقتىق دەموكاراتيالىق پارتيا باسشىلىعى تالاي مارتە مالىمدەمە جاساعان. ولار ەردوعاننىڭ شەكسىز بيلىككە يە بولۋىنان قورقادى. بۇل جارىلىس سوعان نارازىلىقتىڭ ءبىرى بولۋى مۇمكىن. ەكىنشى ءبىر ماسەلە، لاڭكەستىك جارىلىستاردىڭ تىيىلماۋى ەردوعاننىڭ دا ەركىن قيمىلداۋىنا جول اشپاق. جاقىندا عانا ول «ەگەر پارلامەنت ءولىم جازاسىن قايتادان ەنگىزەتىن بولسا، مەن قارسىلىق تانىتپايمىن» دەگەن. دەمەك تۇركيادا ءولىم جازاسى قايتا ورناسا، ەردوعاننىڭ لاڭكەستەرمەن كۇرەسى كۇشەيمەك.
