«التى ۇل تۋعان انانى حانىم دەسە بولادى، جاقسى ۇل تۋعان انانى جانىم دەسە بولادى» دەگەندەي، تۇركىستان قالاسىنىڭ تۇرعىنى جۇماكۇل احمەتوۆا – حانىم دەۋگە دە، جانىم دەۋگە دە تۇرارلىق جان. سانالى عۇمىرىن ۇستازدىقپەن وتكىزگەن جۇماكۇل جانگەلدى قىزى بەس ۇلدىڭ اسىل اناسى، ەرىنىڭ اياۋلى جارى. ول كىسىمەن ءوز سۇحباتىندا ۇل بالانىڭ تاربيەسى، ەر-ازاماتتى سىيلاۋ تاقىرىبىندا كەلەلى پىكىر قالدىردى، دەپ جازادى قامشى اقپاراتتىق اگەنتتىگى islam.kz سايتىنا سىلتەم جاساپ.
ورامال تاقپايتىن ايەلدىڭ ۇيىنەن پەرىشتە قاشادى
«اتا-انامنىڭ مەنەن بۇرىنعى پەرزەنتتەرى جاستاي شەتىنەپ، مەن عانا امان قالعان ەكەنمىن، – دەيدى جۇماكۇل جانگەلدى قىزى. – وتباسىندا جالعىز پەرزەنت بولعان سوڭ شىعار، اكەم دە، انام دا مەنى كوزىنەن تاسا قىلمايتىن. بەتىمنەن قاقپاي، ەركەلەتىپ ءوسىردى. اكەم مارقۇم جوعارعى سىنىپتاردا وقىپ جۇرگەنىمدە دە ساباقتان قايتىپ كەلە جاتقانىمدا الدىمنان شىعىپ كۇتىپ الۋشى ەدى. اناداي جەردە كەلە جاتىپ، مەنى كورگەن كەزدە اكەمنىڭ كوزىندە پايدا بولاتىن قۋانىشتىڭ ۇشقىنىن بايقايتىنمىن. سويتە تۇرا ول كىسىگە: «نەگە كۇنىگە الدىمنان كۇتىپ الا بەرەسىز؟! مەن ەندى ۇلكەن قىز بولدىم عوي. ەرتەڭ الدىمنان شىقپاڭىز!» – دەپ ۇرسامىن. جان اكەم ماعان قارسى كەلمەيدى: «ماقۇل»، – دەپ باسىن يزەيدى دە، ەرتەسىنە تاعى الدىمنان شىعىپ تۇرادى. سول كەزدە بالالىقپەن اكەمنىڭ قامقورلىعى مەن اكەلىك ماحابباتىن تۇسىنبەگەن ەكەنمىن. ال ءقازىر ول كىسىنىڭ ءار ءسوزىن، ءار قىلىعىن ساعىنىشپەن ەسكە الىپ وتىرامىن».
وكىنىشكە قاراي، جانگەلدى قاريا قىزىنىڭ تويىن كورە الماپتى. اكەسى جۇماكۇل كۇيەۋگە شىقپاي تۇرعاندا باقيلىق بولىپ كەتكەن. باعىنا وراي، اتا-ەنەسى كوكىرەك كوزى اشىق، تۇسىنىگى مول جاندار بولىپ كەزدەسىپتى.
«ءبىز اۋلەتىمىزبەن پەداگوگتارمىز، – دەيدى جۇماكۇل جانگەلدى قىزى. – جولداسىم، ءوزىم، قايىناتام، قاينىلارىم، ابىسىندارىم دا – پەداگوگتار. ءبىر-بىرىمىزدى جارتى سوزدەن تۇسىنەمىز دەسەك تە بولعانداي.
مەن كەلىن بولىپ تۇسكەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي-اق ەنەم جاعدايىمدى ءتۇسىنىپ: «ەكەۋىڭ بىردەي بالا تاربيەسىمەن اينالىسىپ ءجۇرىپ اناڭدى جالعىز قالدىرعانىڭ جاراماس»، – دەپ ەنشىمىزدى ءبولىپ بەرىپ، كۇيەۋىم ەكەۋمىزدى انامنىڭ قولىنا جىبەردى. انام قازاقى ءسالت-داستۇردى قاتاڭ ۇستاناتىن، ءومىر بويى ەرىنىڭ ايتقانىنان شىقپاعان مومىن كىسى ەدى. ءسوز اراسىندا: «ءيا، جانگەلدى» دەپ اكەمنىڭ اتىن قىستىرماسا اڭگىمەسىنىڭ شىرايى كىرمەيتىندەي، ءومىر بويى اكەمنىڭ قاس-قاباعىن باعۋمەن ءوتتى. انامنىڭ ەرىنە بۇلاي شەكتەن تىس سەنىم ارتىپ، ارقا سۇيەگەنىن مەن ول كىسىنىڭ جوعارى ءبىلىم الماعانىنان، قاراڭعىلىعىنان دەپ ءتۇسىنۋشى ەدىم. ءقازىر ويلاپ وتىرسام، ەرىن ارداقتاپ، باسىنا كوتەرە ءبىلۋدىڭ ءوزى ۇلكەن قاسيەت ەكەن-اۋ.
انامنىڭ قولىنا، ءوز ۇيىمە كوشىپ بارعاننان كەيىن باستاعى ورامالدى شەشىپ، ەركىمشە جۇرگىم كەلگەن. ءبىر جاعىنان ەنەم دە ماعان "ورامال تاق" دەپ قاتاڭ تالاپ قويعان ەمەس. ورامال باسىمدا تۇرماي، ءتۇسىپ كەتە بەرگەنىن بايقاعان ەنەم: «ورامال تاقپاي-اق قويشى، ءابىرجىپ كەتتىڭ عوي»، – دەپ جالاڭباس جۇرۋىمە ءوزى رۇقسات بەرگەنى بار. ءتىپتى ول كىسى مەنى "ۇزاتىلعان قىزىم" دەپ ەركەلەتىپ الاتىن.
ەنەمنىڭ ءوزى وسىلاي كەڭشىلىك جاساعانىمەن جالاڭباس جۇرۋىمە انام كەلىسپەدى. ول كىسى: «سەن ەندى تۇرمىستاعى ايەلسىڭ، ورامالمەن ءجۇرۋىڭ كەرەك. جالاڭباس ءجۇرگەن ايەلدىڭ ۇيىنەن پەرىشتە قاشادى. ايەلدىڭ جالاڭباس ءجۇرۋىن ءدىنىمىز دە قۇپ كورمەيدى. ونىڭ ءبارىن بىلاي قويعاندا، ەرىڭ مەن بالالارىڭ سەن ازىرلەگەن تاماقتىڭ اراسىنان قىل تەرىپ وتىرۋى كەرەك پە؟ ورامال تارتساڭ، تاماعىڭ تازا بولادى»، – دەپ ايتىپ ءجۇرىپ، باسىمنان ورامال تاستامايتىن ەتىپ ۇيرەتتى.
جولداسىم جالاقىسىن تيىنىنا دەيىن قالدىرماي، مەنىڭ قولىما سالاتىن. ونى كورگەن انام ماعان: «كۇيەۋءىڭءنىڭ ايلىعىن الىپ قويا بەرمەي، وزىڭدىكىن قوسىپ ونىڭ قالتاسىنا سالىپ قوي. سوندا نەسىبەڭ ارتادى. ۇيدەگى توڭازىتقىشتى بوس قويمايتىنىڭ سەكىلدى ەرىڭنىڭ دە قالتاسى بوس تۇرماسىن»، – دەيتىن. كەيدە كۇيەۋىمە قاتتىراق سويلەپ قالسام، وڭاشا شىعارىپ: «بالام، ەركەكتى ولاي تۇقىرتۋعا بولمايدى. ەركەككە وكتەم سويلەمەيدى»، – دەپ قاتەلىگىمدى بەتىمە باسا قويادى.
انام وسىنداي جان ەدى».
ۇلىم ەر مىنەزدى بولسىن دەسەڭىز…
جۇماكۇل احمەتوۆانىڭ ءبىر ۇلى كىشكەنتاي كەزىندە شەتىنەپ كەتىپتى. قالعان ءتورتەۋى امان-ەسەن، اتا-اناسىنىڭ كوز قۋانىشى، كوڭىل جۇبانىشى بولىپ شاۋىپ ءجۇر. ۇلكەن ۇلى دارحان اسكەري قىزمەتتە. ۇيلەنگەن، بالا-شاعالى.
اڭگىمە اۋانى ۇل تاربيەسىنە قاراي ويىسقاندا جۇماكۇل اپاي: «ەر بالانىڭ تابيعاتى بولەك بولادى، – دەدى. – قىز بالاعا وتىر دەسەڭ، ۇندەمەي ويىنشىقتارىمەن ويناپ وتىرادى، ال ۇلعا ولاي بۇيىرىپ سويلەي المايسىڭ. ولار قيمىل-قوزعالىستى جاقسى كورەءدى. جۇگىرەدى، سەكىرەدى، ايتەۋىر ءبىر جەردە تۇرمايدى. وندايدا بالاعا: «وتىر-ەي!» – دەپ جەكىپ، ۇرىپ-سوعا بەرسەڭ پسيحولوگيالىق سوققى الىپ قالادى. ءسويتىپ وسكەندە جاسىق، ەز بولىپ شىعادى. ەر بالانى ەركىن وسىرگەن جاقسى، ەر مىنەز سودان پايدا بولادى. قازاقتا بايگەگە قوساتىن اتتىڭ باسىنا نوقتا سالمايدى، بايلامايدى، ەركىنە جىبەرەدى. ەر جىگىت جىلقى مىنەزدەس دەگەندەي، ەر بالاعا دا شىلي شەكتەۋ قويماي، ەركىندىك بەرگەن جاقسى. دەگەنمەن اتا-انانىڭ اقىلى بالاعا ەش ۋاقىتتا ارتىقتىق ەتپەيدى. ءوزىم ءبىلگەنىمدى بالالارىما ايتۋدان ەشقاشان جالىققان ەمەسءپىن».
ۇلكەن ۇلىن عانا ۇيلەندىرگەن جۇماكۇل جانگەلءدىقىزىنىڭ ءالى ءۇش بويداعى بار. ول كىسى وتە جايلى ەنە ەكەن.
«ۇلىم مەن كەلىنىم استانادا تۇرادى. جىلىنا ءبىر رەت ەڭبەك دەمالىسىن العان كەزدە ۇيدە ءبىر ايداي بولىپ، دەمالىپ قايتادى. كەلىنىم وتە جاقسى، تاربيەلى جەردىڭ قىزى. كەيدە ونىڭ جاپ-جاس بولىپ، قازان-وشاقتىڭ باسىنان شىعا الماي قالعانىنا جانىم اشىپ، كىشى ۇلدارىما: «ءبىر كۇن جەڭگەلەرىڭدى قازان-تاباقتان بوساتىپ، كاۋاپ ءپىسىرسەڭدەرءشى»، – دەپ وتىرامىن. بازاردان تورت-بەس كەلى ەت السا، ءبارىمىز تويا جەيمىز. ءارى كەلىنىمىز دە دەمالىپ قالادى»، – دەيدى ول كىسى.
ءومىرىنىڭ ەستە قالارلىق ساتتەرىنەن وسىلايشا سىر شەرتكەن جۇماكۇل احمەتوۆانىڭ بۇل اڭگىمەسى كوپشىلىككە تيىسىنشە وي سالادى دەگەن ۇمىتتەمىز.
پىكىر قالدىرۋ