جاقىندا ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ باسشىسى دانيار اكىشيەۆ وكق بريفينگىسىندە كريپتوۆاليۋتانى ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەيتىنىن ايتىپ، ونى ەنگىزۋگە قارسىلىق بىلدىرگەن بولاتىن. ونىڭ ايتۋىنشا، كريپتوۆاليۋتا – ءبىرىڭعاي ورتالىقتاندىرىلعان جۇيەسى جوق قۇرال.

«ادامدار ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن كريپتوۆاليۋتاعا ينۆەستيسيالاعان قاراجاتتارى جوعالىپ جاتسا، مەملەكەتكە  ءبىزدى نە سەبەپتى ۋاقىتىندا اقپاراتتاندىرمادى دەپ ايتۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل وپەراسيالار ءقاۋىپتى ەكەنىن ەسكەرتكىم كەلەدى» دەي وتىرا، دانيار اكىشيەۆ كريپتوۆاليۋتانى  ەنگىزۋگە مۇلدەم تىيىم سالۋعا ۇسىنىس جاساپ وتىر.

قازاقستاندا كريپتوۆاليۋتانى قولدانۋشىلار، ودان پايدا تابۋشىلار سانى كۇن سانىپ ارتىپ كەلە جاتىر. اسىرەسە، كريتوۆاليۋتا ىشىندەگى ەڭ تانىمالى «بيتكويندار»-عا  قازاقستاندا ەرەكشە قىزىعۋشىلىقتى بايقاۋعا بولادى. وسى ورايدا، كريپتوۆاليۋتا قازاقستانعا كەرەك پە؟ كريپتوۆاليۋتانى ۇكىمەت قولداپ، ۇلتتىق بانك وعان قارسى بولىپ جاتقاندىعىنىڭ سەبەبى نەدە دەگەن ساۋالدار توڭىرەگىندە  Qamshy.kz  اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ەكونوميست ماقسات حالىقپەن سۇحباتتاسقان بولاتىن.

— قازاقستانعا كريپتوۆاليۋتا قاشان ەنگىزىلەدى؟

قازاقستان بۇل پروسەسكە تولىعىمەن قارسىلىعىن بىلدىرگەن جوق. ماسەلەن، جۇڭگو مەملەكەتى كريپتوۆاليۋتاعا اشىق تۇردە قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ جاتىر. قارجى ريەۆوليۋسياسىنا كوز سالار بولساق، ەڭ العاشقى پايدا بولعان اقشا - التىن، كۇمىس بولدى. كەيىننەن ولار قاعاش اقشاعا اۋىستىرىلدى. ول ەندى بىرتە-بىرتە ەلەكتروندى اقشاعا اۋىستىرىلىپ جاتىر. ەلەكتروندى اقشانىڭ پايدا بولعانىنا دا ءبىراز بولدى. ونىڭ دامۋى 70-جىلدار كەزىنەن باستاۋ الادى.

ءقازىر حاكەرلىك شابۋىلدار كوبەيىپ كەتتى. بىرەۋدىڭ شوتىندا تۇرعان اقشا دا ۇرلانىپ جاتىر. وسى ورايدا، جاڭا ۆاليۋتا – كريپتوۆاليۋتا وسى شابۋىلدارعا توتەپ بەرە الادى.

كريپتوۆاليۋتا دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ارنايى كودتالعان، الگوريتمى ەسەپتەلگەن ۆاليۋتا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. سونىمەن بىرگە، ونىڭ ەرەكشەلىگى مىنادا: ەگەر كريپتوۆاليۋتامەن اينالىساتىن بولساڭىز، ارنايى بانكتىڭ قىزمەتىنە جۇگىنۋگە قاجەتتىلىك جوق. وسى جەردەن  استاناعا اقشا جىبەرگىڭىز كەلسە، بۇل پروسەستى بلوگچەين تەحنولوگياسى ارقىلى تەلەفونمەن-اق جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. سوندىقتان، وسى ورايدا كوپتەگەن بانكتەردىڭ كريپتوۆاليۋتاعا قارسىلىق كورسەتىپ جاتقانىن بايقايمىز. ياعني، كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ وسىعان قارسىلىق كورسەتىپ جاتقاندىعى - وسى قالىپتاسقان قارجىلىق جۇيەگە كەرى اسەرىن تيگىزەدى دەگەن ويدا بولۋىندا. الايدا، مەنىڭ ويىمشا بۇل دامىپ جاتقان تەندەنسيا، وعان قىزىعۋشىلىق ارتىپ جاتىر جانە ول ءوزىنىڭ ارى قاراي دامۋىن توقتاتپايدى.

— قازاقستانعا كريپتوۆاليۋتا قانشالىقتى قاجەت؟

كەرەك.  قاجەتى بار دەپ ويلايمىن. سەبەبى، قازىرگى ۋاقىتتا كريپتوۆاليۋتا ءوزىڭنىڭ قولىڭدا بار قاراجاتتى، ودان ارى ارتتىرۋدىڭ، قورلاندىرۋدىڭ بالاما كوزى بولىپ وتىر. وسى ورايدا، مەن كريپتوۆاليۋتانى قولدايمىن.

بىزدە قۇندى قاعازدار نارىعى بار. الايدا، قازىرگى ۋاقىتتا ول دۇرىس جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. قاراجاتتىڭ قۇندى قاعازىن ساتىپ الۋ، ساتۋ پروسەسى  دۇرىس دامىماي وتىر. بىزدە اقشا ساقتاۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار - ول  قاراجاتتى بانك دەپوزيتتەرىندە جيناۋ. ول ارقىلى قاراجاتىمىزدى بار بولعانى 14%-عا عانا ۇلعايتا الامىز. ال كريپتوۆاليۋتانىڭ ەرەكشەلىگى – قاراجاتىڭىزدى جيناپ، ەگەر ءتيىمدى ۇيىمداستىرا الساڭىز، ونى ارتتىرا الاسىز.  ياعني، بۇل – ءوز قاراجاتىڭىزدى ارتتىرۋدىڭ بالاما كوزى بولىپ وتىر.

—ماينينگ، بلوگچەين تەرميندەرىن قاراپايىم تۇردە قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟

 بۇگىندە كريپتوۆاليۋتانىڭ اتىن جابىلىپ اقشا تاپقىسى كەلەتىن ءتۇرلى قارجىلىق پيراميدالار پايدا بولدى. ەگەر سەن وزىڭمەن تاعى ءبىر ادامدى ەرتىپ كەلسەڭ اقشاڭ ەسەلەنەدى، ءبىر جەرگە اقشاڭدى ينۆەستيسيالاساڭ ونى ەسەلەپ الاسىڭ، 100/100 پايىز تابىس تاباسىڭ دەگەن سىندى الداۋ-ارباۋ كوبەيىپ كەتتى. سوندىقتان وسى ورايدا اباي بولعان دۇرىس. 

ماينينگتىك فەرما دەگەن تەرمين بار. ول الاياقتاردى اشكەرەلەۋدىڭ جولى رەتىندە قاراستىرىلادى. كريپتوۆاليۋتامەن اينالىسىپ جۇرگەن ازاماتتاردان «ماينينگتىك فەرماڭىز بار ما؟» دەپ سۇراساڭىز، كوپشىلىگى جوق دەپ جاۋاپ بەرەدى. ياعني، بۇل ءبىر سوزبەن ايتقان كەزدە، كريپتوۆاليۋتا  بەلگىلى-بىر شەكتەۋلى سانمەن عانا شىققان. ماسەلەن، ۇلتتىق بانك تەڭگەنى كەرەك بولعان جاعدايدا شىعارا بەرەدى، ەميسسيالاي بەرەدى.  ەگەر، اقشا جەتپەي جاتقان جاعدايدا، ۇلتتىق بانك  بىرنەشە ملرد. تەڭگە باسىپ شىعارادى.

كريتپوۆاليۋتانىڭ ەرەكشەلىگى، ءبىر كريپتوۆاليۋتا شىقسا، ماسەلەن بيتكوين - ونىڭ سانى  شارتتى تۇردە 2 ميلليون بولادى. ودان ارتىق بولمايدى. الەمدە وسىنشا عانا كولەمدە بيتكوين شىعادى دەگەن ءسوز. تاعى باسقا كريپتوۆاليۋتا شىعارۋ ءۇشىن مۇلدەم باسقاشا كريپتوۆاليۋتا ويلاپ شىعارۋ كەرەك بولادى. ونىڭ ەرەكشەلىگى ول ينفلياسياعا ۇشىرامايدى. نە سەبەپتى اقشا ينفلياسياعا ۇشىرايدى؟  اقشا كولەمى كوپ بولىپ كەتسە، ول قۇنسىزدانادى. ال، بۇل جەردە شەكتەۋلى كولەم بولعاندىقتان قۇنسىزدانۋعا جول بەرىلمەيدى، كەرىسىنشە قۇنى ارتادى.

ءقازىر كريپتوۆاليۋتاعا بايلانىستى الاياقتىق كوبەيىپ كەتكەندىكتەن، اباي بولۋ كەرەك. ادامدار كريپتوۆاليۋتامەن اقشا تابامىز دەپ قاراجاتتارىن دەپوزيت سياقتى جەرلەرگە سالىپ الدانىپ قالىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى بۇل ماسەلەگە تىڭعىلىقتى قاراعان دۇرىس.

— ۇلتتىق بانك باسشىسى دانيار اكىشيەۆ كريپتوۆاليۋتانى مۇلدەم تۇسىنبەيتىنىن جەتكىزدى. ۇلتتىق بانكتىڭ كريپتوۆاليۋعا قارسى شىعۋىنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

مەنىڭ ويىمشا، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ وسىلاي اشىعىن ايتۋى  – باتىلدىق سياقتى. ەكىنشى جاعىنان قاراعاندا، ەگەر كريپتوۆاليۋتا داميتىن بولسا، بانك ونى قاداعالاي المايتىن بولادى. بانكتىڭ قۇزىرەتى بولمايدى. سوندىقتان دانيار اكىشيەۆتىڭ وسىنداي پوزيسياسىن تۇسىنۋگە بولادى. ول قازىرگى ۋاقىتتا كريپتوۆاليۋتانى زەرتتەپ جاتقانىن، ونىڭ قانشالىقتى  قاجەت، قاجەت ەمەس ەكەنىن زەرتتەپ جاتىر. حالىقتىڭ اراسىندا ارنايى كريپتوۆاليۋتامەن اينالىسىپ، ماينينگتىك فەرما قويىپ، ونى حالىقارالىق دەڭگەيدە الىپ-ساتىپ، تابىس تاۋىپ جاتقان ازاماتتار بار. ال ەندى، بۇل سالا بىزدە ءالى زاڭداستىرىلماعان، وعان قاتىستى ارنايى زاڭ قابىلدانعان جوق. سوعان قاراماستان، الەمدىك كريپتوۆاليۋتالاردى ساتىپ الىپ تابىس تاۋىپ جاتقاندار بار.

— سوندا بۇل زاڭسىز بولىپ وتىر ما؟

ءبىر جاعىنان زاڭسىز. سەبەبى كريپتوۆاليۋتانى قولدانۋعا بايلانىستى ناقتى زاڭ قابىلدانعان جوق. الايدا ولاردىڭ تابىس تاۋىپ جاتقانى دا  دۇرىس. وسى ورايدا، بۇل ماسەلە ەكى جاقتى قاراستىرىلىپ جاتىر. ەلباسىمىز ءوز سوزىندە "ءبىز ورتاق كريپتوۆاليۋتا جاساۋىمىز كەرەك" دەپ ايتقان بولاتىن.

"ياعني، ول كريپتوۆاليۋتاعا دەگەن قارسىلىعىنىڭ جوق ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. ال ەكىنشى جاعىنان، دانيار اكىشيەۆ بۇل ماسەلەنى تۇسىنبەي تۇرعانىن، ءالى دە بولسا بۇل پروسەسس زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىنىن ايتقىسى كەلگەن بولۋى كەرەك"-دەيدى ەكونوميست ماقسات حالىق.

قالاي دەگەنمەندە، الەمدىك ەكونوميكاعا ەنگەن تەندەنسيا قازاقستانعا دا كەلەدى. ءبىر كەزدەرى التىندى قاعاز اقشا الماستىرعانداي، باسپادان شىققان قاعاز اقشانى دا ەلەكتروندى ۆاليۋتا-كريپتوۆاليۋتا الماستىراتىنى زاڭدى قۇبىلىس بولماق. بۇل - تەك ۋاقىت ەنشىسىندەگى پروسەسس.

نازەركە مۇسا