لاتىننىڭ 26 تاڭباسىن عانا قولدانۋدىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى قازاقشانى تەحنيكانىڭ كەز كەلگەن جەرىندە  جازۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى. تەك 26 ءارىپتى قولدانساق دايەكشە اپوستروف قولدانۋمەن بىرگە قوسارلانعان ارىپتەردى دە لايىعىندا قولدانعان جونبە ەكەن، اعىلشىنداردا سونىڭ ارقاسىندا 40 تان اسا دىبىستى 26 ارىپپەن ورنەكتەيدى. لاتىن جازۋىن قولدانامىز دەسەك، بىزدە مۇنى اينالىپ وتە المايمىز. احمەت بايتۇرسىن جاساعان الىپبيدە ۇندەس ارىپتەرگە «جىڭىشكەرتۋ»  بەلگىسىن  قولدانعان. قازىرگى جاڭا نۇسقاداعى « ‘» بەلگىسى سونى ەسكە سالادى. ول جاعى قۇپتارلىق، ءبىراق ونىڭ كومپيۋتەرلىك  پروگراممالاۋدا  كوماندا كودىمەن الماسىپ تەحنيكالىق قيىندىق تۋدىرماۋ جاعىن ەسكەرۋ كەرەك. ول ماسەلە تۋدىرماسا، وندا بۇل بەلگىنى قولدانۋ ورىندى. الايدا مۇنى ءسوزدىڭ بارلىق جەرىندە ءارىپ تۇرلەندىرگىش  رەتىندە قولدانۋ جازۋعا وقۋعا جانە جازۋ كوركىنەدە كەرى اسەر ەتەدى.

بۇل بەلگىنى از قولدانۋدىڭ جولىن  تاعى  عالىم احمەت بايتۇرسىن كورسەتىپ كەتكەن. «دايەكشە» بەلگىسىن ءارىپ وزگەرتۋشى ەمەس، سايكەس جۋان داۋىستى دىبىستى جىڭىشكە داۋىستى دىبىسقا وزگەرتۋ ءۇشىن قولدانعان. قازىرگى جوبادا بۇل اپوستروف جىڭىشكەرتۋشى ءارى ءارىپ وزگەرتۋشى بولىپ  قولدانىلعان. وزگەرگەن دىبىستارداعى ۇندەستىك جاقىندىق ەسكەرىلمەگەن دەۋگە بولادى. ۇندەستىك قاعيداسى بويىنشا جىڭىشكەرتۋ بەلگىسىنەن كەيىن «و» دىبىسى جىڭىشكەرسە «ءو» بولسا، «ى» دىبىسى جىڭىشكەرىپ «ءى» بولىپ دابىستالادى. ول قازاق ءتىلىنىڭ وزىندىك دىبىس ۇندەستىك زاڭدىلىعىمەن دىبىستىق جاقىندىعىنا ساي كەلەدى. احمەت بايتۇرسىن سول نەگىزدە جازۋ قاعيدالارىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىندە جاساپ كەتكەن. مىسالى: ءسوز جىڭىشكە داۋىستى دىبىستان باستالسا ول سوزدە جۋان داۋىستى دىبىس  ايتىلمايدى .كەيىنگى داۋىستى دىبىستار ۇندەسىپ جىڭىشكەرىپ ايتىلادى. «‘»  بەلگىسى ءارىپ وزگەرتكىش ەمەس تەك جىڭىشكەرتۋ بەلگىسى بولىپ قانا قولدانىس تابۋى دۇرىس.

مىسالى:   ءىنىسىنىڭ ءىسى  ( ءىنىسىنىڭ ەمەس )  جازىلۋ ءىنىسىنىڭ بولسادا وقىلۋ ءىنىسىنىڭ.  

«ي»  دىبىسىن قوسارلانعان ءارىپ رەتىندە بەرۋ قولايسىز سەبەبى ول كوپ قولدانىلاتىن  دىبىس. اينالاين اياۋلىم  - Ai’nalai’n ai’ay’lym

 ۇندەستىك زاڭىنا ساي بىلاي جازۋعا بولادى :  Aynalayin ayawlim    قايسى جازۋ كوزگە ىقشام ۇعىنىقتى كورىنەدى ؟

 ىڭكار   (ىڭكار  ەمەس)  جازۋدا  ىڭكار بولسادا وقىلۋ  ىڭكار.

 جىڭىشكە ( جىڭىشكە ەمەس)   جازۋدا  جىڭىشكە  وقىلۋدا جىڭىشكە

ەكىنشى جاعداي:

    ءسوز قۇرامىندا  ك ، گ  ، ە دىبىستارى بولعاندا سوزگە جىڭىشكەرتۋ بەلگىسى قويىلمايدى.

      مىسالى :  كوك ( كوك بولىپ ەشقاشان ايتىلمايدى)    كوبەلەك- kobelek. «و» دىبىسى «ك» عا ۇندەسىپ جىڭىشكەرىپ «ءو» دىبىسىنا اينالىپ وقىلادى. «و» بولىپ وقىلۋى قازاق ءتىلىنىڭ دىبىس ۇندەستىگىنە جات.

گۇل (گۇل  ەمەس)  گۇل بولىپ جازىلسادا گۇل بولىپ وقىلادى.

كۇندىز  -Ku’ndiz  ؛  Kundiz. كۇرەك ەشقاشان كۇرەك بولىپ وقىلمايدى. سوندىقتان  Kurek دەپ جازۋ وقۋمەن جازۋدا قيىندىق تۋدىرمايدى.

    جوعارىداعى  بايتۇرسىنوۆ جاساعان ەرەجەنى قولدانساق كوپتەگەن ءۇتىردى جازىپ وتىرماي  سايكەس ەرەجەمەن قالتىرىپ كەتۋ، وقۋمەن جازۋدى جەڭىلدەتەدى. جازۋ كوركىدە دۇرىستالادى. كومپيۋتەردە جازۋعادا جەڭىل، وقۋدا دىبىس ۇندەستىك زاڭى ساقتالادى.

باسقادا ءبىر قانشا ارىپتەردى تاڭبالاۋدا ۇتىردەن ايرىلعان ارىپتەردى تومەندەگىدەي تاڭبالاساق.

     ع  دىبىسىنا   G  الساق  سەبەبى بۇل جوعارى جيىلىكتى قولدانىلاتىن دىبىس، ونى قوسارلاعاننان جەكە ءارىپ ەتۋ ۇتىمدىراق.    ال   ونىڭ ەنشىسىندەگى  گ  دىبىسىن  C  بەرسەك لاتىنشا ك بولىپتا دىبىستالاتىن بۇل ءارىپ كورىنىسى جاعىنان  G گە دە جاقىن. ءارى بۇدان

N ، G ءارپى قاتارلاسقاندا ڭ دىبىسىنىڭ وقىلۋ قيىندىعى ماسەلەسىن شەشەدى. مىسالى تانگەنس – Tangens.

گۇل-سul   .   عىلىم –Gilim

«ى» دىبىسىن  «Y» ەمەس «I» تاڭباسىن قولدانۋدى ۇسىنامىن. سەبەبى،  «ى» قازاقتىلىندە ەڭ ءجيى قولدانىلاتىن ءارىپتىڭ ءبىرى ، ول ىقشام جيناقى بولماسا جازۋدىڭ كوركىمەن وقۋعادا قولايسىزدىق اكەلەدى.

مىسالى:   تىعىزدىعىنىڭ      Tigizdigining   ، Tygyzdygynyn’            ىرىزدىعى      Irizdigi،    Yryzdyg’y.

قاراڭىز قايسى تاڭبالانۋ ىقشام رەتتى كورىنەدى.

«ي» دىبىسىنا  «Y» دىبىسىن قولدانۋ وڭتايلى سەبەبى ول «ى» دىبىسىنا قاراعاندا سالىستىرمالى ازداۋ قولدانىستا  لاتىن تىلىندەدە «ي» دىبىسىنا سايكەس كەلەدى.

اباي -  Abay    ، اينا   -  Ayna .   

ش دىبىسى X   .  شاشۋ  -  Xaxw

قوسارلانعان ارىپتەردىدە ورىندى پايدالانۋعا بولادى، اعىلشىنداردا 26 ارىپتەن 40 تان اسا دىبىستالۋدى ءارتۇرلى جولدار ارقىلى جۇزەگە اسىرادى.

چ-  Ch  بۇلاي قولدانۋ حالىقارالىق قولدانىستا بار نۇسقا. بۇل كىرمە دىبىس سيرەك قولدانىستا بولعاندىقتان قوسارلاۋ كوپ قيىندىق تۋدىرا قويمايدى.

«ڭ» دىبىسى ng قوسارلانعان ارىپپەن تاڭبالاساق بۇل ءتىپتى لاتىن تىلىندەدە قولدانىلاتىن ءجايت.

 مىسالى   كەڭەيۋ-  Ken’ei’y’     ،  Kengeyw

ۋ  -W   ، بۇل ءارىپتى تاستاپ كەتۋدىڭ ءجونى جوق لاتىنشا دىبىستالۋىدا ۋ عا سايكەس كەلەدى.

قازاق ەلى قازاقستان جاساسىن.

Qazaq eli Qazaqstan jasasin.

Hazah eli Hazastan jasasin.  

 ق نىڭ قاي نۇسقاسى ۇناسىمدى، وزگە حالىقتاردا ۇلتىمىزبەن ەل اتىن دۇرىس اتاۋىنا جاقىن دەپ ويلايسىز؟

يا، قۇرمەتتى وقىرمان كوپشىلىك لاتىن جوباسىمەن ءارىپ ۇلگىسىنە  ارنالعان بۇل ۇسىنىسقا ءسىز نە ايتاسىز؟...

I’a’ ، qurmetti oqyrman ko’ps’ilik latyn jobasy men a’rip u’lgisine arnalg’an bul usynysqa siz ne ai’tasyz ؟...

 Ya’ ، qurmetti oqirman kopxilik latin jobasi men A’rip u’lgisine arnalgan bul usinisqa si’z ne aytasiz ؟...

ءالىپبي نۇسقاسى

2 نۇسقا