قازاقستاندا تەرىنىڭ زەڭ اۋرۋلارىن ەمدەۋگە ارنالعان ەڭ العاشقى وتاندىق پرەپارات – «روزەوفۋنگين – اس» قولدانىسقا ەنگىزىلدى. بۇل ەل ومىرىندەگى ايتۋلى وقيعا دەۋگە دە بولادى. كەلەشەگى زور وتاندىق ءونىمنىڭ جاي-جاپسارى تۋرالى بۇگىن الماتىدا وتكەن باسپا ءسوز ءماسليحاتىندا ميكروبيولوگيا جانە ۆيرۋسولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى، عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، بيولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك امانكەلدى سادانوۆ مىرزا ايتىپ بەردى، دەپ جازادى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.
وتاندىق فارماسيەۆتيكانىڭ ءوندىرىستىك سەكتورىن قۇرۋ – جوعارى تەحنولوگيالاردى قاجەت ەتەتىن وتە قىمبات ءارى كۇردەلى سالا. ءبىر قاراعاندا، قازاقستانداعى فارماسيەۆتيكالىق ونىمدەر نارىعى وتە قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانداي بولىپ كورىنەدى، ءدارىحانالاردا ساتىلاتىن دارىلەردە ەشقانداي كەمءشىلىكتەر بايقالمايدى. الايدا جاي-جاپسارىن انىقتاپ، تەرەڭنەن قارايتىن بولساق، وكىنىشكە قاراي، فارماسيەۆتيكا ءوندىرىسىنىڭ 60 پايىزدان استامى شەتەلدىكتەردىڭ ەنشىسىندە ەكەندىگىن ايتا كەتۋ قاجەت جانە ول وتاندىق ءتۇپنۇسقالىق جاڭا دارىلەردى ازىرلەپ شىعارۋعا باعىتتالماعان. ءبىزدىڭ ەلدە دارى-دارمەكتەردىڭ 95 پايىزى سىرتتان اكەلىنەدى، ياعني شەتەلدىك ۆاليۋتامەن ساتىپ الىنعان يمپورتتىق شيكىزاتتان جاسالىنادى.
تەرى اۋرۋىن ەمدەيتىن العاشقى وتاندىق مەديسينالىق پرەپارات شىقتى pic.twitter.com/fPBsp1vs5T
— Pulatova Zamyra (@PZamyra) December 5، 2017
بۇگىندە ەلىمىزدە فارماسيەۆتيكالىق دارىلەردى شىعاراتىن ۇلكەندى-كىشىلى 79 كومپانيا جۇمىس ءىستەيءدى. ناقتىراق ايتار بولساق، فارموندىرۋشىلەردىڭ باسىم بولىگى يمپورتتىق شيكىزاتتاردىڭ نەگىءزىندە قاراپايىم دارىلىك زاتتاردى – انتيسەپتيكتەردى، گالەندى پرەپاراتتاردى (وسىمدىكتەردىڭ سپيرتتىك ەكستراكتارى، قايناتپالار، تۇنبالار)، بولماسا دجەنەريكتەردى (نەگىزگى ءتۇپنۇسقاسى ەمەس ارزان شيكىزاتتار) شىعارۋمەن اينالىسادى. بۇل وتاندىق ءتۇپنۇسقالىق ءداءرىلەرءدىڭ مۇلدەم شىعارىلمايتىنىن كورسەتەدى. مۇنىڭ بارلىعى وتاندىق فارماسيەۆتيكا ونەركاسىبىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ تومەن ەكەندىگىن بىلدىرەدى ويتكەنى ەلىمىزدە شىعارىلاتىن دارىلىك پرەپاراتتار تۇتىنۋشىلار قاجەتتىلىگىنءنىڭ 10-12 پايىزىن عانا قامتاماسىز ەتە الادى. بۇل بۇكىلالەمدىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىپ وتىرعان كورسەتكىشىنەن 20 پايىز نەمەسە ەكى ەسە تومەن.
دارىلىك پرەپاراتتى جاساپ شىعارۋ – ول وتە ۇزاق، كوپ ەڭبەكتەنۋدى ءجانە وراسان زور قارجىلىق شىعىنداردى قاجەت ەتەتىن سالا. جاڭا وتاندىق دارىلىك پرەپاراتتاردى جاساپ شىعارىپ، ونى وندىرىسكە ەنگىزۋ – كوپ جىلدار بويى تىڭعىلىقتى عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى تالاپ ەتەدى. وعان قوسا، ولاردىڭ ادام دەنساۋلىعىنا تيگىزەتىن زيانى مەن ساپاسىن انىقتاۋ ءۇشىن كلينيكاعا دەيىنگى جانە كلينيكالىق سىناقتاردىڭ بىرنەشە ساتىلارىنان ءوتۋى ءتيىس. سونداي-اق ءدارى شىعاراتىن تەحنولوگيالىق جەلىسى مەن وندىرىستىك عيماراتتارى دا ءتيىستى ستاندارتتارعا ساي بولۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار وتاندىق جاڭا ءبىر ءدارىنى دايىنداپ شىعارۋ ءۇشىن فارماسيەۆتيكالىق كومپانيالاردىڭ جۇمسايتىن شىعىنى جۇزدەگەن ميلليوننان بىرنەشە ميلليارد دوللارعا دەيىن جەتەتىن بولسا، ونىڭ لابوراتوريالىق زەرتتەۋدەن باستاپ، وندىرىسكە ەنۋ ارالىعى كەم دەگەندە 15-20 جىلعا دەيىن سوزىلادى. بۇنداي تالاپتارعا توتەپ بەرەءتىن عالىمدار وتە سيرەك.
وتاندىق دارىلەردىڭ بۇگىنگى تاڭدا وندىرىسكە ەنۋى تىپتەن جوق دەسەك تە بولادى. ارينە، شەتەلدەن كەلەتىن ءدارىلەردىڭ كوپشىلىگى ولاردىڭ نەگىزگى نۇسقاسى ەمەس، كوبىنەسە ولاردىڭ كەيبىر قۇرامدارى وزگەرءتىلىپ كەلەدى. ونىمەن قوسا، ءدارىلەرءدىڭ نەمەسە ولاردىڭ ماركالارىنىڭ اتتارىن دا وزگەرتىپ ساتۋعا تىرىسادى. ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى، ياعني ءبىر دارىگە پاتەنتتىڭ رۇقسات ەتۋ مەرزىمى 25 جىلعا بەرىلەتىندىگىن ەسكەرسەك، ال كومپانيالار وسى جىلدار اراسىندا ءدارىنى ءوندىرۋگە جۇمسالعان ءوز شىعىندارىن قايتارىپ الۋعا تىرىسادى. دجەنەريككە كەلەر بولساق، ونىڭ وتە ارزانعا تۇسەرى داۋسىز. ياعني، ولار ءدارىءنىڭ ءوزىن ساتپايدى، ورنىنا ءدارى جاسايتىن شيكىزاتتى (سۋبستانسياسىن) عانا ساتادى، ال ونىڭ ءوزى شەتەلدىك ۆاليۋتامەن ساتىلادى. وسىنىڭ سالدارىنان ەلىمىزدەگى ءداءرىحانالارداعى دارىلەردىڭ باعاسى شارىقتاپ تۇر.
ەندى وتاندىق ونىمدەر تۋرالى ايتالىق. ءوز ەلىمىزدەگى جاعدايعا كەلەتىن بولساق، كوپجىلدىق عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە، ميكروبيولوگيا جانە ۆيرۋسولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى كەڭ اۋقىمدا قولدانىلاتىن وتاندىق «روزەوفۋن-گين – اس» اتتى جاڭا تابيعي انتيبيوتيگىن ازىرلەپ، ونى وندىرىسكە ەنءدىرءدى. ونىڭ باعاسى شەتەلدەن يمپورتتالاتىن دارىلەرمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي ارزان، 20 گرامم جاعىلاتىن ماز رەتىندە جاسالعان پرەپارات قۇنى 2000 تەڭگەنى قۇرايدى.
بارشاعا ءمالىم، ادام اعزاسىنىڭ ءتۇرلى ورگاندارى مەن جۇيەلەرىءنىڭ زەڭ ساڭىراۋقۇلاعىمەن زاقىمدانۋىن «ميكوز» دەپ اتايدى. قازىرگى تاڭدا ميكوز ينفەكسيالارىنىڭ دەڭگەيى جىلدان جىلعا ۇلعايىپ وتىر جانە ونىڭ 400-دەن استام ميكروسكوپيالىق ءتۇرى بار ەكەندىگى بۇرىننان بەلگىلى. بۇگىندە الەمدەگى حالىقتىڭ شامامەن بەءسىنءشى بولىگى (20%) ميكوز اۋرۋىنان زارداپ شەگەدى. بۇل ينفەكسيالاردىڭ قارقىندى ءوسۋىءنىڭ سەبەبى پاتوگەندى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ ارتۋىنا، ەمدەۋ بارىسىندا وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلىپ كەلگەن شەتەلدىك انتيبيوتيكتەرگە داعدىلانۋىنا بايلانىستى، سونداي-اق ادام يممۋنيتەتىنىڭ ينفەكسياعا قارسى تۇرا الماۋىنىڭ سالدارىنان اتالعان اۋرۋمەن كۇرەسۋ وڭايعا سوقپاي وتىر.
زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى مەديسينالىق پرەپاراتتاردىڭ الەمدىك ساتىلۋ دەڭگەيى كۇن ساناپ ءوسىپ كەلەءدى. اسىرەسە، ونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان زەڭ ينفەكسيالارىنىڭ ءبىءرى – تەرىنىڭ ميكوزى. سونىمەن ءبىرگە، ازىرلەنىپ جاتقان دارىلىك زاتتاردىڭ بارلىعى بىردەي سىناققا ءتوتەپ بەرە المايدى جانە مەديسينالىق سىناقتان وتكەن كەزدە ولاردىڭ كوپشىلىگى ماقۇلدانا بەرمەيدى. سوندىقتان نارىققا تەك ءبىرلى-جارىم عانا دارىلەر شىعادى. دەمەك، زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى جاڭا دارىلىك پرەپاراتتاردى ازىرلەپ، ولاردى قولدانىسقا ەنگىزۋ – زاماناۋي مەديسينا مەن فارماسيەۆتيكانىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
قازاقستاندا زەڭ اۋرۋى ءماسەلەءسىنىڭ دە وزەكتىلىگى وزگە مەملەكەتتەردەن كەم قالىپ جاتقان جوق.
ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدە ەرەسەك ادامداردىڭ تورتتەن ءبىر ءبولىگى تەرىنىڭ ميكوز اۋرۋلارىنان زارداپ شەگۋدە. اسىرەسە، وسىنداي زەڭ ينفەكسيالارىنا جۇرتشىلىق كوپ جينالاتىن جەرلەردەگى ادامدار، سونىڭ ىشىندە شۇعىل اسكەري قىزمەت ساربازدارى، سونىمەن قاتار ىستىق كليماتتى ايماقتاردا تۇراتىن تۇرعىندار تەز شالدىعادى. ادەتتە، وسىنداي اۋرۋعا شالدىققان ادامداردىڭ كوپشىلىگى دارىگەرلەرگە كورىنبەي، ءوز بەتىنشە ەمدەلۋگە تىرىسادى. وسىنىڭ سالدارىنان زەڭ ينفەكسيالارىنىڭ تارالۋىنىڭ ناقتى كورسەتكىشىن بۇگىنگى كۇنى انىقتاپ بەرەتىن ناقتى ستاتيستيكالىق ەسەپ جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس.
«Vi-ORTIS» كومپانياسىنىڭ ءجۇرگىزگەن ماركەتينگتىك زەرتتەۋلەءرىءنىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك، 2016 جىلى قازاقستاندا زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى ساتىلعان دارىلەردىڭ سانى 1 384 823 قاپتاما بولسا، 2017 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان باستاپ مامىر ايىنا دەيىنگى ارالىقتا 617 776 قاپتامانى قۇرادى، ال تەڭگەگە شاققاندا، 2016 جىلى – 2، 113 ملرد تەڭگە، ال 2017 جىلى – 925،3 ملن تەڭگەنى قۇراعان.
بۇعان قوسا، نارىقتاعى بارلىق دەرلىك زەڭ ينفەكسيالارىنا قارسى دارىلەر قازاقستانعا سىرتتان اكەلىنگەن، ياعني يمپورتتىق پرەپاراتتار. ونىڭ ىشىندە وتاندىق پرەپاراتتاردىڭ ۇلەسى تەك 3 پايىزدى عانا قۇرايدى. قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا جەرگىلىكءتى جەردەن شىعاتىن ەكى پرەپارات قولدانىستا: «تەرفالين» (نوبەل الماتى فارماسيەۆتىك فابريكاسى) جانە «فەبورسين» («راۋان» ءعوو). «تەرفالين» پرەپاراتىن جاسايتىن شيكىزات شەتەلدەن يمپورتتالعان ءدارىلىك سۋبستانسيا بولسا، «فەبورسين» دارىلىك پرەپاراتىنىڭ قۇرامىندا بور قىشقىلى، كاربول قىشقىلى مەن رەزورسيننىڭ قوسپالارى بولعاندىقتان، ول كوبىنە دەزينفەكتانتتار قاتارىنا كىرەدى.
ارينە، وتاندىق جەكە ءتۇپنۇسقالىق زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى ءتيىمدى دارىلەردى شىعارۋ كەڭىنەن تارالعان سىرقاتتاردىڭ ءبىرى – تەك زەڭ ينفەكسيالارىمەن زاقىمدانعان ادامداردى ەمدەۋدە عانا ەمەس، سونداي-اق سىرتتان كەلەتىن، ياعني شەتەلدەن كەلەتىن ومىرلىك ماڭىزى بار دارىلىك زاتتاردى الماستىرۋدا دا وزەكتى بولىپ وتىر.
وسى ماسەلەنىڭ كۇرمەۋىن شەشۋدە، ەلىمىزدىڭ فارماكولوگياسىنا وزىندىك ۇلەس قوسۋ ماقساتىندا ميكروبيولوگيا جانە ۆيرۋسولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى ەمدىك قاسيەتى جوعارى، اۋقىمى وتە كەڭ، زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى وتاندىق جاڭا پرەپارات «روزەوفۋنگين – اس، 2 پايىز» جاقپامايىن شىعاردى. بۇل پرەپاراتتىڭ نەگىزى – قازاقستاننىڭ توپىراقتارىنان ءبوءلىنىپ الىنعان ميكروورگانيزمدەرءدىڭ شتامدارىنان جاسالعان انتيبيوتيك. ونىڭ حيميالىق قۇرىلىمى – پوليەندەر قاتارىنا جاتاتىن جاڭا تابيعي قوسىلىستار. روزەوفۋنگيننىڭ پاتوگەندى ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ 39 تۇرىنە قاتىستى، ونىڭ ىشىندە – تريحوفيتيا، ميكروسپوريا، فاۆۋس، كانديدوز، كريپتوكوككوز، سپوروتريحوز، حروموميكوز، اسپەرگيللەز جانە تاعى دا باسقا تەرى مەن دەنەگە تەرەڭ ەنگەن ميكوزداردىڭ ەڭ ءقاۋىپتى دەگەن قوزدىرعىشتارىنا قارسى قولدانىلاتىن بەلسەندىلىگى جوعارى انتيبيوتيك ەكەندىگى دالەلدەندى. ونىڭ كوپتەگەن تۇماۋ، پاراميكسوۆيرۋستار، وسپوۆاكسينا مەن راۋس ساركوماسى ۆيرۋستارىنىڭ كوبەيۋىن دەر كەزىندە تەجەي الاتىن قابىلەتكە يە ەكەندىگى، ياعني ۆيرۋستارعا دا ەمدىك قاسيەتتەرىنىڭ جوعارى ەكەندىگى انىقتالدى.
انتيبيوتيكتى ونەركاسىپتىك دەڭگەيدە شىعارۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى شتامنان سەلەكسيا جاساۋ ارقىلى بەلسەندىلىگى جوعارى شتامم-پرودۋسەنتتى ءبولىپ الدىق. بۇل پرودۋسەنتءتى ءوسىرۋدى كوبەيتۋ ءۇشىن كوپ قارجى تالاپ ەتپەيتىن قولايلى قورەكتىك ورتا قۇرامى جانە انتيبيوتيكتى تازارتۋدىڭ قاراپايىم ءارى ىڭعايلى تەحنولوگياسى تاڭداپ الىندى. اتاپ ايتقاندا، بۇل انتيبيوتيكتى ۇلكەن كولەمدە ءوندىرۋ ءۇشىن تيىمدىلىگى وتە جوعارى جانە كوپ شىعىندى قاجەت ەتپەيتىن جاڭا تەحنولوگيا ازىرلەندى. ناتيجەءسىندە، پرەپاراتتىڭ جاڭا وتاندىق ءدارىلىك ۇلگىسى جاسالىندى، ول قولدانۋدا وتە قاراپايىم ءارى ۇزاق ۋاقىت بويىندا ەمدىك قاسيەتىن ساقتايدى. عالىمداردىڭ جاساپ شىعارعان ءدارىسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پاتەنتىمەن تولىق قورعالعاندىعىن دا ايتا كەتكەنىمىز ءجون.
ينستيتۋت بازاسىندا اتالعان دارىلىك پرەپاراتتى ونەركاسىپتىك كولەمدە كەڭىنەن ءوندىرۋ ءۇشىن جوعارى ساپالى شەتەلدىك قۇرال-جابدىقتارمەن جاساقتالعان تەحنولوگيالىق جەلى ورناتىلعان. اتالعان پرەپارات زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى دارىلىك زاتتاردىڭ ءتيىستى حالىقارالىق ستاندارتتارى مەن تالاپتارىنا تولىق سايكەس كەلەدى. بۇل انتيبيوتيكتى عىلىمي زەرتتەۋدەن ونەركاسىپتىك دەڭگەيگە دەيىن جەتكىزۋ ءۇشىن ۇلكەن عىلىمي جانە ءوندىرىستىك ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى ءجۇرگىزىلدى، ياعني وسى باعىتتا العا قويعان تالاپتارىمىز ءساتتى اياقتالدى. دارىلىك پرەپارات «روزەوفۋن-گين – اس» جاقپا مايىنا كلينيكاعا دەيىنگى جانە كلينيكالىق 1، 2، 3-كەزەڭدەرىنىڭ سىناقتارى جۇرگىءزىءلىپ، مىڭعا جۋىق ادام ەمدەلىپ شىقتى.
وسى سىناقتاردىڭ ءناتيجەسىندە تەرىنىڭ زەڭ اۋرۋلارىن ەمدەۋگە ارنالعان «روزەوفۋن-
گين – اس» دارىلىك پرەپاراتى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ 2017 جىلعى 8 قىركۇيەكتەگى №N010336 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى دارىلىك زاتتاردىڭ مەملەكەتتىك تىزىلىمىنە كىرءدى.
بۇل جاڭا وتاندىق پرەپاراتتىڭ شەتەلدەن كەلەتىن دارىلەردەن تاعى دا ءبىر ارتىقشىلىعى – روزەوفۋنگين انتيبيوتيگىنىڭ حيميالىق قۇرامى تابيعي قوسىلىستاردان تۇراتىندىعى، ياعني ادام اعزاسىنا زيانى تيمەيدى. كوپتەگەن جىلدار بويى قازاقستان نارىعىندا تەرىنىڭ زەڭ اۋرۋلارىنا قارسى وسى تەكتەس ءبىرقاتار پرەپاراتتار پايدالانىلىپ كەلدى. ءبىراق ول پرەپاراتتاردى ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋعا بايلانىستى ادامنىڭ ورگانيزمى وعان ءبىرءتىندەپ داعدىلانىپ بەيىمدەءلىپ كەتەدى، ناتيجەسىندە ەمدەۋ قابىلەتىنىڭ ءتومەندەۋىنە اكەلىپ سوقتىرادى.
«روزەوفۋنگين-اس» – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەديسينالىق ماقساتتا قولدانىلاتىن العاشقى ءارى ازىرشە جالعىز وتاندىق (دجەنەريك ەمەس!) انتيبيوتيك.
وسىعان وراي، ميكروبيولوگيا جانە ۆيرۋسولوگيا ينستيتۋتىنىڭ بازاسىندا ادامنىڭ ينفەكسيالىق زەڭ اۋرۋلارىمەن كۇرەسۋى ءۇشىن كەلەشەكتە تيىمدىلىگى جوعارى جاڭا ءدارىلىك پرەپاراتتاردىڭ باسقا دا ءتۇرلەرىن جاساۋعا باعىتتالعان جۇمىستاردى ءارى قاراي دا جالعاستىرۋ جوسپارلانۋدا. بۇل ينستيتۋتتىڭ ەلىمىزدىڭ يننوۆاسيالىق دامۋىنا، ءاسىرەسە فارميندۋستريانىڭ وتاندىق سەكتورىنىڭ قالىپتاسۋىنا جانە قازاقستان حالقىن ءوزىمىز ءوندىرگەن وتاندىق قولجەتىمدى ءدارىلەرمەن قامتاماسىز ەتۋگە قوسار زور ۇلەسى بولماق.
