ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان ءتول ادەت-عۇرپى، سالت-داستۇرلەرى بار. بۇلار كوبىنەسە ۇستانعان دىنىنە، سەنىم-نانىمىنا ساي قالىپتاسادى. ارينە، كوپ ادام ىرىم مەن ءداستۇردى شاتاستىرىپ جاتادى. ءسالت-داستۇر — ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىنان تۋاتىن ەرەجەلەر جيىنتىعى بولسا، ىرىم - سوقىر نانىم بولىپ تابىلادى (الدەبىر جاندى/جانسىز زات جاقسىلىق نەمەسە جاماندىق اكەلەدى دەپ سەنۋ).

ءبىز قازاق ىشىنە ورىستان ەنگەن ادەت-عۇرىپتار تۋرالى ايتپاقشىمىز. ولاردىڭ جاقسى ءھام جامانىن سارالاپ الۋدى پاتشا كوڭىل وقىرماننىڭ ءوز ەنشىسىنە قالدىرامىز.

1. ورىستار ءبىز قازاقتى تىك تۇرىپ دارەت سىندىرۋعا ۇيرەتتىك دەپ ماقتانادى. ءيا، راس. يسلام ءدىنىنىڭ ادەبى بويىنشا، ەر ادام وڭ تىزەزىن بۇگىپ، تىزەرلەپ وتىرىپ دارەت سىندىرادى. الايدا، مۇنداي ادەپتى كونەنىڭ كوزى بولعان اقساقالدار عانا ورىنداعانىن كورگەنبىز.

2. اراق ءىشۋ. قازاق اراسىنا اششى سۋدىڭ قايدان كەلگەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. قازاق اراقپەن حح عاسىردىڭ باسىندا تانىسىپ، عاسىر سوڭىندا الەمدەگى ەڭ كوپ اراق ىشەتىن حالىقتاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ەسكەرتۋ: ءقازىر ۇلكەندەر جاعى بولماسا، جاستار بۇل ادەتتەن بوي تارتىپ، يسلامعا بەت بۇرۋدا.

3. توست ايتۋ. تويدا ساعاتتاپ تۇرىپ توست ايتىپ، ءبىتىپ بەرمەيتىن تىلەك ءبىلدىرۋ دە ورىستان ەنگەن سالت. قازاقتىڭ داستۇرىندە تويدا جاسى ۇلكەندەر باتا بەرىپ، بىلايعا جۇرت ان-كۇي تىڭداپ، بالۋانداردىڭ كۇرەسىن تاماشالاپ، ءتۇرلى ويىن-ساۋىق جاساعان.

4. كەلىننىڭ نەكە كويلەگىن كيىپ، بەتىن اق فاتامەن بەتىن جابۋى. اۋەل باستا كەلىننىڭ اق فاتاسى ولىكتىڭ كەبىنى رەتىندە سانالعان. ياعني، كونە ورىس داستۇرىندە ايەلدىڭ قوعامداعى ورنى وتە تومەن بولعان. تۇرمىسقا شىققان ايەلدى ۇنەمى باقىت كۇتىپ تۇرمايتىن. سوندىقتان، كۇيەۋگە قىزدى ولىك شىعارعانداي قىلىپ كەبىنگە وراپ اتتاندىراتىن.

5. انەكدوت ايتۋ. كەز كەلگەن جيىندا، وتىرىستا تاقىرىپقا قاتىسى بولماسا دا انەكدوت ايتىپ، جۇرتتىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋداراتىن ادامدار بار. انەكدوت ءمان-ماعىناسىز جىرتىڭداپ-تىرقىلداپ وتىرۋ ءۇشىن نەمەسە بىرەۋدى كەلەمەجدەپ، كەكەتىپ-مۇقاتۋ ءۇشىن ايتىلادى. ال، مۇنداي قىلىق قازاققا جات.

6. جۋىنىپ-شايىنعان ادامدى قۇتتىقتاۋ. مونشادان نەمەسە دۋشتان شىققان ادامعا "ىستىق بۋىڭمەن" دەپ ايتاتىن اعايىندار بۇل ماعىناسىز ءداستۇردىڭ دە ورىستان ەنگەنىن ءبىلىپ ءجۇرسىن. كونە ورىستار ءۇشىن جۋىنىپ-شايىنۋ ءبىر باقىت بولعان سەكىلدى. سونداي باقىتقا قولى جەتكەندەرگە سالتاق-سالتاق بولىپ جۇرگەندەر قىزىعا قاراپ، قۇتتىقتاسا كەرەك.

7. اتا-اناسىنا "سەن" دەپ ايتۋ. بۇل ادەت ورىستىڭ اسا ءبىر جەكسۇرىن، ابىرويسىز داستۇرىنەن باستاۋ الادى. ورىس تاريحىنان حابارى بار ادامدار ولاردىڭ اراسىندا كەڭ تاراعان "سنوحاچەستۆو" دەگەن جەكسۇرىن ادەتتى جاقسى بىلسە كەرەك. بۇل، قىسقاشا ايتقاندا، اتا مەن كەلىننىڭ اشىنالىعى دەگەن ءسوز. مۇجىقتار ۇلدارىن ەرتەرەك 12-13 جاسقا تولعاندا 18-20 جاستاعى ۇلكەن قىزدارعا ۇيلەندىرىپ الىپ، ۇلدارى ەرجەتىپ ەركەك بولعانشا كەلىندەرىنىڭ قىزىعىن وزدەرى كورگەن. كوبىنەسە ۇلدارىن باسقا جاققا تابىس تابۋعا بىرنەشە جىلعا جىبەرەتىن نەمەسە اسكەرگە اتتاندىراتىن. بۇكىل بالا-شاعاسىمەن ءبىر ۇيدە تۇرا بەرەتىن ورىستار ءبارى بىرگە مونشاعا دا تۇسە سالاتىن. ارينە، اتاسىمەن ويناس بولعان كەلىن وعان دا، كۇندەسىنە اينالعان ەنەسىنە دە سەن دەپ سويلەپ، اتتارىن اتايتىن. مۇنداي كەلىننەن تۋعان بالانىڭ اكەم دەپ جۇرگەن ادامى اعاسى، اتام دەپ جۇرگەن ادامى اكەسى بولىپ شىعاتىن. سوندىقتان، ورىس بالاسى اعاسى بولۋى مۇمكىن اكەسىنە سەن دەپ سويلەيتىن.

8. مەرەكەلەر. ورىستان ەنگەن مەرەكەلەر - جاڭا جىلدى تويلاۋ، 8-ناۋرىزدى تويلاۋ جانە ت.ب. ءقازىر بۇعان رودجەستۆو قوسىلدى. يسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنىن باسقانى قويىپ، وبلىستىڭ بىلدەي يمامى تويلاپ جۇرگەنىن كورگەنبىز. ورىستىڭ مەرەكەلەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك يسلام ءدىنىن ۇستانعان قازاققا جات دۇنيەلەر.

9. بارلىق ايەلدەردى "قىز" دەپ اتاۋ. ورىستىڭ كەمپىرىنە دەيىن وزىنە "ديەۆۋشكا" (ياعني، "ءاي، قىز") دەپ سويلەگەندى ۇناتادى. وسى ءداستۇرى دە قازاققا قاتتى ءسىڭىپ العان. كوپتەگەن قازاق ايەلدەر جاسى كىشى بولسا دا ەركەكتەرگە "اعاسى" دەپ مايىسىپ، ەركەكتەر وزىنەن كوپ ۇلكەن ايەلگە "قارىنداس" دەپ سويلەپ ءجۇر. بۇل، اسىرەسە، قوعامدىق ورىندارعا انىق بايقالادى.

10. قارتتار ءۇيى، بالالار ءۇيى. جەتىمىن جىلاتپاعان، جەسىرىن قاڭعىرتپاعان قازاق بۇگىندە تۋعان اتا-اناسىن قارتتار ۇيىنە، شاراناسىن سابيلەر ۇيىنە تاستاپ جۇرە بەرەتىن بولعان. وسى ءبىر ادامگەرشىلىككە جات جەكسۇرىن قىلىق قازاق اراسىندا كەڭ ەتەك جايدى!

سەيىل اسقار ۇلى
فەيسبۋك پاراقشاسىنان