«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى ازىرلەنىپ جاتقانى بەلگىلى.

بۇل زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ ۋاقىت تالابى جانە حالىقارالىق تەرروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزم يدەولوگيالارىنا قارسى تۇراتىن مەحانيزمدەردى جەتىلدىرۋدىڭ بىردەن-بىر جولى.

سوڭعى كەزدە ەلىمىزدە كەيبىر راديكالدى ءدىني اعىمداردا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ كامەلەتكە تولماعان قىزدارمەن مەشىتتەن تىس، پاتەرلەردە جينالىپ، جاماعات اراسىندا نەكە قيۋ ءراسىمىن وتكىزۋ ارقىلى «ۋاقىتشا نەكەگە» تۇرىپ، كەيىن ورىنسىز «تالاق» ەتىپ تاستاپ كەتىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. بۇنىڭ ار جاعىندا جەسىر قالعان ايەل، جەتىم قالعان بالانىڭ كوز جاسى مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەر جاتىر. سوندىقتان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنە دە زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ تۇرعىسىنان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ كوزدەلىپ وتىر.

 قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسى 10-بابىنىڭ («نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جاسى»)                           1-تارماعىندا نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جاسى ەركەكتەر مەن ايەلدەر ءۇشىن                 18 جاس بولىپ بەلگىلەنگەن. سونىمەن قاتار، كودەكستە دالەلدى سەبەپتەر بولعاندا (بولاشاق جارى جۇكتى بولعاندا نەمەسە ورتاق بالا تۋعان كەزدە) نەكە جاسىنىڭ 16 جاسقا دەيىن تومەندەتىلۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان. ال دالەلدى سەبەپتەر بولماعان جاعدايدا وسى باپتىڭ 1-تارماعىندا كورسەتىلگەن تالاپتاردى بۇزعان تۇلعالار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭنامالارىنا سايكەس جاۋاپقا تارتىلۋى ءتيىس.   

وكىنىشكە وراي، الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىككە نەمقۇرايلىق تانىتقان ازاماتتار ءوز ناپسىسىنە ەرىپ، نەكەلەسۋ مەن اجىراسۋعا جەڭىل قاراۋى قوعامداعى زاڭسىز ۇيلەنىپ-اجىراسۋ فاكتىلەرىنىڭ جيىلەنۋىنە سوقتىرۋدا. زاڭسىز نەكەگە تۇرۋ ءۇشىن مۇنداي جاستار احاج بولىمىنە بارماي، نەكەنى جاراتۋشىنىڭ الدىندا قيۋدى عانا جەتكىلىكتى ساناپ، سوڭىنان اجىراسىپ جاتىر. ال ولاردىڭ قيىلعان نەكەسى احاج بولىمدەرىندە تىركەلمەگەندىكتەن ەر ادام بالالارىنا جاۋاپكەرشىلىك الۋدان جانە اليمەنت تولەۋدەن وڭاي جالتارىپ كەتەدى.

اتالعان ماسەلە راديكالدى ءدىني اعىمدار تارالعان ورتا ازيا ەلدەرىندەگى ورتاق پروبلەما. كورشىلەس قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ                   قابىلداعان زاڭىڭدا كامەلەتكە تولماعان جاستاردىڭ نەكەلەسۋ سالتىنا قاتىسقان ءدىني قىزمەتكەرلەر مەن اتا-انالاردى 3 جىلدان 5 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى قىلمىستىق جازا قاراستىرىلعان.

ءقازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدەگى مەشىتتەردە نەكە قيۋ ءراسىمى نەكە قيۋ (ەرلى-زايىپتى بولۋ) تۋرالى كۋالىكتىڭ نەمەسە احاج بولىمىنە بەرىلگەن ءوتىنىشتىڭ نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى. ياعني، نەكەنى قيۋ نەمەسە توقتاتۋ (ەرلى-زايىپتى بولۋ) بويىنشا ءدىني جورالار مەن راسىمدەردى عيبادات عيماراتىنان (قۇرىلىسجايلاردان) تىس جەرلەردە جۇرگىزۋگە جول بەرىلمەيدى. جوعارىدا اتالعان زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلەتىن تۇزەتۋلەر ارقىلى عيبادات ۇيلەرىنەن (عيماراتتارىنان) تىس «نەكە قيۋ» جوراسىن جۇرگىزگەن تۇلعالاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىگى ەنگىزىلەدى.

سونداي-اق، ءدىني جورالار مەن راسىمدەر بويىنشا نەكەگە تۇرۋعا (ەرلى-زايىپتى بولۋعا) نيەت بىلدىرگەن ادامداردىڭ بىرەۋى عيبادات عيماراتىنا (قۇرىلىسجايىنا) كەلە المايتىن ايرىقشا جاعدايلاردا (اۋىر ناۋقاستانۋى، ءجۇرىپ-تۇرۋ قيىندىعىمەن بايلانىستى مۇگەدەكتىگى، كۇزەتپەن ۇستالۋى نەمەسە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا بولۋى) نەكەنى ءدىني جورالار مەن راسىمدەر بويىنشا قيۋدى (ەرلى-زايىپتى بولۋدى) ۇيدە، مەديسينالىق نەمەسە وزگە دە ۇيىمدا نەكەگە وتىراتىن (ەرلى-زايىپتى بولاتىن) ادامداردىڭ قاتىسۋىمەن تىركەلگەن ءدىني بىرلەستىكتىڭ وكىلى جۇرگىزەدى. ەنگىزىلۋى جوسپارلانعان تۇزەتۋلەر كورسەتىلگەن تالاپتاردى بۇزعان جاعدايدا «نەكە قيۋ» راسىمدەرىن جۇرگىزەتىن رەسمي ەمەس تۇلعالاردى جاۋاپقا تارتۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.

وتباسى – ادام عۇمىرىنىڭ تىرەگى عانا ەمەس، قوعامنىڭ باستى نەگىزى، مەملەكەت قۇراۋشى ينستيتۋت. اتا-بابالارىمىز «وتان وتباسىنان باستالادى» دەپ ادال اق نەكەنىڭ بولاشاق مەملەكەتتىڭ تۇعىرلى تىرەگى بولاتىندىعىن ءاۋ باستان ايتىپ كەتكەن. سول سەبەپتى، حالقىمىز «اق نەكە»، «ادال نەكە»، «ادال جار» دەگەن ۇعىمدارمەن وتباسىنىڭ، نەكەنىڭ قاسيەتتىلىگىن ارداقتاپ كەلەدى. ال بۇگىنگى تاڭدا زاڭدى تۇردە تىركەلگەن نەكە كۋالىگى ازاماتتاردىڭ ومىرىنە وتە قاجەتتى قۇجات بولىپ تابىلاتىنى ايدان انىق. نەكە كۋالىگى مەملەكەتتىك نوتاريۋستا، حقكو-دا، بانكتەردە، قارجى، سالىق نەمەسە باسقا دا مەملەكەتتىك ورگانداردا تالاپ ەتىلۋى مۇمكىن. سونداي-اق، نەكە قۇزىرەتتى مەملەكەتتىك ورگاندا تىركەلگەن جاعدايدا عانا ايەل مەن بالا قاجەتتى الەۋمەتتىك كەپىلدىكتەر مەن قولداۋلارعا يە بولاتىنىن اتاپ وتكەن ءجون.

نەكە قيۋ - جەڭىل-جەلپى قاراۋدى كوتەرمەيتىن ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. وتاندى قۇرايتىن وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەۋ  ەلىنە جاناشىر ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتىنە اينالۋى ءتيىس. سوندىقتان، ۇسىنىلىپ وتىرعان وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار بولاشاقتا وتباسى ينستيتۋتىنىڭ بەرىك قامالىن قۇرۋعا نەگىز بولارى انىق.

سابيتوۆ ايدىن

«قازاقستان جاستار كونگرەسى» قب ديرەكتورى