مۇسىلمان جۇراعاتى حاق شۇعىلاسىنان ءنار الىپ، يلاھي سەنىمنىڭ اياسىندا توپتاسقان جاعدايدا عانا، رۋحاني ءبىرتۇتاس قاۋىمعا اينالا الادى. قانداي ءبىر جاعداي تۋىنداماسىن ءوز قاۋىمىنان اجىراۋ، ۇيىردەن ءبولىنۋ – اداسۋشىلىققا اپارىپ سوعادى. ال، اداسۋشىلىق - جاھيليەت داۋىرىندەگى قاراڭعىلىقتىڭ قويناۋىنا جەتەلەيتىن تەرىس قۇبىلىس. ناعىندا، قاراڭعىلىققا ءبىر بوي الدىرساڭ، ونىڭ تابى ار-يمانىڭا داق ءتۇسىرىپ، عۇمىر بويى تاعدىرىڭا كەرى اسەر ەتەدى. ياعني، سىناق الاڭدا ساياق كەتىپ، تاعدىردان تاياق جەپ قالماۋ ءۇشىن ءدىنىمىز بەكىتكەن قاسيەتتى قاعيدالارعا بەرىك بولۋىمىز شارت.
ناعىندا، جاھيليەت كەزەڭىندە انارحيا ۇستەمدىك قۇرىپ، ءاربىر ادام وز-وزىنە ءامىرشى ەدى. باسسىزدىقتىڭ بەلەڭ العانى سونشالىقتى سول كەزدەگى ادامدار باسشىعا باعىنىپ، تارتىپكە مويىنسۇنۋ مادەنيەتىنەن مۇلدە ماقۇرىم بولاتىن. وسىنداي ناداندىق مۇڭكىگەن ستەرەوتيپتەردەن باس تارتۋ حاقىندا حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ): «كىمدە-كىم مەملەكەت باسشىسىنا سەبەپسىزدەن سەبەپسىز مويىنسۇنباسا، قيامەت كۇنى اللانىڭ قۇزىرىنا (وسى قىلىعى ءۇشىن) ەشقانداي دالەلى بولماستان (پۇشايمان كۇيگە تۇسەدى) بارادى. مەملەكەت باسشىسىنا مويىنسۇنۋعا ۋادە بەرمەگەن ادام جاھيليەت داۋىرىندە ولگەنمەن تەڭ سانالادى» (مۋسليم، يمارا، 58) دەپ بۇيىردى. اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ) بۇل حاديس-شاريفىندە قاراڭعىلىق كەزەڭدەگى باسسىزدىقتى مەڭزەپ، قاۋىمىن بۇل ىندەتتەن ارىلۋعا ۇندەگەن. ياعني، ءاز پايعامبارىمىزدىڭ سۇننەتىنە جۇگىنسەك، ءاربىر مۇسىلمان بالاسى مۇلتىكسىز مەملەكەت باسشىسىنا باعىنۋعا ءتيىستى. سەبەپسىزدەن سەبەپسىز باعىنۋدان باس تارتسا، وندا جاھيليەت داۋىرىندە جان تاپسىرعانمەن تەڭ بولادى.
شاريعاتىمىز بويىنشا مەملەكەت باسشىسى قوعامدى ءادىل باسقارعان جاعدايدا، شىققان تەگى، ۇلتى، ءناسىلىنا قاراماستان حالىق ونىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنا قولداۋ ءبىلدىرۋى كەرەك. بۇل تۋراسىندا حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ): «سىزدەرگە باسشى بولىپ تاعايىندالعان ادام مەيىزدەي قاپ-قارا قۇل بولسا دا وعان مويىنسۇنىڭىز»(بۇحاري، اھقام: 4) دەپ بۇيىرادى. ياعني، مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتا-تەگىنەن كىنارات ىزدەپ، جەكە باسىن كەمسىتەتىن قاتەلىكتەر تاڭىپ، وعان قارسى تۇرۋ شاريعاتىمىزعا قايشى كەلەدى. وتكەن عاسىر قويناۋلارىنا ۇڭىلسەك، نەبىر قان-قۇيلى زالىم پاتشالاردىڭ سالتانات قۇرعانىن كورە الامىز. الايدا، تاريح الدەقاشان ولارعا ءوز باعاسىن بەرىپ قويعان. ال، شاريعاتىمىز بويىنشا زۇلىمدىق كورسەتپەگەن باسشىعا حالىقتىڭ مويىنسۇنۋى يلاھي مىندەت سانالادى. بۇل حاقىندا اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ) ءوز حاديس-شاريفىندە: «كۇنا جاساۋدى بۇيىرماسا، مەملەكەت باسشىسىن جاقسى كورسىن، جاقسى كورمەسىن، ءاربىر مۇسىلمان وعان مويىنسۇنۋى شارت» (بۇحاري، ازان: 54) دەپ بۇيىرادى. شىنتۋايتىندا، ءاربىر سۇڭعىلا باسشى قوعامدىق قاۋىپسىزدىك پەن تارتىپسىزدىكتى مۇلتىكسىز ساقتاۋمەن، ادىلەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتۋمەن مەملەكەتتىك بيلىكتى نىعايتا الادى. ال، سانالى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوز حالقىن قىلمىس جاساۋعا يتەرمەلەمەيتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ولاي بولسا، باسشىعا ءھام مەملەككەتتىك قۇرىلىمعا مويىنسۇنۋ ىجداھاتپەن ورىندايتىن ءدىني ءۋازيپالارىمىزدىڭ ءبىرى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. حاق ءدىن - حالىقتىڭ ۇيىسىپ، ىنتىماق پەن بىرلىكتە عۇمىر كەشۋگە شاقىرادى. جالپى، يسلامنىڭ بارلىق ۇستىن-قاعيدالارى ىنتىماقتى قامتاماسىز ەتۋگە قۇرىلعان. بۇل حاقىندا پاراسات پاديشاسى (س.ا.ۋ): «كىمدە-كىم جاھاننامنان قۇتىلىپ، جۇماققا كىرگىسى كەلسە، اللا مەن اقىرەتكە يمان كەلتىرىپ ءولۋى شارت. وزىنە نە تىلەسە وزگەلەرگە دە سول جاقسىلىقتى تىلەۋى كەرەك. كىمدە-كىم مەملەكەت باسشىسىنا باعىنۋعا ۋادە ەتسە، شاماسى كەلگەنىنشە وعان مويىنسۇنۋى ءتيىس. ەگەر، ءبىر ادام باسشىلىقتى ءوز قولىنا الۋعا ۇمتىلسا، ونىڭ دەرەۋ مويىنىنان ۇرىڭىز (ءۇزىڭىز)» ( ناسايي، بيات 25) دەپ بۇيىرادى. ياعني، يسلام انارحيا مەن بۇلعاققا ادا-كۇدە قارسى. بۇلىنۋگە بوگەۋ، سەتىنەۋگە توسقاۋىل بولۋدى مىندەتتەيدى. قوعامدىق تىنىشتىق پەن تاتۋلىقتى قامتاماسىز ەتەتىن ينستيتۋت ول - مەملەكەت. مەملەكەتتىك قۇرىلىم جانە سول ساياسي جۇيەنىڭ زاڭدارىنا ءھام باسشىعا باعىنۋ ارقىلى قوعام باياندى باقىتقا قول جەتكىزە الادى. وسى سەبەپتى دە يسلام شاريعاتى بويىنشا مەملەكەت باسشىسىنا مويىنسۇنۋ ءدىندارلىقتىڭ باستى ۇستىندارىنىڭ ءبىرى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل تۋرالى اللا ەلشىسى (س.ا.ۋ): «ماعان مويىنسۇنعان اللاعا مويىنسۇنعان، ماعان قارسى كەلگەن اللاعا قارسى كەلگەن سانالادى. مەملەكەت باسشىسىنا مويىنسۇنۋشى ماعان مويىنسۇنۋشى، مەملەكەت باسشىسىنا قارسى كەلۋشى ماعان قارسى شىعۋشى»(يبن ماجا، مۋكادديما، 1) دەپ بۇيىرعان. ءتۇيىن. باسشىعا مويىنسۇنۋدىڭ يلاھي سىرى بار ەكەنىن مۇسىلمان عۇلامالارى ءبىراۋىزدان مويىنداعان. مىسالى، تۇتاس تۇركىگە ءپىرى بولعان قۇل قوجا احمەت ياساۋي بابامىز كەمەلدىككە يەك ارتۋدىڭ ءتورت شارتىن كورسەتكەن. ولار – ماكان (ورىن)، زامان (ۋاقىت)، يحۋان (باۋىرماشىلدىق) جانە راببي سۋلتان (مەملەكەت باسشىسىنا مويىنسۇنۋ). ياعني، ءوزارا ىمىراعا كەلىپ (يحۋان)، ءبىر كەڭىستىكتە (ماكان)، ءبىر ۋاقىتتا (زامان) عۇمىر كەشكەن مۇسىلماندار مەملەكەت باسشىسىنا قالتىقسىز مويىنسۇنسا (راببي سۋلتان)، دۇنيەۋي ءھام رۋحاني باياندى باقىتقا قول جەتكىزە الماق.
