ءۇش بۋىنمەن ۇندەستىك
ۇناتادى شىڭعا كوڭىل شىرقاۋدى،
تاۋلارى جوق توبەمىزدەن بۇلت اۋدى.
تولاعاي بوپ تۋىلمادىم، اتتەڭ-اي،
اتىراۋعا اكەتەر ەم ءبىر تاۋدى…
تابىل دوسىموۆ.
ءقازىر تابىل دوسىموۆتىڭ اسەرلى اندەرى مەن ادەمى اۋەنى بارشاعا بەلگىلى. كولىككە مىنە قالساڭ، ونىڭ قوڭىر ءۇنى اسقاقتاپ تۇرادى. جاي اسقاقتاپ قانا تۇرمايدى، سول كولىكتىڭ جۇرگىزۋشىسى بەلگىلى باردتىڭ جاعىمدى داۋسى ەستىلىپ جاتقان ۇياشىقتىڭ ىشىنە كىرىپ كەتە جازداپ، ەمىنىپ وتىرادى. ال سان ءتۇرلى سازبەن جەمدەيتىن «سۇلىكقاراسىن» ساۋىرىنان سيپاپ، ساحناعا شىعا كەلگەن تابىلدىڭ تاۋداي بەينەسى كوگىلدىر ەكراننان ءار كورىنگەن سايىن ۇلكەن-كىشى ءبىر ەلەڭدەسىپ قالادى. ونى ومىرىندە كورمەگەندەردىڭ ءوزى اتىنا ابدەن قانىق. ولار قازاقتىڭ عاجايىپ ونەرپازىنىڭ وزگەشە ورىلگەن ونەگەلى ءومىربايانىن جىلىكتەپ تۇرىپ تالدايدى. ءتىپتى، ەڭسەلى كەڭسەلەردە ەسىك پەن توردەي كابينەتى بار كەيبىر كوشەلى كىسىلەر تابىلدىڭ اندەرى جازىلعان ديسكىنى ارنايى تاپتىرىپ الىپ، ماناۋراپ تىڭداپ وتىرعانىن تالاي كوردىك. ەڭ باستىسى، ونى اناۋ-مىناۋدى وڭايلىقپەن مويىندامايتىن، ەرەسەك قالامگەرلەرگە ەسكىنىڭ كوزى دەپ قارايتىن بۇگىنگى جاستار جاعى جاقسى بىلەدى. حالىقتىق داستۇردەن ءنار العان ايبارلى اعا بۋىنعا، ەكى ءداۋىر الماسقان ءولىارا كەزەڭدە وسىپ-جەتىلگەن ءورشىل ءوز بۋىنىنا جانە الەۋمەتتىك جەلىگە كىندىگى بايلانعان كىرپياز ءارى كەسىرلەۋ كەيىنگى بۋىنعا بىردەي ءقادىرلى بولۋ شىعارماشىلىق ادامىنىڭ ءبارىنىڭ بىردەي ماڭدايىنا جازىلماسا كەرەك. دەمەك، ول ءۇش ۇرپاقتىڭ دا سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرەتىن سۇراپىل ونەر يەسى بولدى دەگەن ءسوز. بۇگىندە بۇكىل قوعامدى تابىلدىڭ ءانى تەربەتىپ تۇر.
الدىمەن ءۇش ۇرپاقتى تۇگەلدەپ بولدىق. ەندى تاعى ءبىر ۇشتىككە توقتالايىق. تابىلدىڭ قوڭىر ءۇنى استانانىڭ اسپانىندا قالىقتاعان ساتتە مەن ءوزىم وتە جاقسى بىلەءتىن ءۇش جىگىتتى قاتار ويلاپ وتىرام. باۋىرجان ۇسەنوۆ، ءامىرجان قوسانوۆ، تابىل دوسىموۆ… ۇشەۋى دە ءبىز ستۋدەنت بولعان جىلداردا قازگۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىدى. بۇلار بىرىنەن-بىرى وتكەن تەڭدەسسىز تالانتتار ەدى. ءبىر-بىرىن ەرەكشە قادىرلەيتىن. ۇشەۋى دە اقىن، ۇشەۋى دە سازگەر، ۇشەۋى دە ءانشى… ءقازىر ويلاپ قاراساق، وسى ۇشەۋىنىڭ دە بارد اقىن اتانۋعا مۇمكىندىگى بولعان ەكەن. بارد اندەرى دەپ جۇرگەنىمىز اۆتورلىق اندەر دەپ ساناساق، وزدەرى ءسوز جازىپ، وزدەرى ءان شىعارىپ، وزدەرى ورىنداپ، بۇكىل قالاشىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن بۇلاردى بولە-جارۋ وڭاي ەمەس-تى. كوركەم كەلبەتى، كۇمىس كۇلكىسى، سۇلۋ مۇرتى سال-سەرىلەردى ەسكە سالاتىن باۋىرجاندى ادەتتە اق دومبىراسىز كوزگە ەلەستەتۋ قيىن بولعانىمەن، ول گيتارا تارتقاندا دا ونەردىڭ بيىگىنە بىرگە ورلەگەن ەكى دوسىنان ەش كەم تۇسپەيتىن ەدى. بۇل ۇشەۋى بەسىنشى جاتاقحانانىڭ بەسىنشى قاباتىنىڭ بالكونىندا تۇرىپ، اۋەلەتە ءان سالعاندا، قازگۋ قالاشىعىنىڭ ابدەن وقۋ ءوتىپ كەتكەن تۇرعىندارى قۇلاقتارىن تىگە قالاتىن. سالدەن سوڭ بۇكىل جاتاقحانانىڭ ۇل-قىزدارى جىپىرلاپ بالكونعا شىعىپ، سىمعا قونعان قۇستارداي ءتىزىلىپ تۇرار ەدى. سول تۇرعاننان مول تۇرادى…
ارينە، سول تۇستاعى جۋرفاكتىڭ بار بايلىعى وسى ءۇش-اق ءانشى ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىز. سىرشىل سازگەر، قالىڭ جۇرتقا تانىمال بىرنەشە ءاننىڭ اۆتورى بەكجىگىت سەردالى، گيتارا مەن ميكروفون ۇستاسا ارقاسى قوزىپ كەتەتىن سەرىك جانبولات، سول ەكەۋىنە قوسىلىپ، ەكىنشى، ءۇشىنشى داۋىستىڭ قايسىسى وڭ جامباسىنا كەلسە، سوعان سايكەس اۋەندەتە جونەلەتىن نۇرىم ەرعالييەۆ، قوڭىر داۋسىنا كاسىبي انشىلەردىڭ ءوزى قىزىعاتىن امانتاي ءشارىپ، بۇكىل قالاشىقتىڭ جىگىت-جەلەڭىن تامساندىرىپ، ءۇزىلدىرىپ ءان سالاتىن ايعانىم مۇسايەۆالار بەسىنشى جاتاقحانانىڭ كوركى ەدى. ونى ايتاسىڭ، جاتاقحانانىڭ بالكونى تۇگىلى، كازگۋ-گرادتىڭ ات شاپتىرىم اۋماعى تارلىق ەتكەن سوڭ سوناۋ نەمىس جەرىنە بارىپ، اۋەلى ودەر وزەنىنىڭ جاعاسىندا، سوسىن بەرليندى جاڭعىرتىپ ءان سالعان ينتەرناسيونال ءانشى مۇراتبەك توقتاعازينگە دە تالاي ادام قول سوققان… جۋرفاكتىڭ جىن قۋعان اقىندارى وسى ساپار جونىندە «بۇل كۇندە سەندەرگە دە جاراسىپتى ءان، توسكە وزىپ، تالاي بالام دارا شىققان. مۇراتبەك گدر-دا ءان شىرقاعان، ايعانىم اسپاي ءجۇر عوي قالاشىقتان»، – دەپ جىرلاعان-دى.
ءبىراق وسى ءار ءتۇرلى باعىتتاعى اۋەسقوي انشىلەردىڭ ءبارى الدىڭعى ايتىلعان ۇركەردەي ۇشەۋدىڭ الدىندا باس يەدى. سول ۇشەۋدىڭ ىشىندە ونەردە باعى جانعانى تابىل عانا بولدى. ءوز تاعدىرى جونىندە «بۇيرەك تۋرالى جىر» دەگەن ازالى رەكۆيەم جازعان باۋىرجان وتىز ءبىر جاسىندا ومىرمەن ەرتە قوشتاستى. ونىڭ اندەرى تولىق ساقتالمادى، بەينەلىك-دىبىستىق جازبالارى دا اسا كوپ ەمەس. ەكى تىلدە ەمىن-ەركىن ءان شىرقاي بەرەتىن ءامىرجان كوپ ۇزاماي ليريكالىق اۋەننەن ساياسي اۋەنگە تەز اۋىسىپ كەتتى. ساياسات ساحناسىنداعى شىمىلدىقتىڭ بەرگى جاعىنان دا، ارعى جاعىنان دا ءجيى كورىندى. ءسويتىپ، تابىل الەۋەتتى ارىپتەستەرىنەن قارا ءۇزىپ، جىر الەمىندە جالعىز شاپتى. بۇلاي بولاتىن ءجونى دە بار ەدى. ەل ۇعىمىنداعى باردتىڭ بەينەسىنە تابىلدىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن ورەلى ونەرى ۇيلەسە كەتتى. ءبىر قاراعاندا ءسال عانا قارلىعىڭقى كورىنەتىن قۋاتتى قوڭىر داۋىس، اۋەزدى اۋەن قازاقتىڭ ءوز وكۋدجاۆاسى، ءوز ۆىسوسكييى وسىپ-جەتىلگەنىن بارشا جۇرتقا ايگىلەپ تۇردى. ونىڭ ۇستىنە قوعامنىڭ قوياسىن اقتارىپ، ۇلتتىڭ سەرتى مەن دەرتىن قاتار جىرلاپ، باردتىقتىڭ بيىگىنە ەركىن شىقتى. سونىمەن قاتار، ول ادام بالاسىندا اسا سيرەك كەزدەسەتىن يۋمورلىق سەزىمگە يە بولاتىن. ونىڭ جەڭىل ءاجۋاسى دا، تەرەڭ يرونياسى دا وتە ءساتتى شىعاتىن. ال بۇل بارد شىعارماشىلىعىن ارلەي تۇسەتىن تالاپتىڭ ءبىرى ەدى. وتىز-قىرىق جىل بويى جالپاق جۇرتتى اسەرلى اۋەزىمەن الديلەگەن قوراباي ەسەنوۆتەن سوڭ مۇلدە جاڭا باعىت ۇستانعان عالامات دارىندى بارد ءانشى ءوزى «سۇلىكقارا» دەپ اتايتىن گيتاراسىن قولعا الىپ، ۇلكەندى-كىشىلى قازاق كورەرمەنىنىڭ جۇرەگىن جاۋلاۋعا كەلدى.
بۇگىندە اسا تانىمال بارد-انشىگە اينالعان تابىل دوسىموۆتىڭ جىرلارىندا كادىمگى تاۋدىڭ وبرازى ەرەكشە ورىن الادى. تاۋى جوق ايماقتا وسكەن ول «وبانى ادىرداي، ادىردى توبەدەي، توبەنى تاۋداي» كورىپ تەبىرەنەدى. تاۋسىز عۇمىر كەشىپ جاتقان اتىراۋدا ءجۇرىپ، الاتاۋدىڭ اسقاق شىڭدارىن ساعىنادى. اقىرى، تاۋ اڭساعان تابىل ءوز تاۋىن، ال تاۋى ونى ىزدەپ تاپتى. تاپتى دا، باردتى تاۋداي تۇلعاعا اينالدىردى. باسقا تاۋلاردان ەرەكشەلىگى بۇل – جاڭا تۇزىلگەن جاس تاۋ، عاسىرلار الماسقان سايىن بيىكتەي بەرەتىن الىپ تاۋ، وقتا-تەكتە جانارتاۋلارى اتقىلاپ تۇراتىن تەنتەك تاۋ…
ءۇش بۋىندى ۇندەستىرگەن تابىل ايگىلى مۇرات اقىننىڭ ءۇشقيانى – مايلى قيان، قاندى قيان، شاڭدى قياندى ارمانسىز شارلادى. اتىراۋ، ماڭعىستاۋ جانە الماتىنى ءوز ءۇش قيانىنا اينالدىرعان بارد ءانشى ءوز تاۋىن تۋىپ-وسكەن التىن بەسىگىنە باياعىدا-اق كوشىرىپ الدى. الاتاۋدىڭ باۋرايىندا، كوكتوبەنىڭ باسىندا، شىمبۇلاقتىڭ بيىگىندە جۇرگەندەردىڭ ءبارى جاپپاي اندەرىن شىرقاسا، سول تاۋدىڭ دەندەردىڭ جازىق دالاسىنا قونىس تەپكەنى ەمەي نەمەنە؟! دەمەك، تاۋ كوشىرۋ ءۇشىن تولاعاي بولۋ دا مىندەتتى ەمەس ەكەن عوي…
«اۋباكىر، بوريا، ارمان-دى…»
تارتىسپاي-اق گامزاتوۆتاي كوكەممەن،
تاۋ ۇلى ەمەس، قىر ۇلى بوپ وتەم مەن.
وسى قىردا توبەشىكتەي انالار،
دۇنيەگە تاۋداي ۇلدار اكەلگەن…
تابىل دوسىموۆ.
اۋباكىر، بوريا، ارمان… ءقازىر داڭقى شىققان تابىلدى بارشا جۇرت بىلەدى. ال ءبىر كەزدە ول الدىمەن وسى ۇشەۋىنىڭ عانا تابىلى ەدى. سوندىقتان تابىلدىڭ بۇل ولەڭىن سول ۇشەۋىنەن باستاۋىندا ەرەكشە ءمان بار. ۇشەۋى دە اقىن دوستارىن ۇنەمى ايالاۋمەن بولدى. ءبارى دە كەيىن شىعارماشىلىق قۋاتى مىقتى، تالانتتى قالامگەرلەرگە اينالدى. ون جەتى جاسىندا ويلى ولەڭىمەن، الاپات ارىنىمەن جۇرتشىلىقتى ەلەڭ ەتكىزگەن اۋباكىر سمايىل كەيىن قازاق پوەزياسىندا وزىندىك ورنى بار اقىن بولدى. جۇيرىك جۋرناليست ارمان سقابىل ۇلى ۇزاق جىل «حابار» اگەنتتىگىندە قىزمەت ىستەدى. «ەلارنا» تەلەارناسىن باسقاردى. قاتارداعى تىلشىدەن ماسس-مەديا مايتالمانىنا دەيىنگى جەمىستى جولدان ءوتتى. ال بوريا… و، بوريا تاقىرىبى – وتە كۇردەلى تاقىرىپ… بوريا دەگەنىمىز – بالىق پەن حالىقتىڭ تاعدىرىن قاتار ويلايتىن تانىمال جۋرناليست بولاتبەك قوجان. ارالدىڭ ارلانى، تەڭىزدىڭ تارلانى… اۋىق-اۋىق اق سازاندى اڭسايدى-اۋ دەيمىن، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى پرۋدحوزعا اپتا سايىن بارىپ، قۋاتتانىپ كەلەتىن. بۇرىن جەردىڭ جايىن جىرلادى، ءقازىر ءدىننىڭ دىڭگەگىن تىكتەپ ءجۇر. ىلگەرىدە «حاباردان» تۇسپەيتىن بوريا ءقازىر حابارسىز كەتتى. تابىلدىڭ ەڭ جاقىن دوستارى وسىلار ەدى.
اقىن تابىلدىڭ وسى تاراۋدىڭ ۇستىنىن قۇراپ تۇرعان ولەڭ شۋماعى مىناداي بولاتىن: «الماتى باستا مەن ءۇشىن، ءاۋباكىر، بوريا، ارمان-دى، سەرىكبەك، قۇلتەش، جۇماباي، قالدار بوپ سوسىن جالعاندى…». العاش اتالعان ۇشتىكتەن كەيىنگىلەر دە وسال ەمەس. سەرىك جانبولات، قۇلتولەۋ مۇقاش، جۇماباي قۇلييەۆ، قالدارحان قامبار… ايتسە دە، الدىڭعى ۇشەۋدى تابىلدىڭ جانىنا جاقىن تاعى ءبىر ءۇش قيانى دەۋگە بولاتىن-دى. ءبىر تويدا تابىل ەپتەپ سابىرسىزدىق كورسەتىپ، «ۋدالەنيەگە» شىعىپ كەتكەندە، قانشا ادامنىڭ ىشىنەن ارمان عانا توي يەلەرىنىڭ الدىنا بارىپ، «ءبىر جولعا كىرسىنشى..»، – دەپ تولاعايعا ساۋعا سۇراعانىن كورگەنبىز. اقىرى بۇل ءبىتىمگەرشىلىك ميسسياسى شىناشاقتاي ارماننىڭ تاۋ تۇلعالى تابىلدى ءزاۋلىم زالعا قايتا الىپ كەلۋىمەن اياقتالدى. ال اۋباكىر اقىن دوسى ومىردەن وتكەندە: «تابىلدىڭ تاعىلىمى سول – ءبىزدىڭ شىنايى بەينەمىزدىڭ قانداي ەكەنىن كورسەتىپ كەتكەنىندە. كەيدە ويلايمىن، وسى تابىل ەمەس، ءبىز ءولىپ قالعاندايمىز…»، – دەپ كۇڭىرەنە سىر اقتاردى. بۇلاي جازۋ ءۇشىن دە ەرەكشە ەرلىك، جومارت جۇرەك، ءمارت مىنەز كەرەك.
تاۋعا قۇمار تابىلدىڭ الاتاۋ بوكتەرىندەگى العاشقى شىعارماشىلىق ورتاسى وسىلار بولدى. سولاردىڭ اراسىندا جارتى ناندى ءبولىپ جەپ، جالعىز قۇرتتى جارىپ جەپ ءجۇرىپ جەتىلدى. وعان ەتەنە جاقىن جىگىتتەردىڭ ءبىرى – قۇلتەش-قۇلان-قۇلتولەۋدىڭ ايگىلى «ءالى تۋماعان ۇلىما» دەگەن ولەڭى – وسى كەزەڭنىڭ جەمىسى. بۇل ولەڭ «زىمىران ۋاقىت سەزدىرىپ كۇشتىلىگىن، بالالىقتىڭ كەلمەسكە ۇشتى كۇنى. ومىرگە ءالى كەلمەگەن – ەڭ قىزىعى، ۇلىم مەنىڭ ەسىمە ءتۇستى بۇگىن!»، – دەگەن ەپيگرافپەن باستالاتىن. جانىن دا، ءتانىن دە شابىت ابدەن شايقاپ تاستاعان ءسۇربويداق قۇلتولەۋ جوق پەرزەنتىمەن سىرلاسادى («ۇلىم مەنىڭ، كەكىلى جەلبىرەگەن، سەنبىسىڭ ارمانداعى ءوندىر ولەڭ؟»)، سىرلاسقانىڭ نە، ونىمەن كادىمگىدەي ەركەكشە سويلەسەدى («اكەڭ ءازىر ماحاببات مەيرامىندا، سەرىلىكتەن – سەرگەلدەڭ…ءجۇر سەندەلىپ»)، ومىرگە كەلمەگەن بەل بالاسىنا ءازىل ايتىپ، ونىڭ ناعاشى جۇرتىن تۇگەلدەپ قويۋدى دا ۇمىتپايدى («ماماڭ كىم وسى سەنىڭ؟! (وزىمە بەلگىسىزدەۋ)، – ارينە، سەن بىلمەيسىڭ…»). سول قۇلتولەۋدىڭ كوپتەن كۇتكەن ۇلى جۋرفاكتاعى تابىل داۋىرىندە دۇنيەگە كەلدى. كوز اشقالى كورگەن-باققانى اكەسىنىڭ جولداستارى بولدى. ولاردىڭ اراسىندا ۇنەمى تاۋداي بولىپ تابىل وتىردى. وسىلاردان بىردەڭە جۇققان شىعار، ميراس قۇلتولەۋۇلى مۇقاش جاستىعىنا قاراماستان ءوز بۋىنىنا وتە ءقادىرلى جۋرناليست-جازۋشى بولىپ قالىپتاستى. بۇگىندە اقپارات جانە كوممۋنيكاسيالار ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى بولىپ قىزمەت ىستەيدى.
تابىلدى العاش قاشان كورىپ ەدىك ءوزى؟ بۇلار بىزدەن ءبىر جىل كەيىن وقۋعا ءتۇستى. ءبىز ەكىنشى كۋرسقا ءوتىپ، سوڭىمىزدان كۋرس ەرگەنىنە قۋاندىق. تەتەلەس كۋرسپەن تابىسقانىنا ولار دا ءماز بولدى. جۋرفاكتىڭ بۇكىل ستۋدەنتى بىر-بىرىمەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي ارالاسادى. بۇل – بولمەمىزگە ءار سوققان سايىن كارىن توگە كەلەتىن ءتۇسى سۋىق ايباس سىزدىقوۆتىڭ ورنىنا تۋمىسىنان دەموكرات ەرمۇرات باپي ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى بولىپ سايلانىپ، بەسىنشى جاتاقحانانىڭ جىلىمىق كەزەڭى باستالعان تۇس.
ءبىزدىڭ جۋرفاكتا ءبارى بار ەدى. تەك بارد-اقىن جوق ەدى. تابىل جۋرفاكقا كەلدى دە، سونىڭ ورنىن تولتىردى. ءوزى – اقىن، ءوزى – سازگەر، ءوزى – ءانشى. بەسىنشى جاتاقحاناعا كىرە سالا بارد اقىن بولىپ كەتكەن جوق، ارينە، بىرتە-بىرتە قالىپتاستى. تومپيعان قارا بالا ەدى. سويلەگەندە ازداپ قانا تۇتىققانداي بولاتىن. ءبىر عاجابى، ءان ايتقاندا جاڭاعى تۇتىققانى مۇلدە بىلىنبەيدى. قايتا داۋسى اشىلىپ، قاناتتانىپ كەتەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، اسكەرگە الىندى. جۋرفاكتىڭ سول كەزدەگى تۇراقتى ايتىس اقىنى ەرسايىن جاپاقپەن ءسوز سايىستىرعان جىگىتتەر ونى:
سەندەردى كوڭىلسىزدىك باسىپ كەتتى،
جىگەرى تالايلاردىڭ جاسىپ كەتتى.
بايانسىز، ءباتۋاسىز كۋرسىڭنان،
تابىلدار ارمياعا قاشىپ كەتتى، –
دەپ قالجىڭمەن قاجايتىن ەدى. تابىل اسكەردەن كەلگەن سوڭ، قايتا تۇلەدى. جاستاردىڭ جانىن قوزعايتىن سىرشىل ولەڭدەر جازىپ، قالاشىقتاعى قىز-قىرقىن مەن جىگىت-جەلەڭنىڭ اراسىندا ەركەلەپ جۇرەتىن ناعىز سەرىگە اينالدى.
قىپشا بەلىڭ-اي، سەنىڭ قىپشا بەلىڭ-اي،
كوجەگىنە قوياننىڭ ۇقساپ ەدىڭ، ەركەم-اي.
ەكى تىلەك ءبىر جەردەن شىقسا دەدىم-اي! –
دەپ تابىلدىڭ قوڭىر اۋەنىنە ىلەسكەن قازگۋ قالاشىعىنىڭ بۇكىل بوزبالاسى مەن بويجەتكەنى قايىڭداي تەربەلىپ تۇراتىن…
الىپ تۇلعالى ايتىسكەر
تاۋ ۇلدارى تاۋدا ناعىز سىربازداي،
جۇزدەرىندە شابىت وتى ءجۇر مازداي.
ءبىزدىڭ قىردا قىدىرسا ەگەر ءبىر جازداي،
تالاي اقىن كەتەر ەدى جىر جازباي…
تابىل دوسىموۆ.
تابىلدىڭ ايتىس ونەرىنە ولجا سالعانىنان حابارىڭىز بار ما؟! ءسوز سايىسىنا قاتىسقاندى ايتاسىز، باس بايگە يەلەنگەن كەزى دە بولعان. سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ جاتاقحاناسىندا اقىندار ايتىسى وتكىزىلە باستادى. بىردە ەكىنشى كۋرستا وقيتىن تابىل دوسىموۆ وزىنەن جوعارى وقيتىن قۋات قايرانبايەۆپەن ايتىستى. قۋاتتىڭ كۋرسىندا وقىمىستىلار كوپ. تابىلدىڭ كۋرسى دا ەشكىمنەن سورلى ەمەس. قۋات امانتاي ءشارىپ، جارىلقاپ قالىباي، گۇلسىم ەڭسەپوۆا سياقتى وقۋ ۇزدىكتەرىن، سرايىل سمايىلوۆ سياقتى كومسومول حاتشىسىن ماقتاي كەلىپ، «كۋرسىڭنىڭ ءبىر اي بويى جازعاندارىن، ءبىر كۇندە جازار جولداس اعالارىڭ» دەپ ءبىر قايىردى. شىنىندا دا، ستۋدەنت كەزىنەن جازعىش اتانعان جولداسبەك دۋانابايدىڭ ماقالالارى بۇل كەزدە كۇن سايىن ءباسپاسوزدىڭ بەتىن جايلاپ جاتاتىن. ايتىسقا، ونىڭ ۇستىنە باقاس سوزگە اسا ەپتى تابىل دا دەس بەرمەي، «ءبىزدىڭ انار كوممۋنيست، ەلگە ۇلگىلى، شىعىپ كەتتى وقۋدان ءسىزدىڭ انار»، – دەپ ءسوز قاعىستىرىپ وتىردى. تابىلدىڭ انارى – كەيىن «وڭتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن اتقارعان قارىمدى جۋرناليست انار اسپان بولاتىن. «ساياحاتشى شوقاننىڭ قارىنداسى، ورالدى ما شولپانىڭ بۇقارادان»، – دەپ، قۋاتتىڭ ەل ارالاپ، ەمىن-ەركىن قىدىرىپ جۇرەتىن ءبىر كۋرستاس قىزىن ءىلىپ-شالدى. وسى ايتىستىڭ ۇستىندە تابىل (اۋباكىر سمايىلوۆتىڭ كۋرستاسى) قۋاتقا (سرايىل سمايىلوۆتىڭ كۋرستاسى) كەيىن سول كەزدىڭ ستۋدەنتتەرى تۇگەل جاتتاپ العان مىناداي ءبىر شۋماق ولەڭىن ايتتى:
ەكەۋى دە كادىمگى قىر قازاعى،
فاميليالاس بولسا دا ءبىر عاجابى:
سەنىڭ سمايىلوۆىڭ راپورت جازىپ،
مەنىڭ سمايىلوۆىم جىر جازادى!
اقيقاتىن ايتساق، فاكۋلتەت كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى، سىرباز مىنەزدى سرايىل بىرەۋ-مىرەۋدىڭ ۇستىنەن راپورت جازدى دەگەندى ەستىگەنىمىز جوق. الايدا، ءسوز ويناتۋدىڭ تەڭدەسسىز شەبەرى تابىل قايشىلىق تۋدىراتىن فاكتىلەردى ۇتىمدى پايدالانىپ، قالىڭ جۇرتتى كۇلكىگە كومۋدىڭ مىڭ ءتاسىلىن مەڭگەرگەن-دى.
ايتىستىڭ جاڭادان باستالعان كەزى. ستۋدەنت اقىنداردىڭ الدىندا دايىنداپ قويعان شۋماقتارى جازىلعان قاعاز جاتادى. سونى مەڭزەگەن تابىل ءبىر قارسىلاسىنا بىلاي دەپ ەدى:
ايتىسۋعا قاشاننان قۇشتار حالقىم،
جاساپ ءجۇرمىز ولەڭنىڭ ستاندارتىن.
سەنىڭ دە وتىر الدىڭدا ءبىر بەت قاعاز،
مەنىڭ دە وتىر الدىمدا «شپارگالكىم».
ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا ستۋدەنتتەر اراسىندا شوجە مەن كەمپىربايدىڭ ءسوز قاعىسۋى سەكىلدى اسا تانىمال بولعان جىر سايىسىنىڭ ءبىرى بەكبولات پەن تابىلدىڭ ايتىسى ەدى. بۇل ايتىس سەكسەن التىنشى جىلدىڭ كوكتەمىندە ءوتتى. ونەردىڭ قاي تۇرىنە دە بەيىم، قولىنا دومبىرا تيسە، اش بۋراداي شابىنىپ شىعا كەلەتىن بەكەمسال ساحنا تورىندە جاسىن ويناتتى. قولدى-اياققا تۇرماي، شىمىر شۋماقتاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تۇيدەكتەتىپ، تابىلعا تاپ-تاپ بەرەدى. سول ساتتە وعان جانكۇيەر بوپ وتىرعان بۇكىل ستۋدەنت شۋ ەتە قالادى. سوندا تابىل بەكبولاتقا بىلاي دەدى:
اقىن بولساڭ، قايتەيىن، بولساڭ دا اباي،
مەنمەنسىگەن كەۋدەڭدى باسام تالاي.
ايتىسقا ءبىر ءجۇز گرامم ءىشىپ كەپ پە ەڭ،
وتىرساڭشى ورنىڭدا شوشاڭداماي!
ءار ايتىستا ءار ءتۇرلى مىنەز تانىتاتىن ءادىلقازىلار القاسى بۇل جولى ادىلدىك جاسادى. ءبىرىنشى ورىن ەكەۋىنە تەڭ ءبولىندى. بۇل ولارعا ونەردىڭ داڭعىل جولىنا بەرىلگەن جولداماداي بولدى. ول كەزدە ءبىرى جۋرفاكتىڭ، ەكىنشىسى پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتى ەدى. كەيىن ەكەۋى دە مادەنيەت سالاسىنان ورىن سايلادى. تابىل دوسىموۆ اتىراۋ وبلىسى، يندەر اۋداندىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ال بەكبولات تىلەۋحان قازاقستاننىڭ مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولدى.
«مەيلى ءتىپتى تەپكىلە، كاراتە قىل، سوندا دا جەڭىلمەيدى بالا تابىل!» دەپ ءوزىمىز ۇنەمى جىگەرلەندىرىپ وتىراتىن ءانشى دوسىمىزدىڭ ورايى كەلگەندە ءبىر قايىرىپ ايتا سالعان سوزدەرى وتە كوپ ەدى. بىردە ول ەرتەرەك تەڭىن تاۋىپ، باس قۇراعان كۋرستاسى بەردىباي كەمالدىڭ مۇڭايىپ تۇسكەن سۋرەتىنىڭ استىنا «ءومىرىڭ وتۋدە مە، ەندى باياۋ، ۇيلەنبە دەپ ەدىم عوي، بەردىباي-اۋ!» دەپ جازىپ قويىپتى. تاعى ءبىر جولى ستۋدەنت اتاۋلىنى ادام قۇرلى كورمەيتىن، باس تەرىسى كەلىسپەگەن دورەكى ۇستازىنا ارناپ مىناداي شىمشىما شۋماق ءوردى: «نەعىپ ءجۇرسىڭ كازگۋ-دە شويىنقۇلاق، اۋلىڭا بار، ونان دا قويىڭدى ب ا ق!». مۇنداي مىسالدار كەيىپكەرىمىزدىڭ شىعارماشىلىق كەلبەتىن ەرەكشەلەي تۇسەدى.
ومىردەگى مىنەزى ءور بولعانىمەن، جۇرەگى جۇمساق تابىل ونەردەگى تانىمى تەرەڭ، سەزىمى سەرگەك تابىلدى قالىپتاستىردى.
ساز سىزداتقان «سۇلىكقارا»
التى الاشتىڭ الىپتارى بەرسە دەم،
تاۋسىز عۇمىر كەشەرىمە مەن سەنەم.
بيىكتىكتى، اينالايىن، تۋعان ەل،
قىرانىنىڭ قاناتىمەن ولشەگەن…
تابىل دوسىموۆ.
1983 جىلدىڭ كۇزىندە جۋرفاكتىڭ ەكىنشى كۋرسىن ءبىتىرىپ، قوستانايعا اۋىل شارۋاشىلىعى جۇمىسىنا اتتاندىق. بۇل جولى ءبىرىنشى كۋرستى بىتىرگەندەر دە بىزبەن بىرگە جولعا شىقتى. تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن قالىڭ ورمان اراسىنداعى القاپتا كارتوپ جينايمىز. ءتۇس الەتىندە ستۋدەنتتەرگە تاماق اكەلەتىن اۆتوبۋس شاڭ بەرەدى. القاپتا تەك ءبىز ەمەس، بىرنەشە فاكۋلتەتتىڭ ۇل-قىزدارى ءجۇر. كولىككە بۇرىن جەتكەنى ەرتەرەك تاماقتانادى. تاعامنىڭ دا ەڭ ءبىر سۇبەلىسى سولارعا تيەدى. تالاسىپ-تارماسىپ، تىربانىپ-تىرمىسىپ كۇن كورەتىن زامان… مۇندايدا تابىلدان يكەمدىسى جوق. اۆتوبۋستىڭ الدىنان اتىپ شىعىپ، وعان ءبىر-اق اتتاپ جەتىپ الىپ، قاپتالداسىپ شاۋىپ وتىرادى. باسىنا كادۋىلگى «پەتۋشوك»، ۇستىندە قالىڭ كۇپايكە كيگەن الپامساداي ءىرى دەنەلى تابىل كولىكپەن قاباتتاسا اۋداڭداپ جۇگىرىپ كەلە جاتقاندا، «الپ، الپ باسقان، الپ باسقان» دەپ تولعايتىن شالكيىزدىڭ ايگىلى جىرى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. تابىل سارى اۆتوبۋستىڭ ساۋىرىنا قول سالدى دەگەنشە، بۇكىل جۋرفاكتىڭ بۇگىن اشقۇرساق جۇرمەيتىنىن بىلە بەرۋگە بولادى. ويتكەنى، ونىڭ جانىنا جەتىپ بارىپ، كەزەكتىڭ ءتارتىبىن بۇزۋعا ەشكىمنىڭ جۇرەگى داۋالاي قويمايدى. كۇندە وسى… قىسقاسى، ول الپىس ءۇيلى ارعىندى اسىراعان قارا قاسقا اتتى قامبار بەك سەكىلدى ءبىر ەمەس، ەكى كۋرستى ءبىر اي بويى ىشىم-جەمنەن تارىقتىرعان جوق.
جالپى، بۇل قوستانايدىڭ جىرى كوپ ەدى. ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ جىگىتتەر جەرگىلىكتى ستۋدەنتتەرمەن ەپتەپ سوزگە كەلىسىپ قالدى. بەردىبەك سوقپاقبايەۆتىڭ «بالالىق شاققا ساياحاتىنداعى» كيىكباي مەن نايزانىڭ كيكىلجىڭى سەكىلدى مازاسىز مايدان باستالدى دا كەتتى. باۋىرجان ۇسەنوۆ تە، تابىل دوسىموۆ تا وسى ۇلى دودانىڭ ىشىندە ءجۇر. بارىنەن قىزىعى مىناۋ بولدى. جىگىتتەردىڭ كوبى دۇبىرگە ىلەسە الماي، جىلىستاڭقىراپ ءھام جاسقانىڭقىراپ جۇرگەندە تابىلدىڭ كۋرستاسى ماقپال قىز عاجايىپ ەرلىك جاسادى. قولىنا سويىل ۇستاپ كەلگەندەرگە قايمىقپاي قارسى شىعىپ، ءبىر-اق ساتتە ءبارىنىڭ بەتىن قايتاردى. ءوزى كورىكتى، ءوزى نازىك، ءوزى تالدىرماش بويجەتكەننەن مۇنداي باتىلدىق كۇتپەگەن جۇرت اڭىرىپ تۇردى. ءسويتىپ، ول جۋرفاكتىڭ ار-نامىسىن ساقتاپ قالدى. ءبىراز اۋرە-سارساڭعا سالعان داۋ-دامايدىڭ ارتى قايىر بولدى، ايتەۋىر. بىر-بىرىنە ءتىس قايراعان ەكى توپ اقىرى سابىر شاقىرىپ، ساباسىنا ءتۇسىپ، بىتىمگە كەلدى. ەندى تەك ستۋدەنتتەر قاۋىمىنىڭ تەگەۋرىندى ءتوميريسى، اي ءمۇسىن ارۋلاردىڭ ايبارلى «امازونكاسى» ماقپال د’اركتىڭ جارقىن جەڭىسىن سالتاناتپەن جىرلاۋ مىندەتى الدىمىزدا تۇر ەدى. ءتىلىنىڭ ءتۇرپىسى بار تابىل مۇندايدا قاراپ قالا ما؟ جىراۋلاردىڭ جوسىعىمەن، بۇگىنگى جىردىڭ تاسىلىمەن شورتانداي شورشىعان شۋماقتاردى توككەن ۇستىنە توگىپ جاتتى:
ماقپال باتىر بولماسا وستەر مە ەدى،
قىزدار ونىڭ ەرلىگىن قاستەرلەدى.
قوستانايدا بىرەۋدىڭ باسىن جارىپ،
شەفى بولدى قىزداردىڭ بوسكولدەگى.
سايرانداپ قال، سەلحوزدا، سايرانداپ قال،
مەرت بولارسىڭ ءبىر كۇنى قايران ماقپال!
ماقپال تۋرالى ماداق ودا ءبىز اۋىل شارۋاشىلىعى جۇمىسىنان كەلگەننەن كەيىن دە ۇزدىكسىز جالعاستى. ءتىپتى، تابىلدار وقۋ بىتىرگەنگە دەيىن ماقپالتانۋ ءىلىمى جۇيەلى تۇردە دامىدى دەۋگە بولادى. جالعىز ماقپال ەمەس، بارلىق كۋرستاستارىنىڭ ىس-ارەكەتى – تابىلدىڭ شابىتپەن جازاتىن سۇيىكتى تاقىرىبى ەدى. ماسەلەن، ءبىر دوسىنىڭ اۋعانستانعا اسكەرگە الىنعانىن ويشا كوز الدىنا ەلەستەتەدى. ءوز قيالىنداعى ەل كۇزەتىندە جۇرگەن جىگىتتىڭ جاي-كۇيىن، ساعىنىش-كۇيىنىشىن ءزىلسىز ازىلمەن، جەڭىل اجۋامەن جەتكىزەدى: «اۋعان حالقى ايتقانمەن العىسىن باي، راحات بوپ جۇرگەن جوق، جان قىسىلماي. قاراعايلار قۇتىڭدى قاشىرادى، قاراڭعىدا كايۋمنىڭ باندىسىنداي. تۇندە جاۋعان جاڭبىردىڭ باتپاقتارى، ەتىگىمە جابىسىپ، قاتپاپتى ءالى. الدەقايدان شىعادى جايسىز ۇندەر، جانزيانىڭ داۋسىنداي ماتفاكتاعى…».
كۋرستاستارىنان ءبىر دە كەم ەمەس، تابىلدىڭ جانىن تۇسىنگەن تاعى ءبىر جايساڭ جىگىتتى ايتپاي كەتپەۋگە بولماس. ول – اقتوبەلىك كاسىپكەر، بەلگىلى قالامگەر بيجان قالماعامبەتوۆ. ومىرگە كەلگەندە ءارى ولەڭ العان، ءارى كوگەن العان بيجان تابىل اندەرىنىڭ جارىققا شىعۋىنا، تارالۋىنا جانە ناسيحاتتالۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. ارنايى قور قۇرىپ، بارد-اقىننىڭ شىعارماشىلىق كەشتەرىن ۇنەمى وتكىزىپ كەلەدى.
سوڭعى جىلداردا قازاقتىڭ ۇلتتىق بارد ونەرىنىڭ التىن باستاۋىندا تۇرعان تابىلدى ۇلگى تۇتىپ، سول مانەرمەن ءان شىرقايتىن جاستار اراگىدىك بوي كورسەتىپ ءجۇر. ارينە، تابىل بولۋ قيىن، دەگەنمەن كەلەشەكتە سولاردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسەتىن سەكىلدى كورىنەدى بىزگە. ەندەشە، بيجان سەكىلدى مىقتى جىگىتتەر امان بولسا، تابىل باستاعان كوشكە ىلەسكەندەردىڭ باسىن قوسىپ، «باردتارىم، امان-ساۋمىسىڭ؟» دەيتىن شىعارماشىلىق كەش وتكىزەتىن كۇنگە دە جەتەرمىز…
تابىل دۇنيەدەن وتەردەن ەكى اي بۇرىن اتىراۋعا جولىمىز تۇسكەندە، ايگىلى اقىن مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتۋ ءۇشىن يندەرگە بارعانبىز. اقىننىڭ تابانى تيگەن ساي مەن قىراتتى، جون مەن جىرانى، توبە مەن ادىردى بىرگە شارلادىق. اۋداننىڭ مادەنيەت جانە ءتىل ءبولىمىن باسقارادى ەكەن. ءتۇن ورتاسى اۋعانعا دەيىن تابىلدىڭ شاڭىراعىندا قوناقتا بولدىق. بۇل كۇنى قارلىعاشتىڭ قازانى وتتان تۇسپەدى. ۇيدە بويى كوك تىرەگەن ابىل تابىل ۇلى دەگەن كوركەم جىگىت ءجۇردى. بۇل ءتۇنى گيتارانىڭ قوڭىر اۋەنى ءبىر ساتكە تولاستاعان جوق. اسىرەسە، تابىل باۋىرجان ۇسەنوۆتىڭ اندەرىن ەرەكشە شابىتپەن شىرقاپ ەدى. ونىڭ ساز تەربەيتىن ساۋساقتارى دامىلسىز جورعالايتىن گيتاراسىنىڭ ىشەگى اياق استىنان ءۇزىلىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاعان؟!
ومىردەن وتەرىنەن بەس كۇن بۇرىن قوڭىراۋ شالدى. جەرگىلىكتى باسشىلارعا قاتتى قاپالى ەكەن. «قىزمەتتەن كەت دەپ جاتىر عوي مىنالار»، – دەپ كىجىنەدى. جاتىپ كەپ جۇباتتىق. «اركىممەن ۇرىسساڭ دا، اكىممەن ۇرىسپاساڭشى»، – دەپ اعالىق اقىلىمىزدى ايتقان بولدىق. «تانىمال اقىنسىڭ. ەداۋىر بەدەلىڭ بار عوي، سەنى قىزمەتتەن كەتىرە قويماس»، – دەدىك. قىزمەت تۇگىلى، ومىردەن كەتىپ قالاتىنىن قايدان بىلەيىك…
الىپ تۇلعالى تابىلدىڭ جۇمىر ساۋساقتارىنا شىداس بەرە الماعان گيتارانىڭ ىشەگى بۇرىن دا ارا-تۇرا ءۇزىلىپ تۇراتىن-دى. بۇل جولى قاتتى ءۇزىلدى… ءبىرجولا ۇزىلگەن شىعار دەگەنبىز. ولاي بولماپتى. ۇلى ابىل ۇزىلگەن ىشەكتى جۇرەگىمەن جالعاپ الدى. اكەسىنىڭ بۇرىشتا مۇڭايىپ تۇرعان گيتاراسى پەرزەنتىنىڭ قولىنا كوشتى.
سويلە، سارنا، ساز سىزداتقان «سۇلىكقارا»! سەن ەندى يەسىز ەمەسسىڭ…
ومىردەگى مىنەزى ءور بولعانىمەن، جۇرەگى جۇمساق تابىل ونەردەگى تانىمى تەرەڭ، سەزىمى سەرگەك تابىلدى قالىپتاستىردى. ءبىزدىڭ جۋرفاكتا ءبارى بار ەدى. تەك بارد-اقىن جوق ەدى. تابىل جۋرفاكقا كەلدى دە، سونىڭ ورنىن تولتىردى. ءوزى – اقىن، ءوزى – سازگەر، ءوزى – ءانشى. بەسىنشى جاتاقحاناعا كىرە سالا بارد اقىن بولىپ كەتكەن جوق، ارينە، بىرتە-بىرتە قالىپتاستى. تومپيعان قارا بالا ەدى. سويلەگەندە ازداپ قانا تۇتىققانداي بولاتىن. ءبىر عاجابى، ءان ايتقاندا جاڭاعى تۇتىققانى مۇلدە بىلىنبەيدى. قايتا داۋسى اشىلىپ، قاناتتانىپ كەتەدى.
