امىرە قاشاۋبايەۆ – قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءانىن شىڭىراۋ بيىككە جەتكىزگەن ۇلتتىق ونەردىڭ فەنومەنى. بيىل دالا ساڭلاعىنىڭ تۋعانىنا 130 جىل تولدى. وسىعان وراي اقبۇلاق اۋىلىندا ءداستۇرلى انشىلەردىڭ رەسپۋبليكالىق فەستيۆالى ۇيىمداستىرىلىپ، ساحارا پەرزەنتىنىڭ قۇرمەتىنە ۇلان-اسىر اس بەرىلدى.
ءان پاديشاسىنىڭ 130 جىلدىعىنا ۇلتتىق ونەردىڭ مايتالماندارى تايلى-تۇياعى قالماي تۇگەل جينالدى. اقبۇلاقتىڭ تورىندە قاز-قاتارىنان بوي تۇزەگەن اقشاڭقان بوز ۇيلەر مەرەكەنىڭ كوركىن اشا ءتۇستى. امىرەنىڭ ۇلت تاريحىندا الار ورنى ەرەك. جاھان جۇرتىنا قازاقتى العاش تانىتقاندا وسى امىرە قاشاۋبايەۆ. 1925 جىلى پاريجدە وتكەن دۇنيەجۇزىلىك «ەكسپو» كورمەسىندە ونىڭ تالانتىنا باس يمەگەن ادام كەمدە-كەم. الاش ۇلىن ءتىپتى الەمدىك مادەنيەتتىڭ كورنەكتى وكىلدەرى رومەن روللان جانە انري باربيۋس تە مويىنداپ، بۇرىن-سوڭدى مۇنداي ساف ونەردى كەزىكتىرمەگەنىن تىلگە تيەك ەتكەن. بۇل جونىندە قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، تانىمال كۇيشى، مۋزىكا زەرتتەۋشىسى، عالىم جارقىن شاكارىم بىلاي دەپ وي ءوربىتتى:
«امىرەنىڭ داۋىسى، يتالياندىق ەنريكو كاررۋزو، امەريكاندىق ماريو لانسا جانە ورىستىڭ ايگىلى وپەرا ءانشىسى فەدور شالياپيندىكىنەن كەم تۇسپەگەن. 1974 جىلى ماسكەۋدە، امىرەنىڭ فونوگرافقا جازىلعان داۋىسىن تاپقاندا، ونىڭ ەسىمى جوعارىدا اتالعان تۇلعالاردىڭ اراسىندا ءبىرىنشى تۇردى. سول كەزدە قاتتى تاڭعالدىم. سويتسە ونىڭ داۋىسىندا عاجاپ ءبىر ءۇن بار ەكەن. امىرەنىڭ دارىندىلىعىنا لۋناچارسكيي، زاتايەۆيچ سىندى ونەر قايراتكەرلەرى سۇيسىنگەن. جاقىندا پاريجدەن تاعى ءبىر قۇجات تابىلدى. وندا امىرە تۋرالى فرانسيانىڭ بەلگىلى كومپوزيتورى گازەتتە وي ءبىلدىرىپتى: «مىناۋ ءبىر قىزىق دۇنيە ەكەن. سوناۋ ازيادان كەلگەن ءانشىنىڭ شىعارماشىلىعى مەنى وزىنە باۋراپ الاتىنىن ويلاماپپىن. تىڭداپ وتىرىپ، كوز الدىما بۇكىل اتا-بابامنىڭ عۇمىرى ەلەستەدى. بۇل - تاڭعالارلىق قۇبىلىس. قازاقتىڭ ءانى بويىما قايتادان جان كىرگىزگەندەي» دەپ، جازعان ەكەن. سوندىقتان امىرە – بۇل قايتالانباس سۇمبىلە جۇلدىز».
مەرەيتويعا وراي قۇرمەتتى قوناقتار ءا.قاشاۋبايەۆتىڭ ەسكەرتكىشىنە گۇل شوقتارىن قويىپ، بابا رۋحىنا تاعزىم ەتتى.
– امىرە اعامىز 12 جاسىندا قوزى باعىپ، ءاندى سۇڭقىلداتىپ ايتقاندا تەرگەۋباي دەگەن اعاسى: «وسى امىرە ءبىزدىڭ اۋىلىمىزدىڭ اتاعىن شىعارادى. ءبىزدىڭ ابىرويىمىزدى اسىراتىن وسى بالا. وعان قوي باقتىرۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ونى ماعان بەرىڭدەر. قالاعا اپارىپ، وقىتامىن» دەپ ايتىپتى. وسى جونىندە «ءان اتاسى» پوۆەسىندە امىرەنى جىلقى باعۋشى رەتىندە كورسەتكەن ەدى، - دەگەن ەلىمىزگە تانىمال جازۋشى مەدەۋ سارسەكە جەزتاڭداي ءانشىنىڭ ومىرىنە قاتىستى دەرەكتەردىڭ بۇرمالانعانىن اتاپ ءوتتى.
مەرەيتويعا بايلانىستى اقبۇلاقتا «ءان اتاسى - امىرە» رەسپۋبليكالىق فەستيۆالىنىڭ جالاۋى جەلبىرەدى. وعان قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىنەن 20-عا جۋىق ءداستۇرلى انشىلەر جينالدى. مۇندا جەتىسۋ، ارقا، باتىس پەن شىعىس ءان مەكتەپتەرىنىڭ جارقىن وكىلدەرى باس قوستى. اتاپ ايتقاندا، كورەرمەندەر امانگەلدى جىكەنوۆ، باقىت ۇدەربايەۆا، گۇلميرا سارينا، جولامان قۇلجيمانوۆ، ەلميرا تىلەۋبايەۆا، تولعانباي سەمبايەۆ جانە نۇرجان جانپەيىسوۆ سەكىلدى كۇمىس كومەي انشىلەردىڭ ونەرىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الدى.
– امىرە اتامىز از عۇمىر كەشسە دە حالىقتىڭ جادىندا ماڭگىگە ساقتالارى ءسوزسىز. ويتكەنى، ۇلتتىق ونەردى ناسيحاتتاپ، ونىڭ بەدەلىن بيىك شىڭعا كوتەرگەن بىردەن-بىر تۇلعا - ءان ءامىرشىسى امىرە. سول كىسىنىڭ سالىپ كەتكەن سارا جولىن جالعاستىرۋ بىزگە پارىز. قازاقتىڭ حالىق ءانى ەشقاشان ولمەيدى. ول قازاقپەن بىرگە عانا جويىلىپ كەتە الادى. ءالى دە ءداستۇرلى ونەر شىعار شىڭىنا جەتەدى دەگەن سەنىم مول. ول ءۇشىن تابجىلماي ەڭبەك ەتىپ، وسىنداي اۋىلدىق جەرلەردە، قاسيەتتى وڭىرلەردە كونسەرتتەر ءجيى وتكىزىلىپ تۇرۋ كەرەك. حالىققا رۋحاني ازىق بەرگەندە عانا ونىڭ بويىندا ۇلتتىق نامىستىڭ جالىنى تۇلەيدى، - دەيدى ەلىمىزدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ءا.قاشاۋبايەۆ اتىنداعى ءداستۇرلى ورىنداۋشىلار بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى گۇلميرا سارينا.
ءداستۇرلى ءان مەيرامىندا اۋىل تۇرعىندارى مەن قوناقتار اقان سەرىنىڭ «بالقاديشاسىن»، اسەتتىڭ «ءىنجۋ-مارجانىن»، ۇكىلى ىبىرايدىڭ «قىزىل اسىعىن»، ابايدىڭ «سەگىز اياعىن» جانە تاعى دا باسقا حالىق اندەرىن تىڭداي الدى. ناتيجەسىندە كورەرمەننىڭ جۇرەگىنە جول تاپقان ۇلتتىق ونەر ساربازدارىنا مەرەيتويلىق توسبەلگى، العىس حات جانە اقشالاي سىيلىقتار تارتۋ ەتىلدى. سول سياقتى «نۇر وتان» پارتياسى وبلىستىق فيليالى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى انۋاربەك مۇحتارحانوۆ كوپشىلىككە ايماق باسشىسىنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن جولداي كەلە، ءا.قاشاۋبايەۆتىڭ داۋىسى جازىلعان ءۇنتاسپانى تاپقان عالىم جارقىن شاكارىمنىڭ يىعىنا وقالى شاپان جاپتى. قازاقتىڭ داستۇرىمەن ونەر زەرتتەۋشىسىنە تويدىڭ شاشۋىن قالا اكىمى دە سىيعا تارتتى.
– ءان اتاسى امىرەنىڭ تويى بارشامىزعا قايىرلى-قۇتتى بولسىن! امىرە - قازاق دالاسىن، پاريج ساحناسىن اسەم انمەن تەربەگەن اسىل پەرزەنت. ونىڭ ونەرى بىزگە باعا جەتپەس رۋحاني مۇرا. ول بارشا قازاققا ورتاق تۇلعا. انانىڭ سۇتىمەن دارىعان وسى ونەر قازاق باردا ەشقاشان سونبەيدى، - دەگەن قالا اكىمى ەرماك ءسالىموۆتىڭ لەبىزىننەن كەيىن، مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتى دا وقىلدى.
تويدىڭ كوركىن قازاق كۇرەسى مەن الامان بايگە قىزدىردى. بالۋاندار باسەكەسىندە ءار ايماقتان كەلگەن 12 سپورتشى ب ا ق سىناستى. ال 25 شاقىرىمعا سوزىلعان الاماندا 30 سايگۇلىك سىنعا ءتۇستى. باس جۇلدەگە تەمىر تۇلپار تىگىلدى. بۇدان باسقا گالا-كونسەرت ۇيىمداستىرىلىپ، جينالعاندارعا بيىل جارىق كورگەن «امىرە» كوركەم ءفيلمى ۇسىنىلدى. كەش سوڭى مەرەكەلىك وت شاشۋمەن تۇيىندەلدى.###
جاقسىلىق مۇراتقالي
پىكىر قالدىرۋ