تاۋەلسىزدىگىمىزدى العانعا دەيىن «زار زامان اقىنى» دەپ شىعارماشىلىعىنا تيىم سالىنعان قازاق ادەبيەتىنىڭ كورنەكتى وكىلى مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ «ءۇش قيان» تولعاۋىن مەكتەپتەردە تەرەڭىرەك وقىتۋ ماڭىزدى. ويتكەنى، رۋحاني جاڭعىرۋ اياسىندا بۇگىندە جوعالىپ بارا جاتقان ەرلىك، نامىس، مارتتىك قاسيەتتەردى جاس ۇرپاققا كەڭىنەن دارىپتەۋ اسا قاجەت. ال، وسىناۋ سارىن جىرشىنىڭ «ءۇش قيانىندا» استاسىپ جاتىر. بۇل تۋرالى ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە وتكەن «مۇرات موڭكە ۇلى مۇراسى جانە تۋعان جەر يدەياسى» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنسياسىندا اتاپ ايتىلدى.

مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولۋىنا ارنالعان «رۋحاني جاڭعىرۋ: ماڭگىلىك ەل مۇراتتارى» حالىقارالىق فورۋمى اياسىندا قولعا الىنعان شارانى وتكىزۋگە وبلىستىق اكىمدىك پەن ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ۇيىتقى بولدى. مۇراتتانۋشى عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەر، بەلگىلى ادەبيەتشىلەر جينالعان القالى باسقوسۋعا وبلىس اكىمى نۇرلان نوعايەۆ قاتىسىپ، زاماننىڭ زارىن جىرلاعان اقىن شىعارماشىلىعىنىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.

– بۇگىندە تاريحتا ەرەكشە ءىز قالدىرىپ، ەلىنىڭ قامىن جەپ، مۇڭىن جىرلاعان تۇلعالاردى ناسيحاتتاپ، دارىپتەۋ – بىزگە پارىز. بۇل تۇرعىدا مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ وزىندىك ايشىقتى ورنى بار. ونى بۇگىنگى ءار ازامات ءبىلۋى ءتيىس. اقىننىڭ اتىراۋ توپىراعىندا كىندىك قانى تامىپ، دۇنيەگە كەلگەنىن بارشا اتىراۋلىقتار ماقتان تۇتادى، – دەگەن نۇرلان اسقار ۇلى ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى گۇلشارا ءابدىحالىقوۆانىڭ اتىنان كەلگەن قۇتتىقتاۋ حاتتى دا وقىپ بەردى.

– مۇراتتىڭ تانىمال جىر جۇيرىگى، ايتىسكەر اقىن، كەڭ تىنىستى جىرشى، ەل مەن جەر تاريحىن جەتىك بىلگەن شەجىرەشى بولعانى بارشاعا ءمالىم. ونىڭ «ءۇش قيان، «سارىارقا»، «اتتەڭ، ءبىر قاپى دۇنيە-اي» اتتى تولعاۋلارى، «قاراساي قازي»، «قازتۋعان»، «شالكيىز» اتتى جىرلارى، ولەڭدەرى مەن تەرمەلەرى حالقىمىزدىڭ باعالى رۋحاني قازىناسىنا اينالدى. ەل-جۇرتقا مۇرات ارقىلى جەتكەن ماحامبەت جىرلارى بۇگىندە ادەبيەتىمىزدىڭ التىن قورىنا ەندى. ءسوز زەرگەرىنىڭ شىعارمالارى ءار جىلدارى تاشكەنتتە، ماسكەۋدە، لەنينگرادتا، اقش-تا جارىق كورىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلدى. اقىننىڭ تۋىندىلارى بەدەلدى انتولوگيالاردا بىرنەشە رەت جاريالاندى. قازىرگى كۇندە ونىڭ تولعاۋلارى شەتەلدەردە شىققان عىلىمي ەڭبەكتەرگە ارقاۋ بولىپ كەلەدى. تاۋەلسىزدىكتى اڭساعان مۇرات اقىن – ەل ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن قايراتكەر. جىر جامپوزىنىڭ تاعىلىمدىق مۇراسى ءالى تالاي ۇرپاققا ۇلگى بولادى.

عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنسيادا ل.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق ادەبيەتى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى سەيىت قاسقاباسوۆ «مۇرات موڭكە ۇلى مۇراسىنداعى فولكلورلىق داستۇرلەردىڭ ەل تاريحىمەن ۇندەستىگى» تاقىرىبىندا بايانداما جاسادى. بايانداماشى ءوز سوزىندە مۇرات اقىننىڭ سول كەزدەگى زامانا شىندىعىن سىنشىل ولەڭىمەن ورنەكتەي بىلگەن تۇلعا ەكەنىن ايرىقشا ايتتى. سونداي-اق، ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى «ءتىل – قازىنا» ۇلتتىق عىلىمي-پراكتيكالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ل.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور عاريفوللا ەسىم «مۇرات موڭكە ۇلى جانە «تۋعان جەر» ۇعىمىنىڭ فيلوسوفياسى» تاقىرىبىندا باياندادى. «قازاقتىڭ اتا قونىسىنان شۇبىرا كوشكەنى دۋلات اقىنعا دا، بۇقار جىراۋعا دا، مۇرات جىراۋعا دا، حاكىم ابايعا دا ورتاق تاقىرىپ. مۇرات پەن اباي – زامانى ءبىر، زارى ءبىر، مۇڭداس ويشىلدار. ەكەۋىنە دە ورتاق ۇعىم – زامان. ولاردىڭ عۇمىر كەشكەن زامانى – قيلى زامان… قيلى زامان – قازاق حالقىنىڭ باسىنان بيلىگى كەتكەن زامان. ەل بولۋدان قالعان زامان، جۇرت ازىپ-توزعان زامان. ازاماتتاردىڭ مىنەزى ۇساقتالعان زامان. ەسىكتەگى قۇلعا ەسەڭ كەتكەن زامان. ەرلىك، مارتتىك دەگەندەردى توت باسقان زامان. نامىستى ەرلەر سيرەگەن زامان، ەل اعالارى كىسىلىكتەن قالا باستاعان زامان. وتباسى توزعان زامان. وسى سارىنداردى ءبىز مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ «ءۇش قيانىنان» تابا الامىز. ەندەشە، مۇرات جىراۋدىڭ بۇل تولعاۋىن مەكتەپتەردە مىندەتتى تۇردە وقىتۋ قاجەت» دەدى عاريفوللا ەسىم.

كونفەرەنسيادا، سونداي-اق، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى باسپا ءسوز حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور باۋىرجان وماروۆ، ل.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى، ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ديحان قامزابەك ۇلى، حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى، «ارىس» قورىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عاريفوللا انەس، ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ابزال تالتەنوۆ جانە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «اتىراۋ ولكەسىنىڭ تاريحى، ارحەولوگياسى مەن ەتنوگرافياسى ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى سايفۋللا ساپانوۆ ءوز باياندامالارىندا اقىن شىعارمالارىن بۇگىنگى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى تالاپتارىمەن، تۋعان جەردى ءتانىپ-بىلۋ يدەياسىمەن تولىق ۇندەستىردى. بارلىق قاتىسۋشىلار تاراپىنان مۇرات موڭكە ۇلىنىڭ مۇراسىنا جاڭاشا باعا بەرىلدى.