ەلباسى ن.نازاربايەۆ دۋالدى كاسىبي ءبىلىم بەرۋدىڭ قازاقستاننىڭ دامۋىندا وتە ەكەنىن جانە وسى جولدا دامىعان ەلدەر تاجىريبەسىنە سۇيەنىپ، ونى پايدالانۋىمىز ەلىمىزدى باسەكەگە قابىلەتتى ەتەتىن ۇلكەن ءبىر فاكتورلاردىڭ ءبىرى ەكەنىن باسا ايتقان ەدى.

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ «ءبىلىم جانە كاسىبي بىلىكتىلىك – قازىرگى ءبىلىم جۇيەسىنىڭ، كادرلەردى دايارلاۋ مەن قايتا دايارلاۋدىڭ كىلتتى باعىتتارى» اتتى ءتورتىنشى بولىمىندە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى مامانداردى وقىتۋ مەن قايتا دايىندىقتان وتكىزۋدىڭ باسىمدىقتارى تۋرالى ايتىلعان

بۇل حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ينجەنەرلىك تەحنيكالىق مامانداردى دايىنداۋ سالاسىن دامىتۋ دەگەن ءسوز. جوعارى ءبىلىم بەرۋدى ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە باعىتتاۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن جەكە كاسىپكەر اراسىندا ارىپتەستىكتى دامىتۋ كەرەكتىگى وزەكتى ماسەلە بولىپ وتىر.

وسى مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن جوعارىدا ايتقان دۋالدى وقىتۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاجەت. كادرلار تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن ءبىلىم وردالارىندا زامان تالابىنا ساي ءبىلىم بەرەتىن ورتالىقتاردى اشۋدى جولعا قويۋ كەرەكتىگى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ «جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا دا ايتىلعان. ول ءۇشىن الدىمەن وڭتايلاندىرۋ اياسىندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ۇزدىكسىز ۆەرتيكالىن كۇشەيتۋ قاجەت.

ەلباسى جاستاردى تەحنيكالىق ماماندىقتاردى مەڭگەرىپ، ەل بولاشاعىن ءوز ۇلەستەرىن قوسۋعا شاقىرىپ، ۇندەۋ تاستاعان بولاتىن. ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان دا جاقسى كەپىلدىكتەر بەرىلمەكشى. اتاپ ايتقاندا، جاستاردى، اسىرەسە اۋىل جاستارىن تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنا تارتىپ، ولاردى دۋالدى وقىتۋ جۇيەسىمەن دايىنداپ، الەۋمەتتىك ليفتىمەن كوتەرىلۋىنە جاعداي جاساۋ ءوندىرىس قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە جول اشادى. وسىلايشا دامۋ جولىنداعى ەكونوميكانى كاسىبي ماماندارمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك تۋادى.

قازاقستاننىڭ ەكونوميكا سالاسىندا رەفورمالار جەدەل قارقىنمەن ءجۇرىپ جاتقاندا زامان تالابىنا ساي ماماندارعا سۇرانىس تا وتە جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. بۇرىنعى كەڭەستىك تاسىلمەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى ماماندار دايىنداۋدا ەكونوميكانىڭ قاجەتتىلىكتەرىن وتەي المايدى. ويتكەنى تەوريا جۇزىندە عانا الىنعان ءبىلىم پراكتيكادا جاراماي، كەيىن ءوندىرىس ورنىنا بارعاندا ءبارىبىر جاس تۇلەكتىڭ قايتادان باستاپ ۇيرەنۋىنە تۋرا كەلەتىن ەدى.

دۋالدى وقىتۋ (دو) جۇيەسى تەوريالىق ءبىلىمدى وندىرىستەگى پراكتيكامەن بىرگە الىپ ءجۇرۋدى كوزدەيدى. ءوندىرىس ورىندارى ستۋدەنتتىڭ تىكەلەي ءبىلىم بەرۋ ۇردىستەرىنە قاتىسادى، ياعني ونىڭ ءبىلىم ورداسىندا العان تەوريالىق ءبىلىمىن پراكتيكادا شىڭداۋمەن اينالىسادى. وقۋ وردالارىنىڭ كاسىپورىندارمەن ارىپتەستىگى ارقاسىندا ءبىلىم الۋشى وندىرىستە جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ، بىلىكتى مامان رەتىندە قالىپتاسۋىنا مۇمكىندىكتەر تۋادى. ءتىپتى سول جەردە ءجۇرىپ ازىن-اۋلاق قاراجات تاۋىپ، جالاقى الۋىنا دا بولادى. وسىلايشا بۇل جۇيەنى مەملەكەت، بيزنەس جانە ستۋدەنتتىڭ مۇددەلەرىنىڭ تۇيىسكەن جەرى دەپ ايتۋىمىزعا بولادى.

دو جۇيەسى گەرمانيا، فرانسيا، شۆەيساريا، دانيا، نيدەرلاند، اۆستريا، حورۆاتيا، سەربيا، ماكەدونيا، چەرنوگوريا، سلوۆەنيا سياقتى ەۋروپا ەلدەرى مەن قىتايدا كەڭىنەن قولدانىلا ءجۇر. ەۋرووداق ەلدەرىندە الەۋمەتتىك ارىپتەستىك رەتىندە جۇزەگە اسىپ، اسىرەسە نارىق مونيتورينگىن مەن ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىندە ۇيىمداستىرۋدا جاستاردى تارتۋ جاقسى دەڭگەيدە جۇرۋدە. بۇل ەكونوميكاداعى قاجەتتىلىكتى كەلىسۋگە، ماماندىقتار قۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە ءوز سەپتىگىن تيگىزۋدە.

كاسىپورىن وقىپ جاتقان ستۋدەنتتىڭ بىلىكتى مامان بولىپ شىعۋى ءۇشىن، ونىڭ ءبىلىم الۋىنا ينۆەستيسيا قۇيۋ ارقىلى بىردەن ءوندىرىستىڭ جۇمىسىنا ارالاسىپ كەتەتىن جۇمىسكەردى الۋ ارقىلى كوپ جاعىنان ۇتادى. اتاپ ايتقاندا، ءبىتىرۋشى تۇلەكتىڭ كەلىسىلگەن شارتتار بويىنشا ناقتى وزىنە جۇمىسقا كەلەتىنىنە سەنىمدى بولادى. ول جۇمىسقا قابىلدانعاننان كەيىن ونى باسىنان باستاپ قايتا ۇيرەتۋگە شىعىندانبايدى جانە ۋاقىت جاعىنان دا ءتيىمدى بولادى.

ءبىلىم الا ءجۇرىپ جۇمىس ىستەگەن ستۋدەنتتەر تاراپىنان كوبىنە جاقسى يدەيالار مەن ويلار شىعىپ جاتادى. ونى وندىرىسكە كىرگىزىپ، سىناپ كورۋ بولاشاق جاس ماماننىڭ قاتتى قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرادى. كاسىپورىندار بۇدان تەك قانا پايدا كورمەسە، كوبىنە-كوپ ۇتىلمايدى.

وقۋ ءبىتىرىپ جۇمىسقا تۇرعان جاس تۇلەك جۇمىس بەرۋشىنىڭ تولىقتاي تالاپتارىنا ساي كەلەتىن بولادى. جاس ماماننىڭ جۇمىس بارىسىندا كارەرا قۋىپ، وسۋىنە دا جاقسى جاعدايلار تۋادى. بۇل جۇيەدە باستى ءرولدى جۇمىس بەرۋشى كاسىپورىندار مەن مەكەمەلەر اتقارادى.

ارينە، جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي ەلباسى كورسەتكەندەي، شەتەل تاجىريبەسىن قولدانۋ دو جۇيەسىنە ءوز كومەگىن تيگىزەدى. وقۋ ورىندارى جاقسىلاپ تالداۋلار جاساپ، زەرتتەگەننەن كەيىن، ءتيىستى ءوندىرىس ورىندارىنا ۇسىنىس جاسايدى. ءوندىرىس ورنىنىڭ مەنەدجمەنتكە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرى ءوز قاجەتتىلىكتەرىن ايتا وتىرىپ، كوللەدج نەمەسە ۋنيۆەرسيتەتپەن كەلىسىمشارتقا وتىرادى. وسى نەگىزدە كاسىپورىن ءبىلىم مەكەمەسىنە وندىرىستىك بازا بولا الادى. وقۋعا قالدىناعان تالىمگەرلەر ءوندىرىستىڭ ىشىندە جۇمىسقا ارالاسا ءجۇرىپ، العان تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكادا سىناپ كورەدى. وسىلايشا بولاشاقتا ساپالى جاس ماماننىڭ شىعۋىنا كەڭ جول اشىلادى. وسىلاي بۇرىن بايلانىسسىز ءوز بەتىنشە جەكە جۇمىس ىستەپ كەلگەن جۇيەلەر ەندى ىنتىماقتاسىپ جۇمىس ىستەيتىن بولادى.

دو ءادىسى تەك وقۋ ورداسى مەن وندىرىسكە قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ستۋدەنتتىڭ وزىنە قىزىقتى دا لايىق ماماندىق تاڭداۋىنا، اسا قاتتى تاۋەلدى بولماي ەركىن وقىپ، ءبىراق جاۋاپكەرشىلىكپەن جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن بىرگە بۇل ادىسكە كوشكەندە ءبىلىم الۋعا ۋاقىت بۇرىنعىدان از كەتەتىن بولادى. سوندىقتان دا ستۋدەنت وقۋ ۇردىسىندە باستاپقى جانە كەيىنگى شارتتارعا باعىنا وتىرىپ، ءوز ۋاقىتىن ءتيىمدى جۇمساۋى كەرەك.

وسىلاي وندىرىستەن قول ۇزبەي وقۋ جۇيەسى جاقسى دامۋى ءۇشىن ونىڭ جەتىلگەن ينفراقۇرىلىمى بولۋ كەرەك. ول ينفراقۇرىلىمدا كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن قىسقاشا كۋرستاردان باستاپ، تولىقتاي جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەتتىك باعدارلامالار قامتىلاتىنداي بولۋى كەرەك.

سوڭعى زەرتتەۋلەرگە سۇيەنسەك، دو جۇيەسىنە ينۆەستيسيا سالۋ شەتەلدەردە ءوز جەمىسىن بەرۋدە. شۆەيساريادا ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋىنە كەتەتىن شىعىندار جالپى 4 جىلدىڭ ءۇشىنشى جىلىندا ءوز-وزىن اقتاسا، ۇلىبريتانيادا ءار فۋنت ستەرلينگ 18 ەسە وسىممەن قايتادى ەكەن. بريتاندىق جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ 96 % دو جۇيەسىنىڭ وتە پايدالى ەكەنىن ايتادى. ويتكەنى بىلىكتى مامان جۇمىسقا الۋ ءبىر بولەك اڭگىمە بولسا، ونىڭ جۇمىسقا تۇراقتاۋى ودان دا ماڭىزدى بولىپ تۇر. اقش-تىڭ سولتۇستىك كارولينا شتاتىندا 1995 جىلدان بەرى تەحنيكالىق ماماندىقتاردى وسى جۇيەمەن وقىتىپ شىعارىپ، ەڭ از ايلىق جالاقىسى 3 مىڭ دوللار كولەمىندە تابىس تابا الاتىن تۇلەكتەر شىعارۋدا.

قازاقستان بويىنشا دو جۇيەسىن پايدالانۋدا پاۆلودار وبلىسى كوش باستاپ وتىر. مۇندا تەحنيكالىق ماماندىقتارعا سۇرانىستىڭ كوپتىگى ايماقتا يندۋستريانىڭ كۇشتى دامۋىندا بولىپ وتىر. جەرگىلىكتى كوللەدجدەردىڭ 92 % دو جۇيەسىمەن 76 ماماندىقتى وتە بەلسەندى پايدالانىپ وتىر. ستۋدەنتتەر ىستەگەن جۇمىستارىنا جالاقى الۋمەن قاتار، كاسىپورىن تاراپىنان ستيپەنديا دا الادى.

 گەرمانيامەن ارىپتەستىك اياسىندا شىعىس قازاقستان، اقمولا، قاراعاندى جانە قوستاناي وبلىستارىنىڭ كوللەدجدەرىندە دە اتالعان ءادىس ءساتتى قولدانىلۋدا. «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى ترير قالاسىنىڭ كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرىگىپ، استانا، الماتى قالالارى جانە قىزىلوردا، تۇركىستان، جامبىل جانە الماتى وبلىستارىندا دا دۋالدى وقىتۋ وقۋ ورىندارىندا جۇرگىزىلىپ جاتىر.

سەكەن نازار