بۇگىن كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى، پۋبليسيست، ۇلت  كوسەمى  ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ  تۋعان كۇنى. تاۋەلسىز  قازاقستاننىڭ ىرگە  تاسىن  قالاعان الاش كوسەمدەرىنىڭ ەسىمى قازاق  جادىنان ەشقاشان وشپەك  ەمەس.  ءاليحان،  احمەت، ءمىرجاقىپتار شىعارعان  «قازاق»  گازەتى الاش اسپانىنان ماڭگىلىك  بوستاندىق نۇرىن  شاشىپ تۇرعانى  ءسوزسىز.  ءبىز  سول قايتالانباس  «قازاق»  گازەتى  تۋرالى كەزەكتى  ماقالانى  نازارلارىڭىزعا  ۇسىنىپ وتىرمىز.

    حح عاسىر قازاق حالقىنىڭ توبەسىنەن  قارا بۇلت تونگەن  زامان بولدى.  ۇلتىمىز  «قىرعىز» اتانىپ، شۇرايلى جەرلەرىنەن قول ءۇزىپ، ءدىنى مەن دىلىنەن ايرىلۋعا ءسال-اق قالدى.  پاتشا وكىمەتى حالىقتى تىعىرىققا تىرەدى. وسى شاقتا سارساڭعا تۇسكەن ەلدىڭ وي-ساناسىن وياتۋدى مۇرات تۇتقان قازاق زيالىلارى ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعاردى. سونداي  الاش ازاماتتارىنىڭ ءبىرى،  قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ نەگىزىن سالۋشى،ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆ قازاقتىڭ قازاق بولىپ قالۋى ءۇشىن ول ايانباي تەر توكتى.  اسىرەسە،  "قازاق"  گازەتىن جارىققا  شىعارۋى  قاراپايىم  حالىقتىڭ  كوزىن  اشىپ، "كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى" بولا ءبىلدى.

   ءسويتىپ، 1905 جىلى «قازاق» اتاۋىمەن گازەت شىعارۋعا رۇقسات العان ول سول جىلدان باستاپ-اق جۇمىسقا كىرىسەدى. بۇل ىسكە كورنەكتى قايراتكەرلەر تارتىلا باستايدى. ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، احمەت بايتۇرسىنوۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ سىندى ارىستاردىڭ تىنىمسىز ەڭبەگى مەن رياسىز كۇرەستەرىنىڭ ناتيجەسىندە حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جوقتاپ، اقىلىنا اقىل قوساتىن، حالىققا رۋحاني ازىق بولار «قازاق» گازەتى جارىق كوردى. 1913 جىلدىڭ 2 اقپانىندا ءبىرىنشى ءنومىرى باسىلىپ شىققان بۇل گازەت العاشقى كۇندەردىڭ وزىندە قولدان-قولعا، اۋىلدان-اۋىلعا تارالىپتى. بۇقارا حالىق بۇل گازەتتى توزىپ جىرتىلعانشا وقىعان كورىنەدى.   گازەت ەل باسىنا تونگەن قاتەرلەردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ بۇكپەسىز باياندايتىن. مۇنى پاتشانىڭ وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى كۇرەس دەپ تۇسىنۋگە بولادى. الايدا، بۇل ناعىز اقىل كەمەڭگەرلەرىنىڭ قانتوگىسسىز جۇرگىزگەن كۇرەسى ەدى. حالىقتى الداپ-سۋلاعان پاتشا وكىمەتىنىڭ قيتۇرقى ارەكەتتەرىن اشكەرەلەپ حالىقتىڭ كوزىن اشقان دا - وسى «قازاق». گازەتتىڭ ءبىرىنشى سانىنداعى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «حۋرمەتلۋ وقۋشىلار!» ماقالاسى گازەت وقىرماندارىمەن تىكەلەي تىلدەسىپ،حالىققا گازەتتىڭ باعىت-باعدارىن، ماقساتىن، ياعني باعدارلاماسىن الدىن-الا ۇسىنعان. مۇندا اۋىل مەكتەپتەرىنە قازاق الىپپەسىن ەنگىزۋ،بولىس كەڭسەلەرى مەن حالىق سوتتارىندا ءىس قاعازداردى انا تىلىندە جۇرگىزۋ،سونىمەن قاتار ساياسي باعىتتاعى ماسەلەلەر دە اتاپ وتىلگەن. بۇل ماقالا گازەتتىڭ وزىندىك ۇستانىمى، ماقساتى جانە سول ماقساتقا اپارار جوسپارلارى بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. ورىستىڭ «اق پاتشاسىنا» زارىن جەتكىزە الماي، ءتىلى كۇرمەلىپ، ابدەن بۋلىققان حالىق ارىز-شاعىمىن،ارمان-تىلەگىن ءھام كورگەن-بىلگەنىن ۇلتتىق گازەت قىزمەتكەرلەرىنە اقتارىلا ايتقان. سەبەبى، بۇل گازەت سايىن دالامىزدى شارلاپ ءوتىپ، ماسكەۋ،تۇركيا،جۇڭگو اساتىن بولعان. وسىنداي كەڭ اۋقىمدى باسىلىم ارقاسىندا حالىق بىلمەگەنىن ءبىلىپ،الىس-جاقىنمەن تانىسىپ جاتتى. گازەت حالىقتىڭ جىگەرىن قايراپ، نامىسىن وياتتى. حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاپقان «قازاق» گازەتى جايىندا كوپتەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ جاتتى. وعان اكادەميك-جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «قازاق» گازەتىنىڭ مەزگىلى» اتتى ماقالاسى، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «دۇعاي دا،دۇعاي سالەم ايت، «ايقاپ» پەنەن «قازاققا»» ولەڭ جولدارى دالەل بولا الادى. الايدا،كاي زامان بولسا دا شىمبايعا باتار شىندىقتى جالاۋ ەتكەن تۇلعالار كوپ توسقاۋىلدارعا كەزىگەدى. ايتپاعىمىز، سول زاماندا بەلەڭ الىپ تۇرعان پاتشا وكىمەتىنىڭ ۇستەمدىگى گازەتتىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمىن قىسپاققا الادى. ارينە،مۇنى رەداكتور ءبىلىپ وتىردى. ءبىراق بۇل گازەت ءوزىنىڭ ورتكە تيگەن داۋىلداي نومىرلەرىن شىعارۋىن توقتاتپاق ەمەس ەدى.  بۇل جايىندا احمەت بايتۇرسىنوۆ «حۇرمەتتى وقۋشىلار» اتتى ماقالاسىندا «زامان تار،جەر جولسىز،قالىپ ءتارتىپسىز،ءىس – قۇرالسىز حالىق – اڭسىز» دەپ جازادى. بۇل ماقالانى وقي وتىرىپ گازەتتىڭ تالاي قيىندىقتى وتكەرگەنىن اڭعارۋعا بولادى. ءبىر جاعىنان پاتشا قولشوقپارلارى قىسپاققا السا، ەكىنشى جاعىنان قارجى-قاراجات جاعى قيىندىق تۋعىزادى. تالاي رەت ايىپ سالىنادى، اۆتورلارى قاماۋعا دا الىنادى. سوندىقتان دا «قازاق» توڭىرەگىندەگىلەردە ۇرەي باسىم بولاتىن. ءبىراق حالىق كوپتەپ كومەكتەسەتىن ەدى. اقىرىندا،1918 جىلدىڭ 16 قىركۇيەگىندە ۇلتتىق گازەت وتارشىل بيلىكتىڭ كۇشتەۋىنەن جابىلادى. ال ارىستاي ازاماتتارىمىز رەپرەسسياعا ۇشىرايدى. پاتشا وكىمەتىنىڭ ورتتەي شارپىعان قازاقستان تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن قايراتكەرلەردىڭ ورداسىن بۇزۋ ءۇشىن تاپقان جولى وسى بولار. جارىق كورگەن  5 جىل ىشىندە «قازاق» گازەتى ەزىلگەن ەلدىڭ مۇددەسىن قورعاۋدا وتارشىل ساياساتپەن ابدەن الىستى.قازاق ادەبيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇلانعايىر ۇلەس قوستى. الىسا ءجۇرىپ «قازاق ادەبيەتىن»، «قازاق مادەنيەتىن»، «قازاق فولكلورىن» قالىپتاستىردى. سوندىقتان،  بارلىق قازاق گازەتتەرىنىڭ باستاۋىندا وسى «قازاق» گازەتى تۇراتىنى ءسوزسىز.

  «ۇيىقتاپ» جاتقان قازاقتى،مۇلگىگەن نامىستى وياتقان "قازاق" گازەتى ساناۋلى جىل ءومىر سۇرسە دە ەل جادىندا كەلە جاتقانىنا ءبىر عاسىر بولىپتى. ەندىگى تىلەرىمىز ءارى قاراي زەرتتەلىپ، مۇراجايى اشىلسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. قازاقستان تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلىپ قالعان گازەتتىڭ ەرەن ەڭبەگى ءالى دە قىزۋ تالقىلانىپ، ماداقتالۋدا. ماسەلەن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ قوعامىنىڭ پىكىرىنشە، «قازاقتىڭ بارلىق ماڭدايالدى جەتەكشىلەرى    «قازاق» گازەتىنىڭ  قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا ءجۇردى، ونىڭ ىشىندە م.جۇماباي ۇلى، م.دۋلات ۇلى، ح.دوسمۇحامەد ۇلى، ە.ومار ۇلى، ا. ح.ءجۇندىباي ۇلى، م.تىنىشباي ۇلى جانە تاعى باسقالار بار...». بۇل اسىل تۇلعالارىمىزدىڭ ەسىمدەرى تاريح بەتىنەن ەشقاشان وشپەك ەمەس. ازاماتتىق تۇلعالارى مەن قايراتكەرلىك ىستەرى كەيىنگى ۇرپاققا ۇلگى بولىپ قالا بەرەدى.

اقكەنجە ءشارىپباي