پسيحولوگيا عىلىمىندا ادامدار تابيعاتىنا قاراي سيكلوتيميك، ەپيلەپتويد، شيزويد، يستەرويد، استەنيك بولىپ نەگىزگى بەس تۇرگە بولىنەدى. سوندىقتان دا اركىم وزىنشە ءومىر سۇرەدى، وزىنشە قارىم-قاتىناس جاسايدى، وزىنشە سۇيەدى، ءتۇرلى كۇيزەلىستەن وزىنشە جول تاۋىپ شىعادى.
سيكلوتيميك
«سيكلوتيميكتەر» – كوڭىل-كۇيى وتە تەز قۇبىلىپ وتىراتىندار. كوڭىلدى ادامدار. ءومىردى بارىنشا سۇيەتىن، قۋانىش-قىزىعىن شىن سەزىنىپ، راقاتىن باستارىنان وتكەرە الاتىندار. ياعني ءومىر ءلاززاتىنا راحاتتانا جارقىراپ جۇرەتىن، ەنەرگياعا باي جاندار. كوپشىل، ادامدارمەن تەز ءتىل تابىساتىندار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبارى جاقسى. ءبىراق وسىنداي اداممەن ءبىر شاڭىراق استىندا تۇرۋ وڭاي ەمەس. مۇنداي مىنەزدى ادامدار زاتتارىن شاشىپ تاستاعاندى جاقسى كورەدى. مۇنى ولار سىزگە قيىندىق تۋدىرۋى ءۇشىن ادەيى ىستەمەيدى، ءبىر مەزەتتە بىرنەشە ماقساتتى كوزدەپ، بىرنەشە ءىستى قاتار اتقارعاندى قالاپ تۇراتىندىقتان دا وسىلاي ىستەيدى. ولار ءبىر زاتقا قادالىپ قالمايدى. مىنەزدەرى سولاي. ولارعا بارىنەن دە ۋاقىت تاپشى، ۇنەمى كەشىگىپ جۇرەدى، اقشا ۇستاۋدى بىلمەيدى، جەلگە شاشىپ جىبەرەدى.
ورىستىڭ ۇلى اقىنى پۋشكيننىڭ مىنەزى وسىنداي «سيكلوتيميك»
بولعان. اقىننىڭ ومىرىندەگى شارىقتاۋ كەزەڭى مەن قۇلدىراۋ كەزەڭى تۋرالى جاقسى بىلەمىز. شارىقتاۋ كەزەڭىندە تابيعات تارتۋ ەتكەن مىنەزى پۋشكيندى جارقىراعان شىڭنىڭ باسىنا ءبىر-اق شىعارعان. ال قۇلدىراۋ كەزەڭى مۇنداي مىنەزدەگى ادامدار ءۇشىن وتە اۋىر جانە ءقاۋىپتى سانالادى. كۇيزەلىستى كوتەرە الماي، بىردەن سىنىپ تۇسەدى.
ەپيلەپتويد
«ەپيلەپتويد» ادامدار ءجيى-جيى اشۋلانشاق كەلەدى. اينالاسىنداعى جاندارعا، قورشاعان ورتاعا كوڭىلى تولمايدى. ولار بيلىكتى سۇيەدى، جۇرتتىڭ ءبارىن بيلەپ-توستەگىسى كەلەدى، ومىرلىك وقيعالاردىڭ بارلىعىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاعاندى قالايدى. ۋىسىندا ۇستاي الماسا، مىندەتتى تۇردە ۋىن شاشادى. ەپيلەپتويدتار – كازارمالىق قاتاڭ ءتارتىپتى سۇيەتىندەر. ەڭبەكسۇيگىش، ۇقىپتى، ەسەپشىل، تياناقتى، ءبىرقالىپتى بولىپ كەلەدى. بەت-جۇزىنەن ەشقانداي ەموسيا بىلىنبەسە، ءسىزدىڭ الدىڭىزدا وسىنداي تەكتەس ادام تۇر دەپ ءبىلىڭىز. وزدەرىن اسىرا باعالايدى. جۇرت بىلمەگەندى تەك ءوزى بىلەتىن سەكىلدەنەدى. باستىق بولاتىن بولسا، قابىلداۋىندا ەشكىم بولماسا دا، ءسىزدى كەمىندە 20 مينۋت كۇتتىرىپ قويادى. بوتەن ادامدى تومەندەتۋدەن راقات الادى. قايتەسىز، تابيعاتى سولاي. بۇل ءۇشىن وعان وكپەلەۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىر جاعىنان بيلىكقۇمار بۇلار قوعام ءۇشىن وتە پايدالى ادامدار. ولار بولماسا، پوليسيادا، قارۋلى كۇشتەردە، قارسى بارلاۋ قىزمەتىندە كىم قىزمەت ىستەيدى؟
ەپيلەپتويد اقشانى جاقسى كورەدى جانە ساراڭ، سوندىقتان ۇيدەگى اقشانى ءوزى ۇستايدى. . ارينە، پەندە بولعان سوڭ ولار دا ءجيى-جيى ماسكا كيىپ، كەرەك كەزدە جۇرتقا مەيىرىمدى دە نازىك جان بولىپ كورىنىپ، بيلىكتىڭ جولىندا ولۋگە بار شىن بەينەسىن جاسىرادى.
شيزويد
«شيزويدتار» – ەكى الەمدە ءومىر سۇرەتىندەر. بىرەۋى – ءبىز كورەتىن، ەستيتىن، قولمەن ۇستاپ كورەتىن الەم دە، ەكىنشىسى – ونىڭ كورىنبەيتىن ىشكى الەمى. ولار ءومىرىنىڭ كوپ بولىگىن وسى ىشكى الەمىندە وتكىزەدى. جالعىزدىقتى سۇيەتىندەر، شىن ومىردەن الىستاپ، ءوز ىشكى الەمىن قىزىقتاپ جۇرەتىندەر – وسى شيزويدتار. تۇراقتى جانە جاۋاپتى بولادى. ءوزى تۋرالى ايتقاندى دۇرىس كورمەيدى، ادامدارمەن بەلگىلى ءبىر اراقاشىقتىق ۇستانادى. مودانى قۋمايدى، وزىنە ىڭعايلى كيىم كيەدى. داۋىسى باسەڭ، سويلەگەندە قولىن، بەتىن قيمىلداتپايدى. كەيدە ولار تاۋلىگىنە 20 ساعات تەر توگىپ، ەڭبەكقورلىعىمەن تاڭعالدىرادى. از ۇيىقتايدى. مۇنداي مىنەزدى ادامدارعا وركەنيەتتىڭ دامۋىن قوزعالىسقا كەلتىرەتىن ەينشتەين سەكىلدى ءىرى وقىمىستىلار، اتاقتى شاحماتشىلار جاتادى. باس قۇراۋلارى قيىن. ءسۇربويداقتار مەن كارى قىزداردىڭ كوبىسى شيزويدتار بولىپ كەلەتىنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنگەن.
شيزويدتار جۇمىس ۇستەلىنە ەرەكشە ءبىر زات، قانداي دا ءبىر ستاتۋەتكا قويىپ قويعاندى جاقسى كورەدى. ءبىراق ونى باتتاسقان شاڭ باسىپ تۇرۋى مۇمكىن، ول ونى بايقامايدى. ويتكەنى شاڭ – ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان شىندىق ءومىردىڭ ءبىر بولشەگى، ال سيرەك ستاتۋەتكا ونىڭ ىشكى الەمىنىڭ سىرتقا شىققان كورىنىسى.
شيزويد كومپيۋتەردىڭ تىلىنە جەتىك بولعانمەن، باسقا ادامنىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە قابىلەتسىز. شيزويد – ناشار اتا-انا، بالانىڭ جان-دۇنيەسىن جەتە تۇسىنبەيدى. شيزويد بانكتەن العان كرەديتىن ءدال ۋاقىتىندا تولەمەيدى، ايلىقتان ايلىققا دەيىن اقشانى ۇنەمدەي المايدى.
استەنيك
«استەنيك» – بۇلار ومىرلىك كۇشى از، ءالسىز، وتە نازىك، ۇيالشاق ادامدار. وزدەرىن تومەن باعالايتىندار. ولار ءومىر شىندىعىن اۋىر تۇيسىنەدى، كەز كەلگەن ءسوزدى وزىنە قابىلدايدى، ۇساق-تۇيەككە 0اتتى ءمان بەرەدى. مىنەزدەرى جۇمساق بولعاندىقتان، «جوق» دەگەن ءسوزدى ايتا المايدى، بارىنە كومەكتەسكىسى كەلىپ، قالاي ۋادە بەرىپ قويعانىن ءوزى بىلمەي قالادى. ادەتتە ولار باستاما كوتەرگەندى قالامايدى. تەز باسقارىلادى، ناعىز ورىنداۋشىلىققا تاپتىرمايتىن ادام. داۋىسى باسەڭ، انىق شىقپايدى. قاراپايىم كيىنەدى. ءسوزجۇمباق شەشكەندى، شاحمات ويناعاندى ءتاۋىر كورەدى. دوستارى ءۇشىن وزدەرىن قۇرباندىققا بەرۋگە بار. كوپتەگەن ادامدار وتە سەنىمدى بولعاندىقتان دا دوستارىن استەنيكتەردەن تاڭداعاندى قۇپ كورەدى. ماسەلەن، قىزمەت ۇستەلىن قاشان بولسىن تارتىپكە كەلتىرىپ، جيناقى ۇستايتىن ارىپتەسىڭىز استەنيك بولىپ شىعۋى مۇمكىن. ولار ءوزىن قورشاعان كىشكەنتاي الەمدە ءتارتىپ ورناتقاندى جانى سۇيەدى، بۇل ولاردىڭ ءبىر جاعىنان ىشكى السىزدىگىن بۇركەمەلەگەندىگىن بىلدىرەدى. ءبىر قاراعاندا ولار ءالسىز سەكىلدى كورىنگەنمەن، ءوزى سۇيەتىن جاندار ءۇشىن بارىنە توتەپ بەرە الادى. جەڭىلدىڭ ۇستىمەن، اۋىردىڭ استىمەن جۇرەتىندەر – ناعىز وسىلار.
يستەرويد
«يستەرويدتار» – شات-شالەكەيگە، كوكبەتتىككە بەيىم ادامدار. ولار بارىنەن بۇرىن وزدەرىن سۇيەتىندەر. جۇرتقا ۇناعىسى كەلىپ، سونىڭ جولىندا تونىن شەشىپ بەرۋگە بار. بايلانىسقا تۇسۋگە قۇمار، كىمنىڭ بولسىن بىردەن ىشىنە كىرىپ كەتەدى، وزگەلەردىڭ السىزدىگىن ءوز قاجەتىنە پايدالانا قويادى. كوپتىڭ كوزىنە تۇسكەندى وتە-موتە جاقسى كورەتىندىكتەن دە جارقىراپ كيىنەدى. قولىن سىلتەپ، بەت-جۇزىن ءاماندا قيمىلداتىپ سويلەيدى. ەگەر وزىنە ەش قاتىستى بولماسا، اينالاسىنداعى ادامدار ورتەنىپ جاتسا دا ولارعا سالقىن، نەمقۇرايلى قارايدى. اينالاسى جاقسى ما، جامان با، اش پا، توق پا، ول ءۇشىن ول تۇك تە قىزىق ەمەس. ولار ءۇشىن ەڭ باستىسى – تاڭعالدىرۋ. قالعان ادامدار ونى تاماشالاۋ ءۇشىن تەاترعا كەلگەن كورەرمەندەر سەكىلدى بولۋ كەرەك.
يستەرويد-ايەلدەردى تانۋ وپ-وڭاي: قىزىل ءتۇستى جارقىراۋىق كيىم، ءداۋ شليافا... ونىڭ ەموسياعا بەرىلىپ ايتقان اڭگىمەسى سىزگە دەگەن قانداي دا ءبىر ىقىلاس-پەيىلىن، كوڭىلىن، جىلىلىعىن بىلدىرمەيدى. ونىڭ باستى ماقساتى – ءسىزدىڭ كوزىڭىزگە ءبىر ءتۇسىپ قالۋ ارقىلى تاڭعالدىرۋ عانا، اۋزىڭىز اڭقايىپ ارتىنان ۇزىلە قاراپ قالساڭىز – ماقساتىنىڭ ورىندالعانى.
