حات – مۇرا. حات – قۇرال. ادەبيەت باردا، ادامزات باردا ەپيستوليارلىق جانردىڭ جوعالۋى مۇمكىن ەمەس. ادەبيەت سالاسىنداعى وسىناۋ ءبىر جانردىڭ ءومىر سۇرەتىنىن، ءومىر ءسۇرىپ قانا قويماي ماڭىزدى قىزمەتتەر ارقالايتىنىنان كوپشىلىك بەيحابار.
ەندەشە ەپيستوليارلىق جانر دەگەنىمىز نە؟ تەرميندى گرەك تىلىنەن ءتارجىمالاساق، "ەپيستولوگرافيا" حات نەمەسە حاتقا ءتان جازبا دەگەن ۇعىمعا سايادى. ادەبي حاتتار قازاق ادەبيەتىنە، قازاق قوعامىنا، قازاق ينتەلليگەنسياسىنا تاڭسىق ەمەس. ابايدىڭ، شوقاننىڭ، ءاليحاننىڭ، بەرىدەگى ءسابيتتىڭ، ءىلياستىڭ، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قالامىنان تالاي تۋعان بۇل جانرداعى دۇنيەلەر.
حات – ادامنىڭ جان دۇنيەسىنىڭ سىرلاسى. ماحاببات پەن حات ۇعىمدارىنىڭ ەگىز سەكىلدى كورىنەتىنى دە وسىدان. ماحاببات كوڭىل سارايىڭداعى ەشكىمگە اشپايتىن قازىناڭ بولسا، حات سول ەكەۋدى تابىستىراتىن دانەكەرشى. ەپيستوليارلىق جانرداعى ماحاببات تاقىرىبىن قاراستىرعاندا، ۇلىلاردىڭ وسى باعىتتاعى قۇندى جازبالارىن شولۋدى ءجون كوردىك.
ىشكى سارايىڭدى الاي-دۇلەي ەتىپ، بار ىنتىزارىڭدى ءبىر ادامعا بايلاپ قويۋعا قۇدىرەتى جەتەتىن سەزىم – ماحاببات. ول ءناسىل، ۇلت، ءتىل تاڭداماۋى مۇمكىن. ماحاببات ماشاقاتىنا ۇشىراساڭ، كوز – سوقىر، قۇلاق – كەرەڭ، وي – جۇيەسىز.قازاق ادەبيەتىنىڭ مارعاسقالارى اۋەزوۆكە ۆالەنتينانى، بايتۇرسىنوۆقا الەكساندرانى جار ەتكىزگەن دە وسى – ماحاببات.
ءبىراز جىل بۇرىن "اۋەزوۆتىڭ ءبىر چەمودان حاتى" تابىلىپتى دەگەن حابار شىققان ەدى. بۇل تۋرالى قۇلبەك ەرگوبەك "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنە ماقالا جازدى. جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلداسىن با، اتالعان ەپيستوليارلىق مۇرا بار ەكەن. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ حۇسني-حاتتارىن تاۋىپ، ونى ەشكىمگە كورسەتپەي وتىرعان وزبەكستاننىڭ ءبىر ۋنيۆەرسيتەتىندەگى تاريحشى-پروفەسسور كورىنەدى. ابدىجەمىل نۇرپەيىسوۆ قالتاسىنا 10 مىڭ دوللار سالىپ بارىپ، الگى تاريحشىدان قانشا قيىلىپ سۇراسا دا جازۋشىنىڭ عاشىعىنا جازعان حاتتارىن الا الماي قايتقان ەكەن سول جولى. ساندى ءبىر سوعىپ، ەرىندى جىمقىرا تىستەگەننەن وزگە قىلار قايرانىڭ جوق. اتتەگەن-اي...
"اۋەزوۆ عاشىق بولعان عايىپجامال كىم؟" ماقالاسىندا ايتىلعانداي، دالەل شەگەلەك ۇلى مەن مۇقاڭ جانە قانىش ساتبايەۆ بار، ۇشەۋى تومبى ۋنيۆەرسيتەتىندە جىگىن اجىراتپاي بىرگە جۇرگەن ەكەن. بۇلار زاڭ فاكۋلتەتىندە. 1920 جىلى وسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەديسينا فاكۋلتەتىنە عايىپجامال قۇتىموۆا تۇسەدى. ەكى جاس جىگىت (م.اۋەزوۆ پەن د.شەگەلەك ۇلى) بىردەي ۇناتىپ، كوڭىل جاراستىرعىسى كەلگەن. دەگەنمەن، عايىپجامال دالەلدى تاڭداپ، ەكەۋى 1923 جىلى شاڭىراق كوتەرەدى. كەيىننەن تاشكەنتكە كەلىپ، اراعا توعىز جىل سالىپ، دالەل سۇزەكتەن كوز جۇمادى. جاس جازۋشىمەن (دالەلمەن) مۇقاڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىن ۇزبەي ارالاس-قۇرالاس بولعان ەكەن. قۇلبەك ەرگوبەك مۇقاڭنىڭ عايىپجامالعا دەگەن ماحابباتى اراعا ون شاقتى جىل سالىپ، دالەل قايتىس بولعاننان كەيىن قايتا تۇتانعان، ءسىرا، دەگەن پايىم جاسايدى.
ماحابباتى دوستىقپەن تاڭداۋ تارازىسىنا قاتار ءتۇسىپتى. تالاي حات، تالاي سەزىمگە تولى دۇنيە تۋدى-اۋ مۇقاڭنىڭ قالامىنان. تابىلا كەتسە، شىركىن-اي، قازاق ادەبيەتىندەگى ەپيستوليارلىق جانرعا ۇلكەن ۇلەس بولار ەدى-اۋ.
جالپى، مۇقاڭ ءتورت رەت شاڭىراق كوتەرگەن كىسى. ءبىلال سۇلەيەۆ پەن ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ جارى بولعان تاتار قىزى فاتيما عابيتوۆامەن رەپرەسسيادان كەيىن باس قوسقان ەكەن. "ءۇش ارىستىڭ مۋزاسى" دەگەن اتقا يە بولعان فاتيما اپامىز – ۇلى جازۋشىنىڭ سوڭعى ايەلى. مۇرات اۋەزوۆ وسى شاڭىراقتا دۇنيەگە كەلگەن. قالامگەر فاتيما سۇيىكتىسىنە ارناپ، بىرنەشە حاتار جولداعان ەكەن. وكىنىشكە وراي، ول مۇرا بۇگىندە دەرەگى بەلگىسىز ارحيۆ بولىپ تۇر. ودان بولەك اۋەزوۆتىڭ «عاينيعا حات» دەگەن عاشىقتىق حاتى قولىمىزعا ءتۇسىپ وتىر. عاينيدىڭ كىم ەكەنى، قانداي سۇلۋ ەكەنى بەيمالىم.
"اياۋلى عاينيىم مەنىڭ!"
"كوپتەن حات جازعان جوق ەدىم، ءسىز سوعان اشۋلانىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن دەپ قورقىپ تا وتىرمىن، ال، بۇدان ون بەس كۇندەي بۇرىن مەن ءوزىم اشۋلانىپ ءجۇر ەدىم. سىزدەن حابار كۇتىپ، اركىم ءوز اتىنا كەلگەن حاتتى سۇراپ الاتىن جەرگە ونداعان رەت بارعان شىعارمىن. ءتوزىمىم تاۋسىلعان سوڭ، جەدەل حات جولدادىم.
سودان وزىڭىزدەن تەلەگرامما دا، حات تا العان سوڭ بارىپ، قاتتى قۋانىپ، بۇرىنعىشا كوڭىلىم ورنىعىپ، جانىم جايلانىپ قالدى. ماسكەۋدەن ورالعاننان بەرى مەن ءبىزدىڭ "اباي" اتتى پيەسسامىزدى ءار جەردە وقۋمەن، ونى تالقىلاۋمەن جانە رەپەرتۋارعا ەندىرۋ ىسىمەن اينالىسىپ، ىلعي قولىم بوسامادى. ول تۋرالى ورىسشا گازەتتەردە ءالى پىكى ايتىلعان جوق. ويتكەنى ورىسشا ءماتىنىن وقىعان جوقپىز(جۋىقتا بولىپ قالار)، ال، قازاقشا ءماتىنىن ۇلكەن-ۇلكەن اۋدارمالار دا ءار جەردە وقىدىم. قۋانىشىما ءسىزدى ورتاقتاستىرۋىما بولادى.
پيەسسا جوعارى باعالانىپ قابىلداندى. سوڭعى 15-20 جىلدا بۇل پيەسساعا تەڭ كەلەر تۋىندىنىڭ قازاق ادەبيەتى ءالى دۇنيەگە اكەلگەن جوق دەسەدى. ءقازىر ونى قازاقستاننىڭ جيرما جىلدىعىنا ارناپ قويۋدى جوسپارلاپ وتىر. قازاق تەاترىندا دا، ورىس تەاترىندا دا قاتار قويىلماقشى. قازاق گازەتتەرىندە ماقالالار دا تۇتاس بەتتەردە بەردى، ۇزىندىلەر بەردى. مىنە سوڭعى كەزدە مەن اينالىسقان شارۋالار وسىنداي. قول جەتكەن تابىسى كۇماندىلەۋ، داۋ-دامايى دا جەتكىلىكتى سپەكتاكل رەتىندە ءقازىر ءبىزدىڭ وپەرادا نەنىڭ ليبرەتتون بويىنشا "بەكەت" اتتى وپەرا ءجۇرىپ جاتىر. ونى تاشكەنتتەن كەلگەن ءسىزدىڭ ءبىر ۇمبەروۆ دەگەن تانىسىڭىز كوردى جانە ول ءوزى ءبىزدىڭ ۇيدە جاتتى دا، مەن ودان سىزگە تەلەفون شالۋدى، ءسۇيتىپ ۇيىڭىزگە دە كىرىپ-شىعىپ مەنىڭ سالەمىمدى جەتكىزۋدى وتىنگەن ەدىم.
اياۋلى عاينيىم تۋرالى ويلاۋدان، ونى ىلعي ەسىمە الۋدەن جانە سۇيۋدەن اينىعان ەمەسپىن".
1940 جىلى اقپاننىڭ جەتىنشى جۇلدىزىندا جولدانعان حاتتىڭ يەسىنەن ءبىر جاۋاپتىڭ بولعان-بولماعانى بەلگىسىز. ايتسە دە، قىرىقتىڭ ۇشەۋىنە كەلگەن اعا مۇحتاردى ىنتىق ەتكەن سۇلۋدىڭ كەسكىن-كەلبەتى، اقىل-پاراساتى وڭاي بولماسا كەرەك. ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىنىڭ جاڭالىقتارىمەن مولىنان ءبولىسۋى دە ءبىراز نارسەنى اڭعارتاتىنداي. وسى جالعىز حاتتىڭ ىزىمىەن بولجام جاسايمىز. دەگەنمەن، اۋەزوۆ شىعارمالارىندا نەمەسە ول تۋرالى ەستەلىكتەردە عايني سۇلۋ تۋرالى بىردە-بىر ءسوز قوزعالمايدى. پەرىنىڭ سۇلۋى ىسپەتتى ءىز-تۇزسىز. كىم كورىنگەنگە ەلپ ەتە كەتەر جىلپوسىڭ اۋەزوۆ ەمەس، ايتپەسە. "اباي" وپەراسىنىڭ ليبەرەتتوسى جازىلىپ، حالىق نازارىنا ۇسىنىلعان ۋاقىتتارمەن بولجاساق، عاينيعا مۇقاڭنىڭ عاشىق بولعان ۋاقىتتارى 1944-1946 جىلدار مەجەسى. ەسىم-سويى وداققا جەتىپ، جاسى قىرىقتى ورتالاپ قالعان شاعى عوي بۇل. بالكىم، شىعارماشىلىعىنا جاڭا سەرپىلىس ءۇشىن "مۋزاسىن" ىزدەگەن بولار؟!
ورىس ادەبيەتىنىڭ بەتكە ۇستارى، جازۋشىلىعىنا تالايلار باس قويعان، الەم تانىعان تۇلعا ليەۆ تولستوي دا ءوزىنىڭ سۇيىكتىسىنە قانشاما حات ارناعان ەكەن. سوفيا بەرنسكە حات جازىپ، ادالىنان اقتارىلا ايتادى ءبارىن. ورىستار قاعازعا، مۇراعا ۇقىپتىراق حالىق قوي. تولستويدىڭ سوفياعا ارناپ جازعان حاتتارى بارشىلىق ەكەن. ەندەشە تولىق حاتىن وقىپ كورىڭىز.
"سوفيا اندرەيەۆنا، مەنىڭ شىدامىم شەگىنە جەتتى! ودان دا ءبارىن ايتايىن: سول جاننىڭ مۇڭى، قايعىسى، وكىنىشى جانە باقىتى بولامىن دەپ بەكىنگەنىمە ءۇش اپتا بولدى. ءار ءتۇن سايىن نەگە ايتپادىم نەمەسە قالاي ايتار ەدىم دەپ ابىگەرگە تۇسەمىن. بۇل حاتتى سىزگە بەرۋ ءۇشىن قولىما قالام الىپ وتىرمىن. مۇنى بەرۋگە باتىلىم جەتە مە، جەتپەي مە، بىلمەيمىن...
وتباسىڭىزدىڭ سەنىمسىز كوزقاراسى بويىنشا، مەن ءسىزدىڭ اپكەڭىز ليزاعا عاشىق ەكەنمىن. بۇل دەگەنىڭ بارىپ تۇرعان ادىلەتسىزدىك! ءسىزدىڭ پوۆەستىڭىز ميىما كىرىپ الىپ، شىعار ەمەس. مەن ونى وقىعان سايىن ءسىزدىڭ ماحابباتقا دەگەن پوەتيكالىق تاماشا تالابىڭىزعا تاڭعالا تۇسەمىن. ءسىز كىمدى ۇناتىپ، كىمدى جاقسى كورسەڭىز دە قىزعانبايمىن، قىزعانعان دا ەمەسپىن. مەنىڭ سىزگە قاراپ قۋانعانىم - جاس سابيگە قاراپ شاتتانعانداي.
شىندىقتى سۇيەتىن ادام رەتىندە ايتىڭىزشى، ماعان تۇرمىسقا شىققىڭىز كەلە مە؟ وز-وزىڭىزدەن دۇرىستاپ سۇراڭىزشى. جان-تانىڭىزبەن، شىن كوڭىلدەن "ءيا" دەپ ايتا الاسىز با؟ ەگەر كوڭىلىڭىزدە تيتتەي دە كۇدىك بولسا، "جوق" دەڭىز. ارينە، ماعان "جوق" دەگەن جاۋاپ ەستۋ قيىنعا سوعادى، الايدا مەن ونى كوتەرە الاتىنداي كۇش-جىگەر تابامىن. ءبىراق مەن قالايشا ءوز سۇيگەنىمە كۇيەۋ بولا المايمىن؟! بۇل - وتە قورقىنىشتى..."
سۇيىكتىسىن جان-تانىمەن سۇيە تۇرىپ، كۇدىكتەنەر بولسا "جوق" دەۋىن سۇرايدى. ۇلىلىق دەگەنىڭىز وسى بولار، بالكىم؟! سوفيا اندرەيەۆنا دا قالامگەرلىكتەن قۇرالاقان جان ەمەس. "چيا ۆينا؟" دەپ اتالاتىن پوۆەستى، "پەسنيا بەز سلوۆ" ەڭبەگىن جازدى. ليەۆ نيكولايەۆيچ ەكەۋىنىڭ نەكەسىنەن 13 پەرزەنت ءسۇيىپ، ونىڭ بەسەۋىن جاستايىنان جەر قوينىنا بەرگەن. ءومىر بويى جازۋشىنىڭ كۇتىمىن جاساپ، وعان شىعارماشىلىق ەركىندىك، وي جالعىزدىعىن جاساعان سوفيا اندرەيەۆنانىڭ ۇلى تۇلعانىڭ ماحابباتىنا لايىق بولعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. "مويا جيزن" كىتابىندا جازعان:
"…ون جدال وت مەنيا، بەدنىي، ميلىي مۋج موي، توگو دۋحوۆنوگو ەدينەنيا، كوتوروە بىلو پوچتي نيەۆوزموجنو پري موەي ماتەريالنوي جيزني ي زابوتاح، وت كوتورىح ۋيتي بىلو نيەۆوزموجنو ي نەكۋدا. يا نە سۋمەلا بى رازدەليت ەگو دۋحوۆنۋيۋ جيزن نا سلوۆاح، ا پروۆەستي ەو ۆ جيزن، سلوميت ەو، ۆولوچا زا سوبوي سەلۋيۋ بولشۋيۋ سەميۋ، بىلو نەمىسليمو، دا ي نەپوسيلنو"، - دەگەن سوزدەرىندە دە ۇلكەن ءمان، وتباسىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك، ماحاببات بەرىكتىگى كورىنىپ تۇر.
1862 جىلدارى تۇتانعان ماحاببات 40 جىلعا جۋىق سالتانات قۇردى جازۋشى جۇرەگىندە. جانە كوزى تىرىسىندە سۋىمادى. جەر بەسىگىنە جۇرەگىندەگى ۇلكەن ماحابباتىن ارقالاي كەتتى. سوفيا اندرەيەۆنا ءوز جازبالارىندا ومىردەگى ەڭ اۋىر نارسەنىڭ ءبىرى دانىشپانعا عاشىق بولۋ، ۇلى ادامنىڭ جارى بولۋ ەكەندىگىن ايتادى. جازۋشىنىڭ ماتەريالدىق، قاجەت بولعاندا مورالدىق كومەگىنە جاراعان، ونىڭ بارلىق "ەركەلىگىنە"، قالامگەرلىك قاسيەتتەرىنە شىداس بەرگەن سوفيانىڭ دا ماحابباتىنىڭ دارەجەسى بيىك بولعانى داۋسىز.
پوەزياداعى ەپيستوليارلىق جانر كەرەمەتتەرى دە از ەمەس. ماحاببات تاقىرىبىن ولەڭمەن ورنەكتەگەن قازاقتىڭ اقيىق اقىنى، ءبىرتۋار ازاماتى – مۇقاعالي ماقاتايەۆ. حاتى قۇساعا، مۇڭ-شەرگە تولى بولسا دا، ەپيستوليارلىق جانر قاعيدالارىنا تومپاق كەلمەيدى. ماقاتايەۆ حات-ولەڭدەرىندەگى امبەگە بەلگىلى كەيىپكەر – ءشامىل. دوسىنا ماحابباتتاعى ساتسىزدىكتەرى مەن عاشىقتىق دەرتىن ءاردايىم ولەڭ-حاتتارىمەن بايانداپ وتىرعان.
"ءشامىل-اۋ!
حال-جايىمدى بىلسەڭ ەدى،
بىلمەيمىن قايتەرىمدى…
كىم سەنەدى؟
ون جەتىمدە ءوشىرىپ العان وتىم،
قايتەر ەڭ، قايتا قارىپ جۇرسە مەنى؟
ءبىر دەرتكە ۇشىرادىم بۇل كۇندە مەن.
قوشتاستىم ساۋىعىممەن، كۇلكىممەنەن.
جۇرەگىم جەرىك بولعان جاعدايى بار،
ءبىر پالە جاتىر بىلەم بۇلكىلدەگەن.
ىنتىعىپ ىڭقىلمەنەن، كۇڭكىلمەنەن،
جەتكىزىپ ايتۋ قيىن قۇر تىلمەنەن.
بۇگىن ماعان جيىرما كەرەك بوپ تۇر،
الدىندا حور قىزىنىڭ ىركىلمەگەن.
بەلگىلى ساعان مەنىڭ ماۋباستىعىم،
سابىرسىز، اۋزى كۇيگەن الباستىمىن.
كەسەمدى الدىمەنەن ۇرلەپ الام،
ىسسى شايدى اۋزىما الماس بۇرىن.
ويلاسام، تالاي-تالاي قىر باسىپپىن،
دوسىم دەپ، "دوڭىزبەن" دە مۇڭداسىپپىن.
…ءشامىل-اۋ!
قالىڭ دوستان قالعان سەن ەڭ،
قايتەمىن؟
عاشىقپىن مەن،
شىن عاشىقپىن!!!
عاشىقپىن!
عاشىقپىن دەپ بىلدىرمەدىم،
(بەلگىلى: بىلدىرگەنىم – بۇلدىرگەنىم).
جارق ەتىپ جايدىڭ وتى شاشىلعاندا،
جالت بەرىپ، قاراۋعا دا ۇلگىرمەدىم…
* * *
ماحاببات بۇگىن جانە قارامادى،
قارامادى…
جانىمدى جارالادى.
ءشامىل-اۋ!
بىلەسىڭ بە؟
شىن ماحاببات
وسىلاي قاراماۋدان جارالادى.
مەيلى، ول قاراماسىن، تۇسىنبەسىن،
وسىلاي اسقاق بولسىن، كىشىرمەسىن.
باستان اۋىپ باراتقان تال تۇسىمە،
تاعدىرىم كولەڭكەسىن تۇسىرمەسىن.
ەسكەرمەسىن، بىلمەسىن،
كەتە بەرسىن.
بۇل فانيدەن الاڭسىز وتە كورسىن!
دارمەنسىز مەنىڭ مىلقاۋ ماحابباتىم،
ءسىرا دا، ومىرىممەن وتەلەرسىڭ…"
اقىن جانى – نازىك بولمىس. مۇقاعاليدى ءانۋار ءالىمجانوۆ جازۋشىلار وداعىن باسقارىپ تۇرعاندا باز-بىرەۋلەر شۇعىل جيىن اشىپ، وداقتان اداقتاپ تاستاعانىن بىلەمىز. اقىن تۋرالى عابباس قابىش ۇلى كەرەمەت ەستەلىك جازىپ، ءبىراز شىندىقتىڭ بەتىن اشقان ەدى. ءجا، نەگىزگى ءسوز بۇل ەمەس. ليريك اقىننىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ باسىم بولىگى ماحاببات تاقىرىبىنا ارنالعان. ونداعى كەيىپكەردىڭ بارلىعىن لاشىن دەي المايمىز. ەل اراسىندا مۇقاعالي مەن فاريزادا ماحاببات بولعان دەسەدى. اقىن ايتاقىن ءابدىقالدىڭ ۇلت.كز سايتىندا جارىق كورگەن "فاريزا ايتقان ءبىر سىر" ماقالاسىندا فاريزا وڭعارسىنوۆا اپامىزدىڭ ءوزى ايتقان ەستەلىكتەر بەرىلگەن.
"سەن انا باۋىرلارىڭا ءتۇسىندىر! سولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ايتىپ جۇرگەنىندەي، مەن — مۇقاعاليعا، يا بولماسا، ول — ماعان عاشىق بولعان ەمەس. مەنىڭ جازىعىم – مۇقاڭنىڭ شىن اقىن ەكەنىن تانىپ، باسىمدى يگەنىم. سەنىڭ اعاڭنىڭ جازىعى — تاعدىرى قىزىق مەن سەكىلدى جالعىزباستى اقىن قىزدىڭ پوەزياسىنان ءۇمىت كۇتىپ، باعالاعانى. سەن ءوزىڭ قالاي قارايسىڭ بۇعان؟ — دەپ ءوزىنىڭ مىنەزىندەگى سىناي قاراپ تۇرىپ، كەكەسىندەۋ كۇلەتىن كەلبەتىنە وتكىر جانارى قوسىلىپ، جالت ەتە قالدى…"
اقىن قىزدىڭ بۇل سوزدەرىنەن ەل اراسىنداعى قاۋەسەتتىڭ جالعان ەكەنىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى. سوندا مۇقاعاليدى قيناعان ماحاببات دەرتىنىڭ سەبپشىسى كىم؟ فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اقىن سارسەنبى ءداۋىتوۆ:
"مۇقاعاليدى باقىتسىز بولدى دەۋگە بولمايدى، بالكىم، ول ءوز زامانىنىڭ كورىنىسىن جىرلاعان شىعار. ءبىر ولەڭىندە "اۋرۋحانادا 8ء-نومىرلى پالاتادا جاتتىم. سوندا ءبىر كەلىنشەكپەن كەزدەستىك. ەكەۋمىز قاراپايىم سويلەسىپ جۇردىك. ءبىر كۇنى كەلىنشەكتى يەسى كەلىپ الىپ كەتتى. مەن بارلىق جاقسى نارسەمنەن ايىرىلىپ قالعان سياقتى بولدىم" دەيدى. ياعني، ادامدا ءارتۇرلى كوڭىل كۇيدىڭ، ءارتۇرلى سەزىمدەردىڭ بولىپ تۇرۋى زاڭدى. ابايدىڭ: "مەن ءوز باسىمدى عانا جىرلاعان جوقپىن، كوپتى ايتتىم، كوپتى جىرلادىم. سوندىقتان، وعان شامدانباڭدار"، - دەيتىنى بار. سول سەكىلدى مۇقاعالي اعامىزدىڭ دا كوپتى جىرلاۋى، كوپتىڭ قايعىسىن ءسوز ەتكەن بولۋى ىقتيمال"، - دەيدى.
سونداي-اق، اقىننىڭ "ق-عا"، "س-عا" دەگەن ولەڭدەرىن دا اتالمىش جانرعا تەلۋگە بولادى. ماحابباتى توگىلىپ تۇراتىن، سەزىمگە تولى حات-ولەڭدەرى ەپيستوليارلىق جانردىڭ مول مۇراسى. سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆتىڭ دا "ق.....عا سالەم" اتتى ولەڭى وسى تيپتەس.
ادەبيەت وكىلى وسال جازۋ جازباق ەمەس. دەمەك، ولاردىڭ قاي باعىتتا بولسىن جازعان حاتتارىندا ۇرپاققا رۋحاني ازىق بولارلىق دۇنيە جاتىر. قازاق ادەبيەتىندەگى ەپيستوليارلىق جانردى زەرتتەۋ ەندى عانا جاندانا باستادى. ايتپەسە، مۇقاڭنىڭ ءبىر جيناق بولارلىق حاتتارىن تاشكەنتتە شاڭعا كومىلىپ جاتۋىنا جول بەرمەگەن بولار ەدىك. تەحنولوگيا دامىعان زاماندا ءتۇرلى مەسسەندجەرلەرمەن حات الىسۋ داعدىمىز بولىپ كەتسە-داعى، ساۋاتتى حات جازۋ، جازباڭدا ىشكى سىرىڭدى تۇگەل اقتارۋ سىندى ادەبي قاعيداتتار قالتارىستا قالىپ بارادى.
قازاق ادەبيەتىندەگى جىگىتتىك سەرىلىگىمەن، اسقان كەلبەتتىلىگىمەن جالپىعا ەتەنە تانىمال ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءوزى قۋعىن-سۇرگىن، اتۋ-شابۋدىڭ اسا قارقىندى ءجۇرىپ تۇرعان شاعىندا عۇمىر كەشسە دە، ماحابباتتان اينالىپ وتپەگەن. ءتىپتى، ساكەننىڭ كوز قيىعىنا ىلىككەن كەربەز سۇلۋلار جايىندا تۇرسىنبەك كاكىشيەۆ "ساكەن سۇيگەن ارۋلار" اتتى كولەمدى زەرتتەۋ ەڭبەگىن جازدى. گۇلشاھرا (گۇليا) دوسىمبەكوۆا، قابيبا سۇلۋ، ءۇمىت (ءۇميلا)، نينا موكينا، مەرۋەرت... بۇل تۇرسىنبەك اعانىڭ كىتابىندا سەيفۋللين تاعدىرىنا قاتىسى بار ارۋلاردىڭ نىسپىلارى. راحيما، گۇلنار، گۇلبارام ەسىمدى ءوزىنىڭ وتاسقان ايەلدەرىن قوسساق، ءتىزىمىمىز ۇلعايا تۇسپەك. گۇلبارام سۇلۋمەن قىزدىڭ ءۇي ءىشى اماناتتاعان سالەمدەمەنى تاپسىرعاندا تانىسقان ەكەن. كەيىن وعان ءوزىنىڭ قولجازباسىن كوشىرىپ بەرۋدى ءوتىنىپ، گۇلبارامنىڭ ساۋاتتىلىعىن بايقاعاننان كەيىن تانىستىعىن ۇلعايتۋدى كوزدەيدى. ءسويتىپ قىزعا:
"شىراعىم، سەن ءبىزدىڭ قىزىلورداعا كەلىپ وقىسايشى. وندا دا ءدال وسىنداي سوۆپارتشكول بار"، - دەگەن ماتىندەگى حات جولداپ، اقمەشىتكە شاقىرادى. گۇلبارام وعان پالەندەي ءجوندى جاۋاپ قاتا قويمايدى. سونىمەن اقىن:
ەلدەن كەلدىڭ قالاعا
وقۋ ىزدەپ، شىراعىم.
جۇرمەگەيسىڭ ۇمىتىپ،
اۋىلدىڭ الىس-جىراعىن، – دەپ، جيىرما سەگىز شۋماقتان تۇراتىن "گۇلبارامعا. سوۆپارتتاعى قارىنداسىما" دەگەن ولەڭ جازىپ، ونى "ەڭبەكشى قازاق" گازەتىنە باسادى. اقىرى نە كەرەك، گۇلبارام قىزىلورداعا بارىپ، ەكەۋى شاڭىراق كوتەرەدى. پەتروپاۆلدان قالاپ العان قالىڭدىعى سەيفۋليننىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سەرىك بولىپ، كەيىن ونىڭ جەدەل اقتالۋىنا دا مۇرىندىق بولعان. ساكەننىڭ "ەڭبەكشى قازاققا" جاريالاعان ولەڭى ەپيستوليارلىق جانرعا جاتپاعانىمەن، عاشىقتىق حاتىنىڭ ءرولىن اتقارىپ تۇرعانى داۋسىز. قۇلتولەۋ مۇقاش اعامىزدىڭ "جاس قازاق" نازەتىندە جارىق كورگەن "ساكەن سۇيگەن سۇلۋدىڭ ارمانى نە؟" ماقالاسىنداعى تىڭ دەرەكتەر – بۇل. تىڭ دەرەك دەۋىمىزدىڭ سەبەبى - ايتىلعان جايتتار ءدال وسى تاقىرىپتى قاۋزاعان ادەبي زەرتتەۋشى تۇرسىنبەك كاكىشيەۆپەن سۇحبات رەتىندە دايارلانعان بۇل ماتەريال.
كەيبىر دەرەكتەردە ساكەنگە ورىستىڭ كوك كوزدى، سارى شاشتى سۇلۋلارى عاشىق بولىپ، جۇرەكجاردى سەزىمدەرىن حات بەتىنە ورنەكتەپ، جولداعان دەگەن كومەسكى دايەكتەر جىمىنا جولىعامىز. ءىز كەسىپ، انىق-قانىعىن زەرتتەۋگە ۇمتىلعانىمىزبەن، اڭعال تازىنى ارباعان قۋ تۇلكى ىسپەتتەنىپ، جولىقتىرماي كەلەدى.
"قىمىزدى كىم ىشپەيدى، قىزدى كىم ايتتىرمايدى" دەمەكشى، قۇبىلمالى زاماندا قارىمدى قارەكەت جاساعان قايراتكەرلەر، قالامگەرلەر وزدەرىنە تۇرمىستىڭ كۇيبەڭ تىرشىلىگىندە عانا سەپ بولاتىن ايەل ەمەس، رۋحاني جولداس، ۇزەڭگىلەس كەڭەسشى بولارلىق ساۋاتتى، كوزى اشىق جار ىزدەگەن. ەپيستوليارلىق جانردىڭ جالپى ءھام اۋقىمدى قولدانىسقا ەنۋى زامانا اعىسىنا تىكەلەي قاتىستى. حات الىسۋ – بايلانىسۋ فۋنكسياسىن عانا ەمەس، تاڭداعان ادامىنىڭ ساۋاتىن، ازاماتتىق كوزقاراسىن، كوڭىل كوكجيەگىنىڭ اۋقىمىن تەكسەرۋ فۋنكسياسىن دا قاتار اتقارعان. سوندىقتان، كلاسسيكالىق ادەبيەت داۋىرىندە جازىلعان عاشىقتىق حاتتارىن زەرتتەۋ – كىمنىڭ كىممەن كوڭىل جاراستىرعانىن قازبالاۋ ەمەس، وزىق ويلى وعلانداردىڭ جار تاڭداۋداعى نەمەسە ماحاببات جولىنداعى قانداي قاسيەتتەرگە باسا ءمان بەرگەنىن بىلۋدە جانە ونى بۇگىنگى جاستارعا، جالپى قوعامعا ناسيحاتتاۋ. بۇگىندە جار تاڭداۋ بارىسىندا تەك سىرت كەلبەت نەمەسە قالتا قارىمىن بىلۋمەن شەكتەلىپ جاتادى. وسىدان كەلىپ، جەسىر ايەل، شاڭىراعى شايقالعان وتباسى، جەتىم بالا، اليمەنت تولەمەيتىن اكە دەگەن پروبلەمالار جاۋىننان كەيىنگى ساڭىراۋقۇلاقشا قاپتايدى. سوندا ەپيستوليارلىق جانرداعى ماحاببات تاقىرىبىنىڭ ونە بويىندا ءدال بۇگىنگى قوعامدا اسقىنىپ تۇرعان دەرتتەردىڭ تۋرا دياگنوزى بار ەكەنىن بايقايمىز.
