موتوسيكل – بۇگىنگى تاڭدا ەڭ قولايلى كولىك قۇرالدارىنىڭ ءبىرى. الايدا، ءدال وسى ەكى دوڭگەلەكتى ترانسپورت قۇرالىنىڭ شىعۋ تاريحىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. ەندەشە، Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وقىرماندار نازارىنا ءدال وسى "ەكى دوڭگەلەكتى جىلقىنىڭ" قالاي قۇراستىرىلعانىن جانە ونىڭ جۇمىس بارىسىندا كەزدەسكەن قيىندىقتارىمەن تانىستىرماقشى.

تاريحي دەرەكتەرگە سەنسەك، بيىلعى جىلدىڭ  10 قاراشاسىندا ادامداردىڭ موتوسيكلمەن جۇرە باستاعانىنا 134 جىل تولادى ەكەن.  قوزعالىس قۇرالىنىڭ شىعۋ تاريحى تۋرالى ءارتۇرلى دەرەكتەر بار. سولاردىڭ ەڭ نەگىزگىلەرىنە شولۋ جاساساق.  

فرانسيا

بۇل ەلدە موتوسيكلدىڭ ەڭ العاشقى "نۇسقاسى" "باسقىسى بار ۆەلوسيپەد" دەگەن اتقا يە بولعان. فرانسيادان شىققان ۇستا پەر ميشو 1860-ىنشى جىلى «ميشو جانە كومپانيانىڭ" نەگىزىن قالادى. 1867 جىلى پەردىڭ باسشىلىعىمەن شاعىن بۋ قوزعالتقىشىمەن جابدىقتالعان ەڭ العاشقى ۆەلوسيپەد قۇراستىرىلىپ شىعارىلدى. ال ءپروتوتيپى سوناۋ 1863 جىلى قۇراستىرىلعان دەيدى.

اقش

امەريكاندىقتار دا كوشتەن قالماي، 1867 جىلى سيلۆەستر روپەر كوپشىلىككە ءوز ۆەلوسيپەدىن تانىستىردى. ول جۇرگىزۋشىنىڭ اياقتارىنىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان ءبىر بۇرىشىندا تەتىگى بار ەكىسيليندرلى قۇرالدىڭ كومەگىمەن قوزعالىسقا كەلتىرىلەتىن. قولمەن باسقارىلاتىن. العا قاراي يىلسە، گاز بەرىلىپ، جىلدامدىق ارتاتىن، ال تۇتقانى كەرى تارتسا، تەجەگىش ىسكە قوسىلاتىن.  

عالىمدار موتوسيكل بۋمەن جۇرەتىن ۆەلوسيپەدتەرگە ەشقانداي قاتىسى جوق دەگەن شەشىمگە كەلدى. سەبەبى، موتوسيكل بۋ قوزعالتقىشپەن ەمەس، ىشتەي جاناتىن ۇنەمدى قوزعالتقىشپەن جابدىقتالعان.

ۇلىبريتانيا

1884 جىلى اعىلشىندىق ەدۆارد باتلەر سول كەزدە تولىققانداى موتوسيكل دەپ اتاۋعا كەلەتىن كولىك قۇرالىن تانىستىرىپ، وعان «Butler Petrol Cycle» دەگەن اتاۋ بەردى. ءسويتىپ، ءدال سول جىلى لوندونداعى جارمەڭكەدە كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلدى. «Butler Petrol Cycle» تريسيكل رەتىندە  تانىستىرىلىپ، كوممەرسيالىق تەحنيكا ماقساتىندا پايدالانعان بولۋى مۇمكىن. ەستە قالاتىن ءبىر جايت، ونىڭ اتاۋىندا "سيكل" تەرمينى كەزدەسەدى. 

باتلەردىڭ موتوسيكلى تۋرالى

بۇل ءۇش دوڭگەلەكتى كولىك قۇرالى ارتقى دوڭگەلەگىندەگى 600 كۋبتى قۇرايتىن قۋاتتىلىعى 5،8 ل.س.س ەلەكترمەن قوسىلاتىن جانە سۋ سالقىنداتقىشى بار جالعىز جەلىمەن جابدىقتالعان.

باتلەردىڭ دەمەۋشىسى دە، قارجىلىق تۇراقتىلىعى دا بولماعاندىقتان، موتوسيكلدى كوپ كولەمدە شىعارۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. 1888 جىلى باتلەر موتوسيكلدەردىڭ سەريالىق شىعارىلىمىن شىعارعىسى كەلدى. ءبىراق ول ساۋدا نارىعىندا جەتىستىككە جەتپەدى. 

ەڭ قىزىعى موتوسيكلدى ەڭ العاش ويلاپ تاپقان ادام ەشقانداي اتاق-داڭق قۋماعان گوتليب دايملەر دەگەن ازامات بولعان. موتوسيكلدىڭ "بالاسى" اعاش موتوسيكل «رايتۆاگەن» ساۋدا ءۇشىن ەمەس، قوزعالتقىشتى سىناۋ ءۇشىن جاسالعان. بۇل موتوسيكل 1885 جىلى شىعارىلعان دەگەن دەرەك بار.

گوتليب دايملەردىڭ نەگىزگى ماقساتى — ءتورت دوڭگەلەكتى اۆتوكولىكتى «دۇنيەگە اكەلۋ» جولىندا قۇراستىرىلعان ءبىرىنشى جانە سوڭعى موتوسيكلى تۋرالى جازۋشى، پۋبليسيست مەليسسا حولبرۋك پيرسون: «العاشقى موتوسيكل جازالاۋ قۇرالى سياقتى كورىنەدى» دەپ سۋرەتتەيدى.

گەرمانيا

1894 جىل ميۋنحەن موتوسيكلىنىڭ العاشقى سەريالىق شىعارىلىمىمەن ەستە قالدى. بۇعان الويز ۆولفميۋللەر، اعايىندى ۆيلگەلمدەر، گەنريح حيلدەبراند جانە مەحانيك گانس گايزەنحوف سەبەپكەر بولدى. العاشقى سەريالىق ۇلگىدەگى جۇزدەگەن موتوسيكل فرانسيا مەن گەرمانيادا ورنالاسقان نەگىزگى زاۋىت پەن ۇساق شەبەرحانالاردىڭ ارقاسىندا «جارىققا شىقتى». ناقتى سانى بەلگىسىز. الايدا ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، شامامەن، 800-دەن 2000 داناعا دەيىن جەتتى دەيدى.

1894 جىلدىڭ 20 قاڭتارىنداعى وندىرىسكە بەرىلگەن پاتەنتتە «Hildebrand & Wolfmuller» موتوسيكلىنىڭ سالماعى 50 كگ جانە سۋمەن سالقىنداتىلاتىن قۋاتتىلىعى  2،5 ىشتەن جاناتىن ءتورت تاكتىلى قوزعالتقىشى بار دەلىنگەن.  بۇل جىلدامدىقتى ساعاتىنا  45 شارشى شاقىرىمعا دەيىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەن. ءبىراق ءبىر قاراما-قايشىلىق بولعان. موتوسيكلدىڭ باسقىسى، ءتىپتى اجىراتقىشى دا بولماعان. قوزعالتقىشتى ىسكە قوسۋ ءۇشىن جۇرگىزۋشى موتوسيكلدى يتەرىپ ءجۇرىپ جۇگىرىپ، قىزدىرىپ الۋى كەرەك. سودان كەيىن عانا «تۇلپارىنىڭ» تىزگىنەن قولىنا الاتىن. 

بۇل ونەرتابىس كوپشىلىكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىردى. موتوسيكلدى جاپپاي ساتىپ الىپ كەتتى. ءتىپتى باعاسىنىڭ 1200 ماركادان جوعارى ەكەنىنە دە قارامادى. 1894 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي ميۋنحەندەگى ءوندىرىس زاۋىتى تاۋلىگىنە ون داناسىن شىعارىپ وتىردى.

ونەرتاپقىشتار وزدەرىنە ماقسات قويدى. ولار ءوندىرىستى رەتتەستىرىپ الىپ، جىلىنا 3000-نان كوپ موتوسيكل شىعارۋعا بەل بۋدى. الايدا، موتوسيكل تىزگىنىندە ءقاۋىپسىز شاراسى قاراستىرىلماعاندىقتان ءارى سەنىمسىز ەكەندىگىن العا تارتقان تۇتىنۋشىلاردان تۇسكەن ارىز-شاعىمداردىڭ ناتيجەسىندە ءوندىرىس قارجى تۇرعىسىندا قۇلدىراپ، زاۋىتتىڭ جابىلۋىنا اكەپ سوقتى.   

1897 جىلى نارىقتا وتتى تۇتانعىشى بار مۇلدەم جاڭا قوزعالتقىشتار پايدا بولدى. بۇل بارلىق قوزعالىس قۇرالدارىنىڭ ءوندىرىسىن جاقسارتۋعا بەرىلگەن كەرەمەت مۇمكىندىك ەدى. ءسويتىپ، جاڭا كەزەڭ باستالدى.

ساراپشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، بۇگىنگى كۇنگە دەيىن موتوسيكلدىڭ الەم بويىنشا 1894 جانە 1897 جىلدارى جارىققا شىققان 10 شاقتى ءتۇپنۇسقاسى تاراتىلعان. ولاردىڭ ءارقايسىسىنڭ اۋكسيونداعى باعاسى  150 مىڭ دوللاردان جوعارى.

اۋدارىپ، ۇسىنعان: ماقپال سەمباي