ب ا ق بەتتەرىندە ساۋد ارابياسىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى پسيەۆدو-سالافيزم ليدەرى «ءدىلمۇرات ابۋ مۋحامماد» اتىمەن تانىمال سارىاعاش تۋماسى ءدىلمۇرات ماحاماتوۆتى قاماۋعا العاندىعى تۋرالى اقپارات تاراعان ەدى.

2018 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قازاقستانعا ەكستراديسيا جاسالىنىپ، سوت پروسەسى 1 ايعا سوزىلدى. ءدىلمۇرات ابۋ مۋحامماد ۋاعىزدارىندا «قمدب-عا قاراستى يمامداردى بالاعاتتاپ، جاقتاستارىن سالىق تولەمەۋگە شاقىرىپ، قازاقستاندا ەكسترەميستىك پيعىلداعى ماتەريال رەتىندە تانىلعان «ءۇش نەگىز» كىتابىنىڭ تىيىم سالىنعان ءبىر تارماعىن ۋاعىزداعانى ءۇشىن، «حاريجيلەردى، تاكفير جاماعاتىن ولتىرۋگە بولادى» دەگەن راديكالدى  كوزقاراستاردى ناسيحاتتاعانى ءۇشىن وقو سوت شەشىمى بويىنشا ديلمۋرات ابۋ مۋحامماد (ق ر قك 256 بابىمەن) – «تەرروريزمدi ناسيحاتتاۋ نەمەسە تەرروريزم اكتiسiن جاساۋعا جاريا تۇردە شاقىرۋ» جانە (174 بابى 2 ءبولىمى) – «بەلگىلى ءبىر توپتىڭ كەلىسىلگەن تۇردە الەۋمەتتiك، ۇلتتىق، رۋلىق، ءناسiلدiك، تەكتىك-توپتىق نەمەسە دiني الاۋىزدىقتى قوزدىرعانى» ءۇشىن 8 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.

سالافيزم-مادحاليزم باعىتىنىڭ پسيەۆدو-ليدەرى ءدىلمۇرات ابۋ مۋحامماد – عالامتور جەلىلەرى ارقىلى زاڭسىز ميسسيونەرلىكپەن اينالىسىپ، دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىم پسيەۆدو-سالافيزم باعىتىن ۋاعىزداپ، قازاقستانمەن قاتار تمد ەلدەرىندە مۇسىلماندار اراسىندا ۇلتارالىق ارازدىق پەن كەراعار اسەرىن تيگىزگەن.

ساۋد ارابياسىنا ۋمرا جاساۋعا بارعان قازاقستاندىق ازاماتتاردى قوناق ۇيلەر مەن ءدامحانالاردا جيناپ، جىل سايىن لەكسيالار وتكىزىپ، اۋديو-تاسپالاردى الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراتقان. 

ناتيجەسىندە، 2019 جىلعا دەيىن «ءدىلمۇرات ابۋ مۋحاممادتىڭ» لەكسيالارىن تىڭداپ جانە تاراتقانى ءۇشىن 30-عا جۋىق قازاقستاندىق ازامات باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلدى. ولار ق ر قك 174-بابى بويىنشا ءدىني الاۋىزدىق قوزدىردى دەگەن ايىپپەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندە جازاسىن وتەۋدە.

ءدىلمۇرات ابۋ مۋحاممادتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە تاراعان 8 ۋاعىزى ونىڭ سوتتالۋىنا نەگىز بولعان ەدى. ياعني، «تاكفير جاماعاتىن» سىنعا الۋدا شەكتەن شىعىپ: «حاۋاريجدەردى كورگەن جەردە ءولتىرۋ كەرەك، ويتكەنى حاۋاريجدەر مەن قازىرگى تاكفيرلەر ءبىر نارسە، ولاردى ءولتىرۋ ادال بولادى»، - دەپ ولاردى ولتىرۋگە شاقىرادى. مۇنداعى حاۋاريجدەر دەپ – ۇلكەن كۇنا جاساعان ادام ماڭگى توزاقتا، ناماز وقىماعان ادام – كاپىر جانە ولاردى ءولتىرۋ كەرەك دەگەن لاڭكەس ۇيىم. (تاكفير ۋال-حيجرا – ق ر تىيىم سالىنعان ەەسترەميستىك ۇيىم).

«ءال-ۋارا ءۋال-بارو» (قۇداي ءۇشىن جاقسى كورۋ، قۇداي ءۇشىن جەك كورۋ) - ماسەلەسىندە: «كاپىرلەردى جەك كورۋ، حريستيانداردى جەك كورۋ كەرەك، ال ەۆرەيلەردى ودان دا قاتتى جەك كورۋ كەرەك، سولاردى جەك كورگەن سياقتى بيدعات يەلەرىندە جەك كورۋ كەرەك. بيدعات يەلەرى مۇسىلمانداردان بولسا دا – ولاردى جەك كورۋ كەرەك»، - دەگەن سارىنداعى ۋاعىزدارى –«شيرك» (قۇدايعا سەرىك قوسى)، «بيدعات» (ىنگە جاڭالىق ەنگىزۋ)، «اداسۋ» (تۋرا جولدان اۋىتقۋ) تۋرالى تاقىرىپتاردى وربىتەدى. ياعني تەك وزىنىكىن عانا دۇرىس ساناپ، ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا ماتىندەردىڭ نەگىزگى ماعىناسىن بۇرمالاپ، سوقىر سالافيزمگە شاقىرۋ ءادىسىن قولدانادى. 

ايتا كەتەتىن جايت: سالافيزم باعىتى تاكفيريزم، مادحاليزم جانە سۋرۋريزم بولىپ ۇشكە بولىنەدى. بارلىعى ءبىرىن-بىرى سىنعا الىپ، پىكىر قايشىلىقتارىن ورتاعا سالىپ، ءوزارا ءبىرىن-بىرى جەك كورەدى. الايدا، ادەبيەتتەرى مەن وقيتىن كىتاپتارىنىڭ قاينار كوزدەرى ءبىر. ال، ايىرماشىلىقتارى تەك ساياسي كوزقاراستارىندا.

اقيداسى: 661 ج.د.ك. يبن تايميا جانە 1703 ج.د.ك. مۋحامماد يبن ابدۋل-ۋاھھابتىڭ ەڭبەكتەرىنە جۇگىنەدى. «سۋننامەن» جۇرەمىز دەگەن ۇراندى العا تارتقانىمەن – يبن تايميا مەن م.يبن ابدۋل-ۋاھھابتىڭ ءمانھاجىنىڭ (ادىستەمەسى) ءىزباسارلارى ءال-الباني، فاۋزان، يبن باز سىندى پسيەۆدو-سالافيزم جەتەكشىلەرىنىڭ كوزقاراستارىنىڭ توڭىرەگىندە نەگىزدەلەدى.

دۇنيەتانىمى: يمان مەن امال ماسەلەسىندە – امالدى يمانعا كىرگىزىپ، ناماز وقىماعان ادامدى «كاپىر» دەپ – تاكفيريلىك سالافيزم پايدا بولادى. كاپىر ەكەنىن بىلگەنىمەن، ونى جاريالاماي ىشتە ساقتاۋ كەرەك دەگەن – مادحاليزم سالافيلەرىنىڭ ۇستانىمى. دەگەنمەن، پسيەۆدو-سالافيلەردىڭ قاي اعىمى بولسا دا مۋحامماد يبن ابدۋل-ۋاححابتىڭ ەڭبەگىندە جازىلعان ءماتىننىڭ اياسىنانشىعىپ كەتە المايدى.

قاراما-قايشىلىقتارى: العاشقى ءۇش بۋىن 14 عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن ساحابالار جولىمەن جۇرەمىز دەپ، 1703 جىلى 300 جىل الدىن دۇنيەگە كەلگەن مۋحامماد يبن ابدۋل-ۋاھھابتىڭ يدەولوگياسىمەن شەكتەلەدى.

قورىتا كەلگەندە، ءدىلمۇرات ابۋ مۋحامماد ساۋد ارابياسىندا ءجۇرىپ، دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەولوگياداعى جاقتاستارى ارقىلى قازاقستاندا بۇلىك تاراتىپ، ءدىني الاۋىزدىق قوزدىرعانى ءۇشىن جازاسىن الدى.

سونداي قاسيەتتى جەردە ءجۇرىپ بۇلىك تاراتۋشىنىڭ جازاسى – ساۋد ارابياسى كورولدىگى تاراپىنىن تۇتقىندالىپ، بۇلىك تاراتۋ وشاعى جابىلىپ، قازاقستاندا 8 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلعانى ويلاندىرارلىق جايت.

سوندىقتان دا پسيەۆدو-سالافيزمنىڭ قاي-قايسىسىنان اۋلاق بولىپ، قازاق دالاسىندا عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلگەن ءداستۇرلى يسلام: حانافي ءمازھابى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قاستەرلەپ، سەنىمدە ماتۋريدي مەكتەبىن ۇستانۋىمىز قاجەت. 

سەرىك تاجىبايەۆ، شقو ءدىب دمزو تەولوگى،

يسلامتانۋ عىلىمدارىنىڭ (PhD) دوكتورانتى.