تاپا-تال ءتۇس. تىمىرسىق قالا. مۇنارلى اسپان. قىسقا يۋبكانىڭ تار ەتەگىن سۇيەمدەپ، ءبىز وكشە قىزىل ءتۋفليىن تاق-تۇق باسىپ، الماتى ۆوكزالىنا تابان تىرەگەن سۇنعاق بويلى، سىمباتتى كەلىنشەك ءىسساپارعا، الدە قىدىرۋعا شىققان بولار. قۇمىرسقاداي قۇجىناعان قالىڭ توپ اراسىنان جىلجىپ ءوتىپ كۋپەگە كىرگەن ول قىزىل سۋمكاسىن اق بىلەگىنە ءىلىپ، قارا كوزىلدىرىكتى كەلەسى قولىمەن شەكەسىنە ىسىرىپ، ىشتەگى شال مەن كەمپىرگە ەرىن تىجىرتقان.

– امانسىڭ با، قالقام؟ – دەپ ۇلكەن كىسىلەر جارىسا قالبالاقتاپ جاتىر. اققۋ مويىن، اق تاماعىن كەربەزدەنە سوزىپ، قارسى الدىنداعى ەگدە جىگىتكە كوز قيىعىن قىدىرتىپ ءوتتى.

– اقجول بولسىن بيكەش! – دەدى جىگىت كىرپىك الماي قادالا قاراپ. “قۇناجىن كوز سۇزبەسە، بۋقا بۇيداسىن ۇزبەيدى”. قىرانشا شۇيلىككەن سارى باۋىر بۇركىت قيالى قىردا جورتقان قىزىل تۇلكىنى جەز تىرناعىمەن ءبۇرىپ اكەتەردەي قومدانىپ بارىپ شاراسىز شوقيا بەرگەن.

– انت ۇرعان، ءبارىڭ بىردەيسىڭ، – جىگىتتى وي كوزىمەن وقىپ ۇلگىرگەن كەلىنشەك، – قانداي سۇرىقسىز سالقىن، – دەدى تىرسيعان قوس انارىن تۇمسىق تۇسىنان ەمىزتە سۇيكەپ، دوڭگەلەك بوكسەسىن تۇمسا بايتالداي لاقتىرا دالىزگە شىعىپ. – اتتەڭ! بىردە ءشول، بىردە كول، كەيدە شايتان، كەيدە پەرىشتە كوڭىل-اي دەشى! – دەپ كۇرسىنىپ جىبەردى.

ول ارمانمەن تۇرمىس قۇرعانعا دەيىن ەلىكتىڭ لاعىنداي ويناق سالعان. الىپ ۇشقان ءورت شاعىندا شوق باسىپ، قۇتتى ۇياسىنا قونعان ءۇش جىلدا قۇرساق كوتەرمەي ءجۇردى. بەدەۋلىگىن بەتىنە ايتىپ كۇيەۋى كىنالايتىندى. سونداي ءبىر ساتتەردە شىن سۇيگەن جاندى جولىقتىرا الماعانىنا نالىپ قارادان-قاراپ بۇرق-سارق كۇيگە تۇسەتىن. ەس كەتىپ، ءۇمىت ۇزىلگەن. كەيىن ەدەل-جەدەل ەكى بالا تۋدى. ونىسى كۇيەۋىنە عايىپتان تايىپ بولعانداي كورىندى.

– “اۋرۋدىڭ ءوزى كاتەلىك” دەگەن گيپوكرات. ايعىرلىق جاساي الماسا كىمنەن كورەدى، ول ءۇشىن اتا-اناسى كىنالى مە؟ – دەپ قازان قايناتارداي سىبانىپ العان كەزىندلە ءوز ويىنان ءوزى ۇركىپ، – بۇل ءسوزىمدى وزگەنىڭ قۇلاعى شالسا شە، قايداعى ءبىر بوزوكپە قاتىننىڭ بوس بەلبەۋ بايىن داتتاعانى نەسى-ەي، دەيتىن شىعار، بالا سۇيگىم كەلەتىن قىلاۋداي ارمانىمدى وزگەلەر قايدان ءتۇسىنسىن، – دەپ ارتىنشا اقتالىپ ارپالىسقا تۇسەتىن.

توقىمىن باۋىرىنا الىپ تۋلاۋىنداعى بىردەن-بىر سەبەپ كۇيەۋىنىڭ كۇي-جايىنا تىرەلە بەرگەن-دى. قانشا دەگەنمەن، ايەلدىڭ جولى جىڭىشكە ەمەس پە؟! ەل تۇتاستىعىنا سەلكەۋ ءتۇسىرىپ، ەر-ازاماتتىڭ ار-نامىسىنا تيەتىنىن قۋ ءىشى قىلپ ەتىپ سەزگەن. ءوزىمشىل وركوكىرەك مىنەزىن مويىنداعىسى كەلمەسە دە، وتقا ماي قۇيىپ، كوڭىلگە كىربەڭ تۇسىرۋدەن تىكسىندى. بەلدەن مۇز ورانىپ، قان مايداننان قايتىپ كەلىپ شۇبىرتىپ نەمەرە-شوبەرە سۇيگەن قارتتىڭ “ۇلى دالادا قانات قاققان ۇرپاق ەشقاشاندا بوركەمىك بولمايدى” دەگەنىن گازەتتەن كوزى شالىپ قالعانى بار ەدى. سودان سوڭ جاراپازان سالىپ جاريا ەتە بەرۋدەن تارتىنىپ تەك تاڭساۋلە اپكەسىنە بارىپ “تاباننان سىز ءوتىپ، سۋىق ءتيىپتى” دەپ بار سىرىن كۇمىلجىپ وتىرىپ جەتكىزگەن.

ايىمنىڭ شەشەسى وتاعاسىمەن ءدامى جاراسپاي اجىراسىپ تىندى. اششى سۋعا اۋەس قاتىن كۇيەۋدى تىڭداسىن با؟! “ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق”، ءوزى بيلەپ، ءوزى توستەگەن. كەلە-كەلە ازعىن سۋدى تالاي ەركەكپەن سارى قىمىزشا ساپىرا سوراپتادى-اۋ كەلىپ. كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ ەرمەگىندە ءجۇرىپ ىشكىلىككە سالىنعانى سونشالىق، ەرنىنە تيمەسە كەبەرسىپ شولىركەيتىن. ادەتتە، “قۋلىعى قىرىق ەسەككە جۇك” بولار قۇبىلعىش بولىپ كەتەتىن. ونىسى ىشكەندە شاتقاياقتاپ ادىرەم قالادى. ەسەرسوق ءسوز ەستىپ ەسەيىپ، بۇلك ەتپەس بەزبۇيرەك ومىرگە ەتى ۇيرەنگەن قىزىن ايرىقشا اسپەتتەيتىنىن قايتەرسىڭ، ءتىپتى ونىڭ كوزىنشە تاڭساۋلەنى جابىرلەپ قورلاۋىن دوعارماي-اق قويدى.

تاڭساۋلە جورگەگىندە جەتىم قالىپ، اكەسى ايىمنىڭ اناسىنا ۇيلەندى. ول  قارشادايىنان ايىمدى تۋعانىنداي باۋىرىنا باسىپ الەك بولاتىن. بولەك جاتىردان شىققان شيكى وكپە اۋزىنا تۇسكەن ءاربىر ءداندى تۇگەندەپ، اۋەل دەسەڭ بۇتىنا ىلگەن جاڭا دامبالىن كورىپ كوكىرەگىن ءورت شالاتىن. سوندا دا ەلەمەۋگە تىرىساتىن. شەشەسى “شارانادان شىققالى شەككەن ازابىن جان بالاسىنا بەرمەسىن” دەپ مۇسىركەمەستەن بالالار ۇيىنە ءبىر جولا تاپسىرىپ جىبەرگەندە كوڭىلى قۇرعىر ابدەن قالدى. كوپ وتپەي وگەي شەشەسىنىڭ جۇمباق جاعدايدا كوز جۇمعانىن كورشى-قولاڭدارى سان-ساققا جورىپ جەتكىزدى. ونى ەستىگەندە وتكەن كۇنىن ەلەستەتۋگە ءداتى باتپاعان. سىلقيا سىلتەپ ءجۇرىپ سەسپەي قاتقان قاتىننىڭ سوڭىندا جەتىم قوزىداي جەتىلمەي ءبۇلدىرشىن قىز ايىم قالدى.

ساعات ءتىلىنىڭ شىقىلداپ سوققان ءۇنى تولاسسىز كەلىپ-كەتىپ جاتقان ءاربىر ادامنىڭ عۇمىرىن ايگىلەپ ءتۇرعانداي ەستىلەتىنى ەسكەرىلە بەرمەيدى. سول كوپ پەندەلەردىڭ ءبىرى سەكىلدى ايىم ءوزىنىڭ قالاي بويجەتىپ شىعا كەلگەنىن اڭعارماي قالعان.

“جاتىرىنا تارتتى” دەگەن ءسوز تۋرا ايىمعا قاراتىلعانداي، سويلەگەن ءسوزى، جۇرگەن ءجۇرىسى، جاتقان جاتىسى، تاماق ىشكەنىنە شەيىن شەشەسىنە ۇقساپ كەتكەن. كەسكىن-كەلبەتى شەشەسىن قۇيىپ قاپتاپ قويعانداي دەيدى كوز كورگەندەر. ونى قويىپ قىزىلكوز قىزعانشاق دەرتى دە بار دەسەدى. سول ادەت قانىنا ءسىڭىپ، الپىس ەكى تامىرىندا بۇرشىكتەپ، “التىن ءدان” سياقتى ءاربىر تۇيىرشىك تىكانىن قۋالاي ماۋەلەپ “...ءوزدى-وزى سىبىرلاسىپ...” ەلىكتىرىپ ەسىرتە مە، كىم ءبىلسىن؟

قۇيىنداي جۇيتكىگەن وتاربانىڭ وڭ قاپتال جاعىندا قالىقتاي سىرعىپ قالىپ بارا جاتقان جەردىڭ سوناۋ كوك جيەگىنەن ارقان بويى كوتەرىلگەن كۇننىڭ التىن اراي شۋاعى ايىمنىڭ ۇلبىرەگەن ۇلپا ءجۇزىن ءدىر-دىر ەتكەن اينەكتەن ەنتەلەي سەبەلەپ وبە ءتۇستى.

بالالار ۇيىندەگى تاڭساۋلەنىڭ تاعدىرى شىم-شىتىرىق شىرماۋعا تولى ەدى. ول كەيىن ايىممەن بىرگە تۇردى. سول كەزدە جالبىر شاشتى، تانقى تاناۋ ءارتىس سوڭىنان قالماي سالپاقتاپ ءجۇردى. ونى كورگەن ايىمنىڭ الاقۇيىن ويى اربانىڭ اتىنداي تۋلاپ الا جونەلدى. اپاسىنىڭ الدىن وراپ، الگى جىگىتتى وزىنە قاراتىپ العان سول ءبىر ءتۇنى، باقىت قۇشاعىنا باتقانداي كۇي كەشكەن.

– سەنسىز قالاي ءومىر ءسۇرىپ كەلگەم، – دەدى سابازدىڭ تاقىمىندا سۇر جىلانداي ءيىرىلىپ.

– مەن باقىتتىمىن! – دەپ قىسا تۇسكەن جىگىت. – ونى ەمەس، سەنى ءسۇيىپ ەم، – دەدى قولاڭ شاشىنان سيپاپ.

– ومىردە ەشكىمدى ءسۇيىپ كورمەپپىن، – تۇكتى توسىنە باسىن قويىپ. – ءوز-وزىمدى قالاي الداپ جۇرگەنمىن، – دەدى كوزىندەگى اقمونشاق جاسقا ەرىك بەرە سولق-سولق وكسىپ. وكىنىش، مۇڭ، قورلانۋ زار-زاپىران لوقسىپ قوتارىلا توگىلدى. كوك كورپە بۇركەنگەن جالاڭاش ءتان مۇزداپ قالتىرادى.

ول جۇكتى بولىپ قالعانىن ەستىتكەندە، سايران ساۋىقشىل جالبىر شاش شوق باسىپ العانداي ىرشىپ كەتكەن. ومىرگە اي-كۇنى تولىپ ەكىنشى بالا كەلگەن. جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان ءسابيدىڭ كىناسى جوق ارينە. الدىنعى بالاسى دا كۇيەۋىنەن ەمەس-تىن. ونىڭ اكەسى الگى اسپاققا اسىلىپ ولگەن القاش قۇرمان بولاتىن. ونى ەسىنە السا قۇدىقتا جاتىپ، قۇلاعىندا قۇر باقا ويناعانداي تۇرشىگىپ كەتەدى.

بار پالەلى قۇپيا سىرلارىن ساندىققا سالىپ، تەڭىزدىڭ تەرەڭ تۇبىنە تاستاپ تۇنەرگەن تۇندەر مەن كوڭىلسىز كۇندەردى وتكەرىپ جاتتى. وتكەن ءومىردىڭ وكىنىشىن ءبارىبىر ۇمىتا الماي-اق قويدى. ءبىر كۇنى كۇيەۋى سىلقيا تويىپ الىپ كەلىپ “قوينىڭداعى قاتىنىڭا سەنبە” دەپ ءتىلىن شايناي، “توت باسقان قارا قاقپان” دەپ ءسىمىرتتى. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس، قويداي قوڭىر مىنەز بايىنىڭ وت الىپ، قوپاعا تۇسكەنى كوز الدىندا قالىپ قويدى.

“...شەشە كورىپ تون پىشكەن” داستۇردەن ادا وسكەن ايىمنىڭ سورى بەس ەلى ەكەن. ول شاراپ بۋىنا شالقىپ شاتتىق ىزدەدى، ءارتىستى اۋليە كورىپ اۋمەسەرلىك كەزىندە بايىز تاپپاي بايانسىز باقىتتى بايىرقالادى، ماڭدايىما بۇيىرعانى سول دەپ مالدانىپ-ماسايراپ ءجۇرىپ، قاپيادا قارماق قاپتى، قارا سان سوعىپ تىندى. ءوزىن جارتى قۇدايداي سەزىنگەن سەزىم سەلگە كەتكەن. ەندىگى ءومىردىڭ ءمانى مەن ءسانى جوقتاي كورىنەدى.

استانا-الماتى، الماتى-استانا قۇستىڭ قوس قاناتىنداي تۇستىك پەن تەرىسكەيدەگى الىپ قوس شاھار اراسىندا اسفالت، تەمىر، اۋە جولدارى ارقىلى قيساپسىز حالىق كۇنى-تۇنى، قىسى-جازى ارلى-بەرلى دامىلسىز ساپىرىلىسىپ جاتىر. انە، كوپتىڭ ورتاسىندا ەلۋدى ەڭسەرگەن، دەمبەلشە قارىندى، جاتاعان دەنەلى، بۋرىل شاشتى، قىرما ساقالدى، شىرپىلىپ كۇزەلگەن سەلدىر مۇرتتى امانگەلدى تۇر.

“الماتى-استانا 109-جۇردەك پويىز ءبىرىنشى جولعا كەلىپ توقتادى” دەگەن حابارلاما ەستىلدى. ەكى يىعىنان دەم الا سىرعىپ ىشقىنا كەلىپ تىزگىن ىرىككەن وتاربانىڭ ون ءۇشىنشى ۆاگوننىڭ ەسىگىنە ول انتالاي قارادى.

– ايىم كەلۋىڭمەن! – دەدى قاپسىرا قۇشاقتاي بەتىنەن ءسۇيىپ.

كەلىنشەكتىڭ قولىنان جەتەلەپ، تاكسيدىڭ ەسىگىن ەبەلەكتەي ءجۇرىپ ايقارا اشتى. سودان استانا-پالاستىڭ ىرگەسىندەگى مەيرامحانا تورىنە بارىپ قۇيرىق قوندىردى.

بۇلار ءبىر-بىرىن كوپتەن بەرى جاقىننان تانىپ بىلەدى. بۇدان بۇرىن تالاي قوڭىراۋلاسقان، وتكەن-كەتكەن ءومىر سىرلارىن شەرتىسكەن. جول بويى كۇيىسىنەن جاڭىلىپ، كوڭىل-كۇي ۇشتى-كۇيلى بولىپ ءوز-وزىن تاپپاي كەلىپ ەدى. ەندى شات-شادىمان كۇيگە بولەنىپ وتىر.

سۇلۋعا ارتىلىپ، سۇلۋ سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى جىگىتتىڭ جەتەگىندە جۇرسە نەسى ايىپ؟! قۇلىن ءمۇسىن ارۋعا اربالىپ، نەدە بولسا قۇرباندىققا شالىندىم دەدى مە، بايبىشەم شاڭق ەتىپ، مامىراجاي مەزگىلدىڭ بەرەكەسىن قاشىرماسىن دەپ ويلادى ما، قالتا تەلەفون ءۇنىن تۇنشىقتىرىپ تاستادى.

كەلىنشەك تارەلكاداعى سالاتتى شانىشقى ۇشىمەن ويماقتاي اۋزىنا سۇڭگىتىپ، ءسۇيىر ساۋساعىمەن سالفەتكانى الىپ، ۇلبىرەگەن ەرنىنە سىلاي ءسۇرتىپ، سۇرتكىنى ۇستەلگە قىرلاپ قويىپ، كۇلىمسىرەي قارادى.

– سىزگە جەتكەنشە اسىقتىم.

– سەنەم، سەنەم، مەن دە تاعاتىم تاۋسىلا كۇتتىم.

ەكەۋى ۆيسكي ءىشىپ قىزارا ءبورتىپ الدى. ماحاببات، باقىت تۋرالى اشىق-جارقىن حامسالار قىزدى-قىزدىمەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي امپەي-جامپەي بولدى دا قوناق ۇيگە قاراي تارتقان. تابالدىرىق اتتاي سالىسىمەن بىر-بىرىنە اسىلا ارتىلىپ، قۇنىعا ءسۇيىسىپ، قۇشىرلانا ايمالاستى. ءبىر كۇنگىدەي بىلىنبەي ءبىر اپتا وتە شىقتى.

– ەندى نە بولادى؟ – دەدى جولعا شىعار الدىندا قيماستىقپەن.

– قولىڭنان ۇستاپ... – دەدى ءسوزىن جۇتىپ ىركىلە بەرگەن امانگەلدىنىڭ كوزىنە ماي باسقان بايبىشەسى ەلەستەپ. – قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلعىش قىتىمىر قىس سياقتى قارا قاتىننىڭ قىتىعىن تاپقانشا، قارى قالىڭ قاتتى قىستا قىرىپ ءجۇرىپ قار العان الدە قايدا وڭاي، – دەپ ىشتەي وي اعىسىنان تەز سىتىلىپ شىعىپ شيرىعا شيراپ الا قويدى. وعان ون كۇننەن سوڭ باراتىن بولىپ ءسوز بەردى.

ەرتەسى، ءتۇس الەتى، ابىلايحان داڭعىلىن جاعالاي رايىمبەك كوشەسىنەن ءوتىپ، جول جيەگىندە تاكسي كۇتىپ بەيعام تۇرعان ايىمدى، كەنەتتەن سوعىلىسقان ەكى ماشينانىڭ ءبىرى شايقالاقتاپ كەلىپ مۇرتتاي ۇشىرىپ ءتۇسىردى. قاس پەن كوز اراسى قىپ-قىزىل قانعا بوككەن ول جانساقتاۋ بولىمىندە ءۇشىنشى كۇنى كەش باتا تىنىسىن توقاتتى.

“ايىم، سەنسىز قايتىپ ءومىر سۇرەم، ايتشى!” دەگەن حاتتار قارشا بورادى. ورىمدەي ۋىز بالاپان تاعدىرىنداعى جان-جاراسى جازىلماي قىرشىن قيىلعان قايراندا-قايران ارۋ-عۇمىرعا قوڭىراۋ شالىندى. ات باسىن الماتىعا بۇردى. ايداي ارۋىن بىلەتىن ءبىر جان تاپپادى.

P.S. قالامدا جازىق جوق. وربىگەن ءىستىڭ ىزىمەن قالت-قۇلت قادام باستى. اڭگىمەنىڭ قاز-قالپى اقىل-تاربيە بەرىپ جارتپاسا دا توركىنى اششى ساباق بولار. قوش! تۋرا جولدا تاۋبە كەلتىرۋگە ءناسىپ ەتكەي دەلىك. “قۇمىرسقانىڭ باسقانى تاڭىرگە ايان” دەيدى عوي.

باعاي نازارباي ۇلى