ەگەر تەلەديدار ءومىر ايناسى دەسەك، البەتتە، ۇلتتىق تەلەجۋرناليستيكا – شىن مانىندە، ءبۇتىن ءبىر ۇلتتىڭ بولمىس - ءبىتىمىن تانىتاتىن بارومەترى. ال كوگىلدىر ەكراننىڭ  اقپارات كوزى، يدەولوگيالىق قۇرال، تاربيە تەتىگى، ساياسي الاڭ،  الەۋمەتتىك ينستيتۋت، كوڭىلاشار قۇبىلىس رەتىندە قوعامعا تيگىزەتىن  وڭ  اسەرى مەن تەرىس ىقپالىنىڭ اراجىگىن ايىرىپ، تىزگىنىنە يە بولاتىن تەلەارنا باسشىلارى مەن تەلەارنا جۋرناليستەرى. ەلىمىزدىڭ تەلەاقپارات كەڭىستىگىندەگى ءبىر جاعىنان ساۋاتسىز كوشىرمەلەرگە كومىلگەن، ەكىنشى جاعىنان، اسپاننان جاۋعان «جۇلدىزدار تاسقىنىنا» تاپ بولعان كەيبىر تەلەارنالاردىڭ ءوز تىرلىكتەرىنە سىن كوزبەن قاراۋى ءۇشىن باسىپ ايتاتىن، اشىپ ايتاتىن اعايىننىڭ اششى شىندىعىنا  ءزارۋ ەكەنىن ايتپاسقا امال جوق. 

بۇل رەتتە وتاندىق تەلەجۋرناليستيكانىڭ وزىنە تيەسىلى مىندەتتەرىن قالاي اتقارۋدا دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋدەن گورى ونى نەگە اتقارا الماۋ سەبەپتەرىن ءسوز ەتۋ الدەقايدا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ايتۋ-پارىز.  الەمدىك تەلەجۋرناليستيكانىڭ قانشالىقتى قارىشتاپ ، قارقىندى تۇردە دامىپ بارا جاتقانىن ەسكەرسەك، ەلىمىزدەگى تەلەاقپارات كەڭىستىگىنىڭ مۇشكىل ءحالى ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن ءسوز بوستاندىعىنىڭ ءالى دە قول جەتپەس دۇنيە ەكەنىن  مويىنداۋعا ءماجبۇر ەتەدى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستانداعى تەلەيندۋستريا ساندىق شەتەلدىك تەلەارنالاردىڭ ەسەبىنەن ۇلكەن باسەكەگە تاپ بولدى. سول سەبەپتى تولاسسىز اقپارات اعىمىندا كۇن كەشەتىن  ادام ءومىردىڭ سان قيلى سالالارىنان حاباردار بولۋى دا عاجاپ ەمەس. وسىنداي جاعدايدا ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىن جۇرگىزەتىن جۋرناليست ءۇشىن بۇل ۇلكەن كاسىبي سىناق دەسەك بولادى. كورەرمەننىڭ ويىنان شىعۋ، قاجەتتى اقپارات ۇسىنا ءبىلۋ، كوكەيىندەگىسىن ءدوپ باسىپ، كوڭىلىنەن شىعۋ، ءتىپتى، ادەتتەن تىس ەرەكشە دۇنيەلەرمەن تاڭ قالدىرۋ جۋرناليستەن تولاسسىز ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. عالامداستىرۋ ۇدەرىسىنىڭ قارقىن الىپ، جاس پەن كارىنىڭ ينتەرنەت الدىنان شىقپاي، سونداعى اقپاراتتى وقىپ، سودان قاجەتتىسىن تاۋىپ الىپ وتىرعانىنا قاراماستان، تەليەۆيزيا ونىمدەرىنە دەگەن سۇرانىس ارتپاسا  تومەندەگەن جوق. قايتا الەمنىڭ كەز-كەلگەن ەلىنىڭ تەلەونىمىن كورۋ قول جەتىمدى بولعان سايىن، اۋقىمدى اۋديتوريانىڭ نازارىن جاۋلاپ الۋ مۇمكىندىگىنىڭ اياسى مەيلىنشە  تارىلا تۇسۋدە. سەبەبى، وزدەرىن جەتىلدىرۋگە جان - جاقتى مۇمكىندىگى بار جاستار اعىلشىن ءتىلىن ەركىن مەڭگەرىپ، «بي-بي-سي» جاڭالىقتارىن قاراپ، مەيلىنشە شەتەل باعدارلامالارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىنى جاسىرىن ەمەس. باسقا ەلدى بىلاي قويعاننىڭ وزىندە كورشىلەس رەسەيدىڭ تەلەيندۋسترياسىنداعى تەلەجوبالاردىڭ ءبىزدىڭ وتاندىق تەلەونىمدەردەن وق بويى وزىق  ەكەنىن تاعى دا مويىنداماسقا شارا جوق.. جان -جاقتى زەرتتەۋ، ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارىپ، تەرەڭ زەردەلەۋ، جۋرناليستىك ويدىڭ دالدىگى مەن ونىڭ بەرىلۋ تاسىلدەرىنىڭ سان الۋاندىعى، اقپاراتتىڭ شىنايىلىعى، جەدەلدىگى مەن وزەكتىلىگى تۇرعىسىنان كورشىلەس ەلدىڭ جۋرناليستەرىنەن كوپ دۇنيەنى ۇيرەنۋ قاجەتتىگىن ۋاقىت كورسەتىپ وتىر.تەلەجۋرناليستيكانىڭ فۋنكسيالارى تۋرالى  تۇجىرىم جاساپ، ونىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسى تۋرالى وي تارقاتۋ ءۇشىن عىلىمي ەڭبەك جازۋ –  جۋرناليستيكا تەورياسىن زەرتتەيتىن عالىم رەتىندەگى كاسىبي پارىزىمىز. ءبىراق، عىلىمي ەڭبەك تەك عىلىم الەمى شەڭبەرىندە  (فاكۋلتەت ۇستازدارى مەن ستۋدەنتتەرىنىڭ عانا نازارىندا) قالىپ قوياتىندىقتان، بۇل جولى پۋبليسيستيكالىق  ماقالا جازىپ عالامتور سايتىنا ۇسىنۋدى ۇيعاردىم.    تەلەجۋرناليستيكانىڭ فۋنكسيالارى، ياعني، اتقاراتىن مىندەتتەرى  ونىڭ ب ا ق جۇيەسىندەگى الاتىن ورنى مەن ادامزات قوعامىنداعى اتقاراتىن ءرولى نەگىزىندە ايقىندالادى. البەتتە، تەلەجۋرناليستيكانىڭ قوعامداعى اتقاراتىن ءرولى قالىڭ بۇقارانىڭ قاجەتىن وتەۋ قيسىنىنا وراي جۇزەگە اسادى. تەليەۆيزيانىڭ  بەينەلىك سيپاتى مەن اقپارات تاراتۋداعى ايرىقشا مۇمكىندىگى اياسىندا اتقاراتىن قىزمەتتەرىن مىناداي فۋنكسيالارعا توپتاستىرۋعا بولادى: 1. اقپاراتتىق؛ 2. مادەني – اعارتۋشىلىق؛ 3. ينتەگراتيۆتىك (ادامزاتقا ءتان قۇندىلىقتاردى قامتاماسىز ەتۋ) 4. الەۋمەتتىك – باسقارۋشىلىق 5. ۇيىمداستىرۋشىلىق 6. تانىمدىق (ءبىلىم بەرۋشىلىك) 7. رەكرەاتيۆتى (ادامنىڭ كۇنى بويى جۇمساعان كۇش-قۋاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ).  وسىناۋ تەليەۆيزياعا جۇكتەلەتىن جەتى مىندەتتى تۇگەل ساراپتاۋدى سايتقا ارنالعان ماقالانىڭ اۋماعىنا سىيعىزۋدىڭ قيسىنى كەلە قويماس. سوندىقتان، ەڭ ماڭىزدى ەكەۋىنە عانا توقتالىپ وتەيىك: ءبىرىنشىسى - اقپاراتتىق فۋنكسيا، ياعني، كۇندەلىكتى وقيعالارمەن حاباردار ەتەتىن جاڭالىقتار قىزمەتى.  ادەتتە، ءبىر جاڭالىقتى، ياعني، بەلگىلى ءبىر وقيعادان تۇسىرىلگەن تەلەماتەريالدى سيۋجەت ەتىپ ازىرلەپ، بارلىق تەلەارنا ءبىر كۇندە بەرەدى. تەلەارنالاردىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قاراعان كورەرمەننىڭ ءبىر جاڭالىقتى سان رەت قايتالاپ كورۋدەن جالىقپاسقا  شاراسى جوق. ويتكەنى، ءبارى ءبىر سارىندا، سول قالپىندا ستاندارتتى تۇردە ۇسىنىلادى.  ارينە، سالىستىرمالى تۇردە ءبىرى - ىلگەرى، ءبىرى – كەيىن. ءتىپتى، «ايقىن» گازەتىنىڭ «ديدار» قوسىمشاسىنداعى دەرەكتەر بويىنشا «31- ارنانىڭ» «ينفورمبيۋروسى»، «كتك» جانە «7- ارنا» تەلەارنالارىنىڭ جاڭالىقتار قىزمەتى «ۇلۋ جىلىنىڭ ۇزدىگى» اتاندى. ءبىراق، ءىس جۇزىندە كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردى جەدەعابىل،ءارى دايەكتى ەتىپ جەتكىزۋدەن الدىنا جان سالمايتىن دارابوز تەلەارنانى  اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ ايدار تاعاتىنداي ايعاق جوقتىڭ قاسى. ەكىنشىسى – مادەني-اعارتۋشىلىق  قىزمەت. ءدال وسى قىزمەتتىڭ بىرەگەيى – قازاق مۋزىكاسىنىڭ ناسيحاتى. وكىنىشكە وراي، ۇلتتىق مۋزىكا ناسيحاتى «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنداعى «تەلقوڭىر» اياسىنداعى ايتۋعا اۋىز ۇيالاتىن اڭگىمەمەن شەكتەلۋدە. اسىرەسە، «اقبۇلاق» ءانى تۋرالى داۋ-داماي  ءان اۆتورى باكىر تاجىبايەۆتىڭ ارۋاعىنان دا، ۇلتتىق مۋزىكادان ۇلاعات الۋعا ۇمتىلعان ۇرپاقتان دا ۇيات بولدى. ءدال ءقازىر كەزەك كۇتتىرمەيتىن ەكى ماسەلە بار: ءبىرىنشىسى: قايدا قاراساڭ دا ساناۋلى جۇلدىزسىماقتاردىڭ سان قيلى جولمەن بوي كورسەتۋى (مىسالى: «ەلارناداعى» - «فوبيا»، «31 – ارناداعى «ماما ميا»،ت.س.س.) ەكىنشىسى: جاڭالىقتار جەلىسىندەگى جەتىسپەيتىن دالدىك پەن ناقتىلىق، دەرەكتىلىك پەن دايەكتىلىك (كۇندەلىكتى وقيعالاردان تۇسىرىلەتىن سيۋجەتتەر جالپىلاما، ءبىر سارىندى بولىپ كەلەدى جانە ستاندارتتى سيپاتتا باياندالادى، بەينەكورىنىستەن دە ءتىلشىنىڭ بايانداۋىنان دا يا كورەرمەن نازارىن اۋدارىپ الاتىن نەمەسە ۇزاق ۋاقىت ەستە ساقتالىپ قالاتىن ايرىقشا قولتاڭبا ايىندا جىلىندا ءبىر جىلت ەتەتىن، وتە سيرەك قۇبىلىس. ونىڭ ۇستىنە ۇيالماي-قىزارماي قايتالاناتىن سيۋجەتتەردەن كوز سۇرىنەدى).

     تۇپتەپ كەلگەندە، توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ويشىل اقىنى، دانىشپان ابايدىڭ «ادەپتەن وزبايىن، جۇرەكتەن قوزعايىن،...» دەگەن ءسوزى، ۇلتتىق تەلەجۋرناليستيكا ماماندارى ءۇشىن كاسىبي ادەپ پرينسيپىنە اينالۋى – شارت. كوگىلدىر ەكران مىنبەرىنە جارماسقان اكتەرسىماقتاردان سول پرينسيپتەردىڭ ورىندالۋىن ون ەسە، ءتىپتى، قاجەت بولعان جاعدايدا ءجۇز ەسە تالاپ ەتۋ كەرەك. سول تالاپتى ورىندامايتىن، ءتىپتى، وعان مويىن بۇرمايتىن «جۇلدىزدى ناۋقاستاردى»  بەينەلى اقپارات ايلاعىنان الاستاۋ كەرەك.  سوندا بىرىنشىدەن، كاسىبي تەلەجۋرناليستەر ءوز تەرىمىزدىڭ پۇشپاعىن ءوزىمىز يلەپ، دامۋعا بەت الامىز دا، ال ونەر ءورىسىنىڭ ماماندارى رەپەرتۋارلارىن بايىتىپ، بەينەباياندارىن ءتۇسىرىپ، ءوز باعىتى بويىنشا ىزدەنۋگە كىرىسەر ەدى.

    ءيا، قالاي بولعاندا دا رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى بارلىق تەلەارنالار ءبىر توبە دە، ءوزىنىڭ تاريحىمەن، تاعدىرىمەن دارالاناتىن «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسى ءوز الدىنا ءبىر توبە. سوندىقتان، ۇلتتىق ارنا اتىنا ايتىلار جاناشىرلىق سىني كوزقاراستىڭ ءجونى - ءبىر بولەك. «قازاقستان» تەلەارناسىنداعى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق، ۇلتتىق تەلەارنا مەن ونىڭ تەلەجۋرناليستەرىنىڭ ءيميدجى، اۋديتورياسى جانە پەرسپەكتيۆاسى تۋرالى كوكەيتەستى ماسەلەلەر – كەلەسى ويتولعامنىڭ وزەگى.

جيدەگۇل ءابدىجادىل قىزى 

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دوسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى