ءقازىر قوعامدا «جاردەماقى تولەۋ بيۋدجەتكە سالماق بولىپ وتىر ەكەن. بارا-بارا الەۋمەتتىك جاردەماقى تولەنبەۋى دە مۇمكىن ەكەن» دەگەن پىكىرلەر قاۋلاپ تۇر. ال مۇنداي پىكىرلەر بىزدەگى الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپتى الاڭداتاتىنى داۋسىز. سەبەبى الەۋمەتتىك كومەككە مۇقتاج جانداردىڭ باسىم بولىگى وسى مەملەكەتتەن بولىنەتىن جاردەماقىعا عانا سەنىپ، ءۇمىت ارتىپ وتىر. «ال بۇل جاعداي كۇنى ەرتەڭ مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ وزىنە ايتارلىقتاي سالماق سالۋى دا بەك مۇمكىن»، – دەدى ماماندار.

بۇعان قاتىستى الەۋمەتتانۋشى مەرۋەرت مولدابايەۆا:

«ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە قاتىستى سۇراق تۋىندايدى. ەلدە اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك (ااك) الاتىنداردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ وتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىن ۇكىمەت ەلدە جۇمىسسىزدىقتىڭ كورسەتكىشىن تومەندەتۋ ءۇشىن جانە الەۋمەتتىك از قامتىلعان توپتىڭ كولەمىن ازايتۋ ءۇشىن قانشاما باعدارلامالاردى قولعا الدى؟! ول باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا بيۋدجەتتەن قىرۋار قارجى ءبولىندى. ال بۇل ارادا ەلىمىزدە جاعدايى تومەن وتباسىلاردىڭ كورسەتكىشى تومەندەۋدىڭ ورنىنا جىل سايىن ارتىپ وتىر. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا بىزگە جاڭاشا باعىتتاردى ۇستانعان ءجون»، – دەيدى.

ماماننىڭ پايىمىنشا، ناق ءقازىر حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك. جۇمىسقا جارامدى ازاماتتارعا وتباسىن اسىراي الاتىن دەڭگەيدە جالاقى تولەنۋى ءتيىس. تابىسى تومەن وتباسىلار بەلگىلى ءبىر بيزنەسپەن اينالىسىپ كەتۋى ءۇشىن شاعىن نەسيە بەرۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسى قالىپتاسۋى قاجەت.

بۇعان قاتىستى ەكونوميست-ساراپشى داۋرەن ارىننىڭ ايتۋىنشا، ءبىز 2003 جىلدان بەرى «التىن القا»، «كۇمىس القا» يەگەرلەرىنە ارنالعان جاردەماقىنى بىرنەشە مارتە ۇلعايتتىق. ءبىراق بۇدان ەكونوميكا دا ايتارلىقتاي  العا جىلجىعان جوق. حالىقتىڭ جاعدايى دا اسا تۇزەلگەن جوق.

«مىسالى، 2018 جىلدان باستاپ ەلدە حالىققا تولەنەتىن اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك مولشەرى 16 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. 2019 جىلدىڭ 1 ساۋىرىنەن باستاپ كوپ بالالى از قامتىلعان وتباسىلارعا ءاربىر ادام باسىنا 21 مىڭ تەڭگەدەن جاردەماقى تولەنە باستادى. ءقازىر اۋىلدى-ايماقتاردا حالىقتىڭ  80 پايىزى وسى جاردەماقىمەن كۇنەلتىپ وتىر. قازاقستاندا جۇمىسقا جارامدى 8 ملن ادام بار بولسا، ونىڭ  800 مىڭى مەملەكەت تاراپىنان بولىنەتىن ءتۇرلى جاردەماقىمەن كۇنەلتىپ وتىر ەكەن. بولاشاقتا بۇل ءبىزدى الاڭداتۋى ءتيىس دۇنيە. كۇنى ەرتەڭ مۇنداي سالماقتى ەل بيۋدجەتى كوتەرە الماي قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءماجىلىس دەپۋتاتى ايتىپ وتىرعانداي، بىزگە جاڭا باعىتتى ۇستانعان دۇرىس»، – ەدى ەكونوميست-ساراپشى داۋرەن ارىن.

اۋىلدىق جەرلەردە جۇمىس ورىندارىنىڭ ازدىعى، جۇمىسپەن قامتۋ جايىنىڭ ءالى دە شەشىلمەي وتىرعاندىعى راس. قول-اياعى بالعاداي قارۋلى جىگىتتەردىڭ وزىنە اۋىلدا جۇمىس جوق. مۇندايدا نە ىستەۋ كەرەك؟

بۇعان قاتىستى ءبىز تىلدەسكەن ماماندار «جۇمىسپەن قامتىپ ادام كاپيتالىنىڭ كۇشىن ارتتىرعان ابزال. بىزدە جۇمىسپەن قامتۋ، وڭىرلەردى دامىتۋ باعدارلاماسىمەن قوسا يندۋستريالدى-ينوۆاسيالىق ءبىرشاما باعدارلامالار بار ەدى. وسى باعدارلامالار ساۋاتتى جۇمىس ىستەگەندە اۋىل حالقىن جۇمىسپەن قامتۋ، ءوندىرىس ورىندارىن اشۋ جايتتارى تياناقتى شەشىلەر ەدى. سوندىقتان بولاشاقتا وسى ماسەلەلەردى ەسكەرۋى كەرەك. حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، شالعاي اۋىلداردى دامىتۋ ماسەلەلەرى شەشىمىن تابۋى كەرەك» دەدى.

سالا ماماندارىنىڭ پايىمىنشا، بولاشاقتا مىناداي جايتتارعا باسا نازار اۋدارعان ءجون:

ا) ءبىرىنشى جاردەماقىنى جىل سايىن ءۇش رەت وسىرگەننەن گورى، «جۇمىسپەن قامتۋ» باعدارلاماسى، «وڭىرلىك دامۋ» باعدارلامالارىنىڭ جۇمىسى جاندانۋى كەرەك.

ءا) بۇقارا مەملەكەتتىك قولداۋدى ناقتى سەزىنۋى ءۇشىن حالىقتىڭ شاعىن جانە ورتا كاسىپپەن اينالىسۋىنا جاعداي جاسالۋى ءتيىس. بۇل دا بولسا حالىقتىڭ ءوز جاعدايىن ءوزى جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبا.

ب) اۋىلعا تارتىلاتىن ينۆەستيسيا كولەمى ارتۋى كەرەك. سەبەبى قازىردە اۋىلدى-ايماقتاردا تەك قانا جاردەماقىعا كۇنەلتىپ وتىرعانداردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. اۋىلعا جەكەلەگەن ينۆەستورلار ينۆەستيسيا سالىپ، جۇمىس ورىندارىن اشۋعا كۇش سالسا، اۋىل ازاماتتارىن جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسى دە جەڭىلدەپ، ولاردىڭ وتباسىنا تابىس كوزى كىرەر ەدى دە، «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ۇستاعان شارۋا» مەملەكەتكە ماسىل بولماس ەدى.

ۆ) اۋىلدى-ايماقتاردا مال وسىرۋگە قولايلى جاعداي جاسالۋى كەرەك. قولىندا مالى بار شارۋانى دا جەڭىلدىكتەرمەن قامتىپ، مال باسىنىڭ كوبەيۋۋىنە ىقپال ەتۋ كەرەك.

بۇعان قاتىستى سالا ماماندارى دا «الدىمەن وسى ايتىلعان جايتتار ەسكەرىلسە، بىرتىندەپ ماسەلەلەر دە ازايار ەدى. سوندىقتان ينستانسيالاردىڭ ايتىلعان ۇسىنىستارعا ءمان بەرگەنى ءجون» دەپ وتىر.

قارلىعاش زارىقحان قىزى