ۇيدەگى تىنىشتىقتى توڭازىتقىشتىڭ گۋىلى عانا بۇزعانداي. ونىڭ دا دىبىسىن بايقاماس پا ەدى، تەك كوشۋ تۋرالى ويلانعاندا جانۇياسىنىڭ اينىماس سەرىگىنە اينالعان وسى ءبىر قۇرىلعىنىڭ ورنىن اۋىستىرا بەرۋگە بولمايتىنى ەسىنە تۇسەدى. قالانىڭ ىشىندە كوشىپ-قونىپ ءجۇرىپ-اق ارتىنان كەلگەن جاساۋىنىڭ بارلىعىنىڭ توزىعى جەتىپ تىناتىن بولدى. اعايىن اراسىندا ۇياتقا قالمايىن دەپ ارتىنان ۇيىپ-توگىپ الىپ كەلگەن دۇنيەنىڭ ءۇيىڭ بولماسا شىرقى جوق ەكەنىن نازىم ءۇش جىلدىڭ ىشىندە ابدەن ءتۇسىندى. كۇندىزگى كەلىپ كەتكەن قوجايىنسىماقتىڭ ءسوزىن جەتكىزگەندە وتاعاسى كوڭىلسىز بارىپ توسەككە جاتا قالعان. الدىمەن اس-اۋقاتىن بەرمەي، ەسىكتەن ەنە بەرگەندە جايسىز حاباردى جايىپ سالعانىنا وكىنىپ وتىرعان كەلىنشەك مايدا-شۇيدە زاتتاردى قوراپتارعا سالىپ كوشۋدىڭ قامىنا كىرىسە بەرىپ ەدى، تىقىردى ەستي قويعان جومارت:
- اسىقپاساڭشى، ەرتەڭ قوجايىنعا حابارلاسىپ ءوزىم ءمان -جايدى انىقتايىن. ءبىر ءۇيدىڭ ەكى بىردەي قوجايىنى بولۋى مۇمكىن ەمەس قوي،-دەدى اشۋدى سابىرعا جەڭدىرگەن سىڭايداعى ۇنمەن. ءىشىن كوتەرە الماي، اياعىن ارەڭ الىپ جۇرگەن كەلىنشەگىنەن كوشۋ كەزىندەگى اركەتى جيناستىرۋدان اسپايتىنىن ول جاقسى بىلەدى.
- وندا تۇرىپ تاماعىڭدى ىشسەڭشى،-دەدى كەلىنشەك ءبىر ءۇمىتتىڭ جىلت ەتكەنى مەن كۇيەۋىنىڭ ءالى ۇيقىعا كەتە قويماعانىنا قۋانىپ.
- تابەتىم تارتپاي تۇر، كۇندىز بويى ءىشىم بۇراپ اۋىردى. كەل، ودان دا جاتساڭشى.
- تىم بولماعاندا قارا شاي ىشسەڭشى.
- ءشاي ۇيقىنى قاشىرادى، ەرتە تۇرۋىم كەرەك. ونسىز دا كەش كەلدىم.
قۋىقتاي عانا بولمەنىڭ اس ءۇيى مەن جاتىن جەرى ءبىر. سوندىقتان جومارتقا تىنىشتىق بەرۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنگەن جۇكتى كەلىنشەك جارىقتى ءسوندىرىپ، توسەككە قاراي جاقىنداپ كەلەدى.
- بايقا «قارنىڭدى» قاراڭعىدا سوعىپ الما،- دەپ، كوڭىلسىز كۇيەۋى جولىنا تەلەفوننىڭ جارىعىن ءتۇسىردى.
- وي، ەكى اتتام جەردى كوز تۇگىل اياعىمىز دا جاتتاپ الدى عوي،-دەپ كەلىنشەك پاتەر اۋىستىرعاننان جالىققانىن ءبىر ءبىلدىرىپ قالعىسى كەلگەندەي ءزىلدى سويلەدى. كوڭىلسىز دومالاپ جاتقان ەكەۋى ۇيقىعا كەتە بەرگەندە توڭازىتقىشتىڭ داۋسى دا تىنىشتىق الەمىنە ءسىڭىپ بارا جاتتى.
نازىمنىڭ تەلەفونى ۇيقى الەمىنىڭ ەسىگىن قاعىپ، ءۇش رەت بەز-بەز ەتتى. ەكەۋى جاستىقتان باسىن بىردەي كوتەردى. تەلەفوندى قولعا العانشا دەگبىرسىزدەنگەن جومارت وعان تۇسكەن حاتتى بىرگە وقىماققا ىڭعايلانىپ الىپتى. بايلانىس قىزمەتىن كورسەتەتىن ورتالىقتان ەكەنىنە سەنىمدى. ءبىراق كىم ءبىلسىن، اقىرى ويانعان ەكەنسىڭ، بىرگە وقي سالۋ قاجەت ەمەس پە؟ جوق حات نۇربولدان كەلىپتى: «كەشىرشى. اقىماق بولدىم. كۇيەۋىڭدى تاستا، مەن سەنى سۇيەمىن. جۇكتى ەكەنىڭە قاراماستان سەنى الۋعا بەل بۋدىم»، دەپ جازىلىپ تۇر. ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ قالعان نازىم:
- وسى نۇربولدىڭ دەنى ساۋ ەمەس قوي دەيمىن،-دەپ بارىپ كۇيەۋىنە قاراپ ەدى، ونىڭ كوزىنىڭ اعىنداعى تامىرلارى قىزارىپ كەتكەنىن بايقادى.
- سونىمەن ءبارىن دۇرىستاپ ءتۇسىندىر. ونىڭ دەنىنىڭ ساۋ نەمەسە ساۋ ەمەس ەكەنىن مەنەن جاقسى بىلەتىن بولىپ تۇرسىڭ عوي.
- جومارت، ونىڭ نە؟ سەن ونىڭ اتىن ءبىرىنشى رەت ءبىلىپ وتىرعان جوقسىڭ عوي.
- ءبىز ۇيلەنگەن سوڭ جاڭا ءومىر باستاماق بولعانبىز. ال سەنىڭ بۇرىڭعى ءومىرىڭ ءبىزدى تۇندە تۇرتكىلەپ وياتىپ جاتسا، مەن قاراپ وتىرۋىم كەرەك پە؟
سوڭعى سۇراقتى قويىپ جاتىپ اشۋلى كۇيەۋ ايەلىنە ءتونىپ كەلىپ ونىڭ جاعىنا جارماسا:
- ايت شىنىڭدى، سايقالسىما! ونىمەن كۇندە مەن جوقتا سويلەسىپ ءجۇرسىڭ عوي.
- جوووومااارت، اۋرىپ كەتتى.
ايەلىنىڭ يەگىن قاتتى قىسىپ جىبەرگەنىن ەندى تۇسىنگەن كۇيەۋ ونى ارى قاراي يتەرە سالدى. جۇكتى كەلىنشەك جاستىققا جالپ ەتە ءتۇستى. جارىقتى جاعىپ، شىلىم شەگۋگە كىرىستى. بۇرىن ءۇيدىڭ ىشىندە شىلىم شەكپەيتىن ول، تىسقا شىققىسى كەلمەدى. «شىنىمەن ونىڭ ومىرىندە بۇرىن نۇربولدىڭ بار ەكەنىن ءبىلدىم عوي، مەنىكى نە قىلىق»،-دەپ ويلادى. «مەن سەنى كۇتۋدەن شارشادىم، باسقا قىز تاپتىم، سوعان ۇيلەنەمىن»،-دەپ جازعان حاتىن دا وقىعان. وعان نازىم اعىل دا تەگىل جىلاعاندا ءوزى جۇباتقان. بۇرىننان ۇناتىپ جۇرگەن ءبىر توپتا وقيتىن قىزدىڭ جىگىتى بۇلايشا جازعانىنا جۇباتىپ وتىرىپ، قۋانىپ ەدى. وسىلايشا ءبىر حات وعان اسپانداعى ايدى وپ-وڭاي الىپ بەرگەن. ەندى ول ايدى ەشكىم تارتىپ الا المايدى دەپ ويلاپ جۇرگەن. سويتسە، شىركىنىڭ جۇكتى بولسا دا الامىنعا شىعىپتى.
-جومارت، قاتتى اۋىرىپ جاتىرمىن.
جومارت ۇندەگەن جوق. «جاي عانا يەگىنەن ۇستاعانعا بالسىنە قالۋىن»،-دەپ ويلادى.
-جومارت، توسەكتىڭ بارلىعى سۋ بولىپ كەتتى، ءىشىم اۋىرىپ بارادى.
-ويباي-اۋ نە دەيسىڭ، ونىڭ نە؟
اسىعىس كەلىنشەگىنە جاقىندادى. ول قارا تەرگە ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. راسىمەن توسەك مالمانداي بولىپتى.
***
ءۇش كۇن بويى دارىگەرلەر نازىمنىڭ كەلىپ تۇرعان تولعاعىن قايتارىپ، بالانى جاتىردا ۇستاۋعا تىرىسىپ ەدى، بولمادى. وسىلايشا وكپەسى جەتىلمەگەن التى جارىم ايلىق بالا جارىق الەمگە اسىعىس كەلدى. ازىرگە دارىگەرلەر ۆاكۋۋمدە جاتقان قىزىل شاقاعا وكپە جەتىلدىرەتىن دارىلەر دارىتىپ الەك. ولار نازىمدى باسقا بالالارعا قاراعاندا شاقالاعىڭ جاقسى جەتىلىپ كەلە جاتىر دەپ ايتىپ جۇباتىپ قويادى. كەلىنشەك بۇل جۇبانىشتى ءسوزدى كەلگەن سايىن كەشىرىم سۇرايتىن كۇيەۋىنە جەتكىزەدى. جومارتتىڭ ءوزىن وسىنشالىقتى كىنالاي بەرەتىنىنە نازىم ءوزىن ىڭعايسىز سەزىنەدى. ءۇش جىل ىشىندە ءبىر رەت قول كوتەرىپ كورمەگەن جىگىتتىڭ نامسىنىڭ قايناۋداعى قازانداي بۇرق ەتە قالعانىن ول جاقسى تۇسىنەدى. ونىڭ ۇستىنە بالانىڭ امان قالۋىنىڭ جانىندا كەشىرۋ مەن كەكتەسۋ دەگەن ۇعىمدار تۇككە تۇرعىسىز سەكىلدى. ال جومارت ولاي ويلامايدى.
ەگەر ۆاكۋۋمداعى بالا بەرى قاراماسا، ول ءومىر بويى ءوزىن كىنالاپ وتەر ەدى. ول وسى ۇرەيىن نازىمعا باسقاشا جەتكىزەدى. سوندىقتان ول كۇندىز بويى وي ۇستىندە سارى ماشينانىڭ كۇرەگىن توپىراققا قاتتى باتىرىپ، وسىپ-وسىپ جىبەرەتىن ادەت شىعارىپ العان. قارسى الدىندا قولىن بۇلعاپ تۇرعان جۇمىستاسىن كورىپ، ماشينانىڭ الىپ كۇرەگىن وزىنە قاراي بۇكتى دە شۋدى توقتاتى. ەندى ىرجاقتاپ كەلە جاتقان جۇمىستاسىنا قۇلاق ءتۇردى.
-ساعان نە بولعان؟ اتىڭدى ون بەسىمىز حورمەن ايتساق تا ەستىمەيسىڭ عوي. قاتىنى ۇل تاپقان سەن عانا ما ەدىڭ؟ ءجۇر تۇستەنەيىك.
-وي قىلجاقباس. تىم بولماسا ۆاكۋۋمداعى بالامەن قالجىڭدامساڭ بولماي ما؟
ء-وي، ءالى-اق ەرتەڭ جىگىت بولىپ كەتەدى. ول كوشپەندىلەردىڭ تۇقىمى عوي. تىماقتا جاتىپ ادام بولعان بابالارمىز، ۆاكۋۋم-ساكۋۋمىڭدى بىلمەيمىن، ءجۇر-جۇر.
قانشا قىلجاقتاسا دا، كاماز جۇرگىزەتىن جىگىتتىڭ تىماق تۋرالى ويى جومارتتى ءبىر سەرپىلتىپ تاستادى. اۋىزى-اۋزىنا جۇقپايتىن ساباز ەكسكاۆاتوردان ءتۇسىپ كەلە جاتقان جىگىتكە تاعى ءبىر تاڭ قالىسىن جەتكىزىپ جاتىر.
-وسىلار قىزىق، ەي. بىلتىر عانا جول سالىپتى. ەندى بيىل قۇبىر جاڭارتادى. الدىمەن قۇبىر جاڭارتىپ، سودان سوڭ جول سالماي ما؟ مىنا جومارت بىلتىر عانا سالعان تەگىس جولدىڭ تيپىلىن شىعارىپ قازىپ تاستادى.
جىگىتتەر ءتۇس الدىنداعى قالجىڭعا قارىق بولىپ، اسحاناعا اتتاندى.
***
جومارتتىڭ جۇمىسى كوپ. اراسىندا پەرزەنتحاناعا سۇرانىپ بارىپ كەلەتىن ەكسكاۆاتورشىنىڭ جۇمىسى توقتاسا، باسقالارىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. سوندىقتان ول تۇسكى استان كەيىن بۇرىنعىداي توقتى باسايىق دەپ وزگەلەر سەكىلدى ۇزاق شىلىم شەگىپ تۇرمايدى. سارى ماشيناعا كىرگەن سوڭ وي جەتەگىندە كارتاعا قاراپ قازۋعا كىرىسەدى. الدىنا قاراسا باعاناعى قىلجاقباس تاعى قولىن بۇلعاپ تۇر. شىلىمى تاۋسىلعان بولار دەگەن ويمەن ول توپىراقتى تاعى ءبىر رەت وسىپ قالىپ ەدى، الگىنىڭ قول بۇلعاعاندى بىلاي قويىپ، قوس قولىن كوتەرىپ سەكىرگەنى... الىپ كۇرەكتى نۇسقاپ، قولىن جوعارى- تومەن كوتەرەدى. اۋزى «توقتا-توقتا» دەپ جاتقان سەكىلدى. كۇرەكتى جيىستىرىپ، ول وتالىپ تۇرعان ماشينادان تىسقا شىقتى. قايتا كىرىپ سارى ەكسكاۆاتوردى ءوشىردى. قىلجاقباستىڭ قاسىنا باسقا دا جۇمىسشىلار جينالىپ قالىپتى.
- ونىڭ نە جومارت؟
- نە بولدى؟
- كارتاعا قارامايمىسىڭ؟ سەن توك جەلىسىن كەسىپ تاستادىڭ عوي.
جىگىت ىشكە كىرىپ، كارتاعا قارادى. راسىمەن ءمۇلت كەتىپتى.
-قۇداي-اي، ەندى سوگىس الاتىن بولدىم.
-تىم بولماسا قىزىل سىزىقپەن قازۋعا ءتيىس جەردە ەلەكتر جەلىسى جاتقاندىعىن كورسەتپەي مە ەكەن،-دەپ بۇنى قىلجاقباس كامازشى قورعاشتاپ جاتىر. مۇرتتى بريگادير جومارتقا سوگىس جاريالاپ كورمەپتى. ونىڭ سوڭعى كەزدەگى جايىنان حابارسىز دا ەمەس. قىلجاقباستىڭ سوزىنە مۇرتىن كەرىپ كۇلگەندەي بولدى دا:
- جومارت پەرزەنتحاناعا ەرتە جىبەرۋ ءۇشىن جۇمىستى توقتاتقان امالىڭ عوي، يا،-دەدى. جومارت ءۇنسىز عانا كارتاعا تاعى كوز تاستادى.
- كامازشىنىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار، وقىعان قۋ ەمەس پە، توك جەلىسى تۋرالى ەسكەرتۋ سىزىلۋى ءتيىس ەدى. كەلىنشەگىڭ مەن بالاڭا بارىپ كەل. ءبارى ءبىر جەلىنى جالعاماي جۇمىس جۇرگىزبەيمىز.
***
الىپ ۇشقان جۇرەگىنىڭ جىلدامدىعىنا قوس اياعى ىلەسە الماعانداي الماعايىپ كۇي كەشىپ پەرزەنتحاناعا جەتكەن جىگىتتىڭ قوڭىراۋىن نازىم كوتەرگەن جوق. ادەتتە تەلەفون ارقىلى تەرەزەگە كەلىنشەگىن شاقىرىپ الىپ ەكەۋى ءبىرىن-بىرى كورىپ تۇرىپ سويلەسەتىن. بۇگىن ەرتە كەلەتىنىمدى بىلمەي، ۇيىقتاپ جاتقان بولار دەگەن ويمەن قايتا ءنومىردى تەرەدى. ءبىراق دىبىسقا ساق كەلىنشەگى بۇلاي ءۇنسىز قالماۋشى ەدى. «نە دە بولسا قابىلداۋ بولىمىندەگى قىزداردان الىپ كەلگەن تاماعىمدى بەرەيىن»،- دەپ ويلادى. ەسىكتى اشىپ قالسا، اۋرۋحانانىڭ ىشىندە ولەردەي وزەۋرەپ بالاۋىز شامدار بولماشى ساۋلە شىعارىپ تۇر. ساۋلە ءولىمشى بولعانىمەن دارىگەرلەر ابىر-سابىر جۇگىرىس ۇستىندە. ءبىرىن-بىرى تىڭداماي جۇگىرىپ جۇرگەنى استىڭعى قاباتقا ەستىلەدى.
- قارىنداس، مىنا سومكەنى ون ءۇشىنشى بولمەگە جەتكىزەسىز بە؟
- فاميليا،-دەپ دىڭك ەتتى جارىقسىز الەمدە ءوتىنىش ايتىپ وتىرعانىن جاقتىرماعانىن سەزدىرگەن تولىق كەلىنشەك.
- نۇرجىگىت نازىم.
الا كوزىمەن ءبىر قاراپ، ورنىنان ارەڭ قوزعالعان كەلىنشەككە كوك وراماسى بار «قازاقستاندىق» دەگەن شوكولدتى ۇستاتا قويدى دا:
-تەلەفونىن كوتەرسىن دەپ ايتىپ جاتىر دەڭىزشى،- دەپ جىميدى. مەدبيكە تاماعىن كەنەپ، ءبىر ىقىرىنىپ الدى دا:
-بۇنىڭىز نە،-دەپ ۇيالعان كەيىپ تانىتتى.
-الىڭىز، ءسىزدى جاقسى تۇسىنەمىن. قانشاما ادام كەلەدى. وڭاي ەمەس. ادام اياعى سايابىرسىعاندا شاي ءىشىپ الاسىز.
تومپاق كەلىنشەك جوعارى قاراي كوڭىلدى كوتەرىلىپ بارادى. ونىڭ بۇل ارەكەتىنە جىگىتتىڭ كەلگەن كۇلكىسىن قارا تەلەفونعا نازىمىنىڭ تۇسكەن قوڭىراۋى تىيدىردى.
- اۋ، جانىم ۇيىقتاپ قالدىڭ با؟
- جومارت، جومارت، بالا...
- وعان نە بولدى؟
- جارىق ءسونىپ قالدى؟
- نە؟ وعان نە بولدى؟ جارىق سونسە نە بولىپتى؟
ول قويىپ جاتقان ساۋىلانا كەلىنشەگىنىڭ جاۋاپ بەرەر حالدە ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندى. ارتىندا تۇرعان تەمىر ورىندىقا وتىرا كەتكەنىن تومپاق مەدبيكە قايتا ورالعاندا ءبىراق ءبىلدى. جومارت اتىپ تۇردى دا مەدبيكەگە ءۇمىتتى كوزدەرىمەن قارادى. مەدبيكە ورنىنا كەلىپ، سۋىرمادا تۇرعان تاعى ءبىر بالاۋىز شامدى تۇتاتىپ جاتىپ:
- سومكەڭىزدى توسەگىنىڭ باسىنا قويىپ كەتتىم، ول ورنىندا جوق ەكەن،-دەدى. شىنىمەن ەشنارسەدەن حابارسىز ەكەنى بايقالادى. نازىمعا قايتا قوڭىراۋ شالدى.
- نازىم، نازىم قايداسىڭ؟
- بۇل نازىم ەمەس، اسپالى وكىل الىپ جاتىپ ۇيىقتاپ كەتتى؟
- ءسىز كىمسىز؟ وعان نە بولدى؟
- مەن بولمەلەسىمىن. ءسىز جومارتسىز با؟
- يا
- ۆاكۋۋمدەگى بالالاردىڭ جاعدايى ەلەكتر قۋاتىنا بايلانىستى ەكەن عوي، سوعان قوبالجىپ تالىپ قالدى.
جومارت ارى قاراي ەشتەڭە تىڭداعىسى كەلمەدى. ءوز قولىمەن، الىپ كۇرەكتىڭ ارقاسىندا جاڭىلىس قازعان جەرىنە سوڭعى ءۇمىتىنىڭ ساۋلەسىن كومىپ تاستاعانىن ءتۇسىندى.
***
بۇگىن تاعى قارسى الدىندا قول بۇلعاپ تۇرعان قىلجاقباس ەكسكاۆاتوردى توقتاتتى. بۇرىنعىداي سىرتتا كۇتىپ تۇرماي، ماشينانىڭ ىشىنە كىرىپ:
-جومارت جۇمىسقا شىققانىڭا ءۇش كۇن بولدى، تىك ىشەك بولىپ قالماعان شىعارسىڭ. بۇگىن بىزبەن بىرگە بارىپ تۇستەنسەڭشى. ءالى جاسسىڭ، كەلەشەگىڭ الدىدا عوي.
ء-وزىڭدى نەگە كىنالاي بەرەسىڭ؟ قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى اۋرۋحانادا ەلەكتر قۋاتىن جيناقتايتىن نەمەسە ماي ارقىلى وندىرەتىن ماتور بولۋى كەرەك قوي.
- يا، مەن جاسپىن. ءبىراق مەنىڭ عانا بالام كەتتى دەيسىڭ بە؟
-ەندى سەن ادەيى بارىپ تۇنشىقتىرعان جوقسىڭ عوي ولاردى.
جومارت تاعى دا ءۇنسىز قالدى. قىلجاقباس بۇل جولعى جۇباتۋىنىڭ ءجونسىز ەكەنىن ۇقتى.
اينۇر تولەۋ
