التى الاشتىڭ پىكىرىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋدى ماقسات ەتكەن «قامشىنىڭ»  كەزەكتى تىزگىنىن   ساياساتكەر  ەرلان قارين مىرزاعا بەرگەن ەدىك. ەرلان مىرزا قىزمەت بابىنداعى قاربالاستىعىنا قاراماي، وقىرماندار تاراپىنان قويىلعان سۇراقتارعا تيىسىنشە جاۋاپ بەردى. بيلىك پەن حالىقتىڭ ورتاسىنداعى "التىن كوپىر" بولعان ازاماتىمىزعا ايتار العىسىمىز شەكسىز! بۇل قادام جۇمساق كرەسلودا وتىرعان  كوكەلەرىمىزگە ۇلگى بولسا ەكەن دەگەن تىلەگىمىز بار.

ورالماندارعا دەمەۋشىلىك «پرەزيدەنتتىك قور» قۇرۋ تۋرالى

ey hazah:

سىزگە قويار سۇراعىم،: كوشى-قوندى قارجىلاي تولىقتىراتىن، دەمەۋ بولاتىن ءبىر قور اشساڭىزدار، كوپ بولىپ كومەك اتار ەدىك، ۇلتىن سۇيەتىن قازاقتار كوپ قوي ، ولاردا دەمەۋشى بولۋدان باس تارتپايدى دەپ سەنەمىن. ەگەر لايىقتى اقشا جينالىپ جاتسا، ءبىرىنشى كەزەكتە چيڭحايداعى (ىشكى قىتايداعى ءبىر ولكە) ماحاي دەپ اتالاتىن جەردەگى 110 قازاق وتباسىن كوشىرىپ الساڭىزدار جاقسى بولار ەدى، ايتپەسە ولار الداعى ون جىلدا قازاقىلىقتان ايىرىلىپ قالادى. ەكىنشى ماسەلە، «دوكۋمەنت» دەيتىن كوپ قاعازداردى قىسقارتساڭىزدار… ورالماندار العالى ەمەس بەرگەلى بارادى سوعان سەنىڭىزدەر . ولار بۇل جاقتاعى ساتقان ءۇيىنىڭ اقشاسىمەن اتامەكەننەن ءبىر ءۇي الا الادى، ماسەلە ءتيىستى جەرگە ورنالاستىرىلماۋدان تۋىندايدى. شىندىعىندا، ورالماندارعا اقشا بەرۋدىڭ تۇك تە قاجەتى جوق. تەك لايىقتى جەرگە قونىستانسا عانا بولعانى.

جاۋابى: وسى سەكىلدى قور قۇرۋ مەملەكەت تاراپىنان، ۇكىمەت تاراپىنان ەشقانداي دا جارلىق، وكىم قابىلداۋدى تالاپ ەتپەيتىن ازاماتتاردىڭ ءوز ەركىمەن جاسالۋى مۇمكىن ءىس دەپ ويلايمىن. ماسەلە قور قۇرىلىمىندا ەمەس شىعار، ءتۇرلى كاسىپكەرلەردىڭ، باسقا دا ازاماتتاردىڭ وسىنداي ماسەلەلەر توڭىرەگىندە ۇيىمداسا الۋ مۇمكىندىگى. ەگەر دە بەلگىلى ءبىر كىسىلەر كومەك كورسەتكىسى كەلىپ، سونداي مۇمكىنشىلىگى بار بولاتىن بولسا، ەشبىر پارتيانىڭ دا، ۇكىمەتتىڭ دە قاتىسۋىنسىز جۇزەگە اسىرۋى مۇمكىن. ونداي ازاماتتارىمىز وزدەرى قۇرىپ، ءوز بەتتەرىمەن وتانىنا كەلە جاتقان اعايىندارعا كومەك كورسەتە الادى.

ايدوس دەگەن ءىنىڭىز:

كەشە «جاس الاش»، «اباي.كز» سايىتىندا كوشى-قون تۋرالى پرەزيدەنتتىك «قور» قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس ماقالا شىقتى. اۆتور مىناداي ەسەپ كورسەتتى:

«ەندi سولاردىڭ («Forbes Kazakhstan» جۋرنالىندا اتى اتالعان بايلاردىڭ) ءاربiرiنiڭ قارجىسىنىڭ 0.001 پايىزىن عانا شوتقا سالىپ كورەلiك: ەڭ باي ادامداردىڭ باسىندا تۇرعان ۆلاديمير كيم، اليدجان يبراگيموۆ، راشيد سارسەنوۆ – ۇشەۋiنەن 820 ميلليون دوللار تۇسەدi ەكەن. بiر بولات وتەمۇراتوۆتىڭ ءوزiنەن 1 ملن 600 مىڭ، دينارا قۇلىبايەۆا مەن تيمۋر قۇلىبايەۆتiكiن قوسا ەسەپتەگەندە 2 516 000 دوللار بولادى. ال قالعان 44 كiسiدەن تۇسەتiن قارجى 11 ملن 606 مىڭ دوللاردى قۇرايدى. وسىنىڭ ءبارiن قوسقاندا، 835 ملن 722 مىڭ اقش دوللارى بولماق. مۇنى مولشەرمەن ءار وتباسىنا 10 مىڭ دوللاردان دەپ ەسەپتەسەڭiز، 83 572 شاڭىراقتى كوشiرiپ الۋعا كەمەل جەتەدi. دەمەك، قازاقستاننىڭ جىلىنا 20 مىڭ وتباسىنا دەپ اجىراتاتىن اقشاسىنان 4-5 ەسەگە تاياۋ كوپ قاراجات بۇل».

ءسىز ءوز باسىڭىز بۇل ۇسىنىسقا قالاي قارايسىز؟ ەگەر، «پرەزيدەنتتىك قور» قۇرىلىپ جاتسا، اي سايىنعى تابىسىڭىزدىڭ 0.001 پايىزىن قانداستارىڭىزعا قيار ما ەدىڭىز، ەرلان اعا-وۋ؟

جاۋابى: «Forbes Kazakhstan» جۋرنالىندا اتالعان وليگارحتاردىڭ بايلىقتارىنىڭ 0،001 پايىزىن قۇرايتىنداي جاعدايىم دا جوق شىعار. كوپ كىسىلەردىڭ ءبىرىمىن. اسىپ بارا جاتقان بايلىعىم جوق. ءبىراق قولدا بار مۇمكىندىگىمدى، ارينە ەشتەڭەمدى ايامايمىن.

كوشەرباي:

مانادان بەرى بايقاپ وتىرمىن، سىزگە قويىلعان سۇراقتاردا كوشى-قون قورىن قۇرۋ ماسەلەسى ايتىلىپ جاتىر. بۇل ماسەلە باسپا ءسوز بەتىندەدە كوتەرىلىپ جاتىر. ءجا، وسى قوردى نەگە نۇر-وتان پارتياسىنىڭ اياسىندا قۇرىپ، ءوزىڭىز نەگە ءوزى قولعا الماسقا؟! ءسىز وسىلاي ۇسىنىس جاساساڭىز، بۇعان ەلباسى تەرىس قاراي ما؟

جاۋابى: پارتيا جانىنان قانداي دا ءبىر قور قۇرۋعا بولمايدى. ول سۇراققا قاتىستى زاڭ جاعىنان شەكتەۋلەرى بار.

ورالماندار، كوشى-قون ماسەلەلەرىنە قاتىستى ساۋالدار

Jangbirshi:

اسسالاۋماعالەيكۋم ەرلان قارين مىرزا! مەن قىتايداعى قانداسىڭىزبىن. قازاق كوشىنىڭ توقتاۋىن اركىم ءارتۇرلى ايتىپ ءجۇر. سىزشە وسى قازاق كوشىنىڭ توقتاۋىنا ناقتى نە سەبەپ بولدى دەپ ويلايسىز؟ جاقىنعى جىلداردان بەرى وتانىنا ورالعان” ورالمان” اعايىنعا بيلىك تە، جەرگىلىكتى اعايىندار دا شەكەسىمەن قارايتىندى شىعارىپ الدى. مۇنى قالاي ويلايسىز؟ دۇنيەجۇزىندەر كوپتەگەن ۇلتتار بىرىگۋ پروسەسىن باستان كەشىرىپ جاتقاندا، بىزدىكى نە تىرلىك？

جاۋابى: قازاق كوشىنىڭ توقتاۋ تەندەنسياسى بيىل ەمەس، سوڭعى 1-2 جىلدا اسا قاتتى بايقالىپ جاتىر. بۇعان ءتۇرلى سەبەپتەر بار. ەڭ الدىمەن، ەلىمىزدە ميگراسيالىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋ مىندەتتەرى ورتالىقتانباعان، ياعني ءبىرقاتار مينيسترلىكتەر (ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ، سىرتقى ىستەر، ىشكى ىستەر، ادىلەت مينيسترىكتەرى) مەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ اراسىندا بولىنگەنى كەلىپ جاتقان اعايىنداردىڭ ورنىعۋىنداعى ءتۇرلى قيىندىقتار تۋىنا سەبەپ بولدى. وسىدان بارىپ اعايىندارىمىزدىڭ قونىس اۋدارۋى مەن بەيىمدەلۋىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتىن رەتتەۋمەن اينالىستاتىن ارنايى كوميسسيا قۇرۋ قاجەتتىلىگى شىعادى.

سونداي-اق كوشى-قون جايلى زاڭنىڭ كەمشىل تۇستارى، ياعني زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەردىڭ كەشىكتىرىلىپ قابىلدانۋى دا بەلگىلى ءبىر قيىندىقتار تۋعىزدى. مىسالى، حالىق ميگراسياسى تۋرالى زاڭ 1997 جىلى قابىلدانعانىمەن، كەلگەن اعايىندارىمىزدى كوشى-قون كۆوتاسىنا قوسۋ ەرەجەلەرى تەك 2003 جىلى عانا قابىلدانىپ، ال ورالمانداردىڭ بەيىمدەلۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ، وسى ورتالىقتارعا قانداستارىمىزدى ۋاقىتشا ورنالاستىرۋ ەرەجەلەرى تەك 2007 جىلى قابىلداندى.

وزەكتى پروبلەمالار قاتارىندا قىتايدان كەلۋشىلەرگە ۆيزالاردى راسىمدەۋ مەرزىمىنىڭ ۇزاقتىعى، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن رەسمي اقپاراتتار قولجەتىمسىزدىگى، سونىمەن بىرگە رەپاترياسيا، كەلگەن اعايىندارىمىزدىڭ بەيىمدەلۋى جونىندەگى ماسەلەلەردىڭ وڭىرلەر مەن مينيسترلىكتەردىڭ ستراتەگيالىق جوسپارلارىندا قامتىلماۋى، وعان قوسا زەينەت جاسىنداعى اعايىندارىمىزدىڭ قازاقستاندا زەينەتاقى الۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعىن اتاپ وتۋگە بولادى.

تاعى ءبىر ۇلكەن پروبلەما – وسى كوشى-قونعا قاتىستى ءتۇرلى قۇرىلىمداردا كونسۋلدىق قىزمەتتەردەن باستاپ، ميگراسيالىق پوليسيا قۇرىلىمدارىنا دەيىن جەمقورلىقتىڭ ورىن الۋى ۇلكەن كەدەرگى.

الاش قىزى:

ەڭ الدىمەن ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ جۇرگەن ەرەن ەڭبەگىڭىزگە شىن كوڭىلىممەن العىس ايتامىن! …..وزىڭىزدەن سۇرايىن دەگەنىم: !.

1. دۇنيەگە تارىداي شاشىراپ، تاۋقىمەتتى تاعدىردىڭ ىستعى مەن سۋىعىن باستان كەشىرگەن الاش ۇرپاقتارىنىڭ باسى ەش كەدەرگىسىز ءبىر جەرگە قوسىلاتىن كۇن قاشان تۋار دەپ ويلايسىز؟.

2. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 4-قۇرىلتايىندا ەلباسىمىز جاستاردى كوبىرەك شاقىراتىنىن جاريالادى، بۇل ءبىر جاقسى ءىس، ارينە جاستار قازاقىستاننىڭ بولاشاعى. دەگەنمەن، جاستىق شاقتان وتىڭكىرەپ بارا جاتىر. ءبىراق اتامەكەننىڭ گۇلدەنىپ كوركەيۋءى ءۇشىن ءولىپ كەتۋگە دايىنبىز. ويتكەنى ۇرپاقتارىمىزدىڭ قازاق بولىپ قالۋىن قالايمىز؟ بىزگە قانداي كەڭەس ايتاسىز؟

3. قازاق ءتىلى شىن مانىندە قاشان مەملەكەتتىك ءتىل دارەجەسىنە كوتەرىلەدى؟

4. دۇنيەدەگى بار قازاق كوك بايراقتىڭ اسىندا جينالسا كەرەمەت بولار ەدى. ءسىز شە، «ورالمان»، «جەرگىلىكتى» بولىپ ءبولىنۋ قاشان اياقتالادى؟ مۇنداي كەرەعارلىق قايدان شىعىپ وتىر؟

5. سىزشە ورالماندار ماسەلەسىندەگى كەلەڭىسز ىستەر قاشان جاقسى جاققا بەت الادى دەپ ويلايسىز؟ ءوزىڭىز ورالماندار تۋرالى، قازاق كوشى تۋرالى قانداي ويلارىڭىز بار؟

جاۋابى: جۋىردا ءبىر ارىپتەسىممەن سۇحباتتاسقاندا ايتىپ كەتكەنمىن، مەنىڭ جەكە كوزقاراسىم بويىنشا، ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋ كوزى – جالپى قازاق ساياسي ەليتاسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن قازاق قوعامىنىڭ بەلسەندىلىگىنە بارىپ تىرەلەدى. بۇل – باستى 2 فاكتور. ياعني ءبىر جاعىنان قازاق ساياسي ەليتاسىنىڭ ۇلتتىق ماسەلەلەرگە قاتىستى تاباندى شەشىمدەر مەن ىس-ارەكەتتەر قابىلداۋعا قابىلەتتىلىگىنە، ال ەكىنشى جاقتان زيالى قاۋىمنان باستاپ، بارشا قاراپايىم قازاقتاردىڭ كۇندەلىكتى ومىردەگى ەل، ۇلت بولاشاعى سەكىلدى ماسەلەلەرگە قاتىستى ءوز جاۋاپكەرشىلىكتەرىن سەزىنە الاتىندىعىندا. مىسالى، ءبىر جاعىنان قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تاعىدا بەلگىلى ءبىر العىشارتتار جاساۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان - بۇل ءاربىر وتباسىندا، ءاربىر ورتادا سول تالاپتاردى وز-وزىمىزگە قويا وتىرىپ، سوعان جۇگىنە الۋىمىزعا بارىپ تىرەلەدى. نەمەسە، جالپى ايتقاندا، نەگىزگى كۇن تارتىبىندە تۇرعان كوپتەگەن ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ شەشىلۋى – بۇل ەڭ الدىمەن ۇلتتىق جاۋاپكەرشىلىككە بايلانىستى.

ال «ورالمان»، «جەرگىلىكتى» بولىپ بولىنۋگە قاتىستى – مەنىڭ ويىمشا، بۇل باس كەزىندە ورىن العان جاعداي. قازاقتىڭ سانى ارتىپ، قازاقي ورتا كەڭەيىپ، قازاقى قۇندىلىقتار ورنىعىپ بەكىگەن سايىن ءبىر ەلدىڭ ازاماتىمىز دەگەن تۇسىنىك تە قالىپتاساتىنا سەنەمىن. ونى وزدەرىڭىز دە كورىپ جۇرگەن بولارسىزدار. كەلىپ جاتقان قانداستارىمىزدى بولەك اتاۋمەن اتامايىقشى دەگەندەر بار. ءبارى دە ءوز ورنىنا كەلىپ تۇسەدى. كەلىپ جاتقان قانداستارىمىز وعان دا تۇسىنىستىكپەن، كەرەك بولسا ءتىپتى كەشىرىممەن قاراسا ەكەن. قازاق قوعامى دا 20 جىلدا ءتۇرلى وزگەرىستەر بولدى. ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.

قازىرگى تاڭدا قازاق كوشىنە قاتىستى ءبىرقاتار كەمشىلىكتەر بار ەكەنى بەلگىلى. ولاردىڭ اراسىندا وزەكتىلىگى جوعارى ماسەلە – جۇمىسپەن قامتىلۋى. سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، ەڭبەككە جارامدى قانداستارىمىزدىڭ 66%-ى عانا جۇمىسپەن قامتىلىپ، قالعان 33%-ى – جۇمىسسىزدار.

ا. مۇقاباي:

ەرلان ءىنىم، ءسىزدى بىلگىر ازامات، ۇلشىل تۇلعا رەتىندە باعالايمىن. بولاشاق ومىرىڭە اماندىق، باقىت تىلەپ جۇرەم قۇدايدان! ال، سۇراققا كەلەيىن: ءسىزدىڭ وسى قازاق كوشىنىڭ جاعدايىن نۇر وتان پارتياسىنىڭ حاتشىسى سالاۋاتىڭىزبەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا كىرىپ، تىكە ايتا الاتىن مۇمكىندىگىڭىز بار ما؟ ەكىنشى سۇراق، ءسىدىڭ قولىڭىزعا قازاق كوشىنىڭ تىزگىنى تيە قالعان جاعدايدا، جۇمىستى نەدەن باستار ەدىڭىز جانە قالاي ىستەر ەدىڭىز؟ سوڭعى سۇراق، قازاقستانعا شەتتەگى قازاقتار بۇگىن دە، كەلەشەكتە دە كەرەك پە ءوزى؟

جاۋابى: «نۇر وتاندا» وزىندىك ءبىر قۇرىلىمدىق تارتىپتەر، ەرەكشەلىكتەر، دەڭگەيلەر بار. پارتيا توراعاسىمەن تىكەلەي سويلەسۋ مۇمكىندىگى جوق بولسا دا، پارتيانىڭ نەگىزگى ماقسات-مىندەتى – ول ءتۇرلى وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ، قوعامنىڭ دا، بيلىكتىڭ دە نازارىن سوعان  اۋدارۋ. ياعني ۇكىمەت بەلگىلى ءبىر ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ساياسات جۇزەگە اسىرىپ وتىراتىن بولسا، پارتيا سول ساياساتتىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن قاداعالايدى. بۇل ءبىر كۇندىك جۇمىس ەمەس. ءبىز وتكەن جىلدارى كوشى-قون ماسەلەلەرى جونىندە ءتۇرلى تىڭداۋلار، كونفەرەنسيالار وتكىزىپ، ولاردىڭ ناتيجەسىندە ازىرلەنگەن ۇسىنىستاردى ۇكىمەتكە جىبەردىك.

ءبىز بەرگەن ۇسىنىستار ۇكىمەتكە جەتىپ، ۇكىمەت ونى قابىلداعاننىڭ وزىندە دە، ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر پروسەدۋرالار جۇرگىزۋ كەرەك. ماسەلەن، ەگەردە ول زاڭعا وزگەرىستەردى قاجەت ەتەتىن بولسا، وندا ولاردى ازىرلەپ، ۇكىمەتتە ءتۇرلى تالقىلاۋدان ءوتىپ، ودان كەيىن پارلامەنتكە جىبەرىلەدى. پارلامەنت قابىرعاسىندا دا كوپتەگەن جۇمىستار وتكىزىلەدى. كوشى-قون ماسەلەسى توڭىرەگىندە وسىنداي تالقىلاۋلاردى بيىل دا وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

قازاق كوشىنىڭ تىزگىنى تيە قالعان جاعدايدا، جۇمىستى نەدەن باستار ەدىم؟ بىرىنشىدەن، سىرتتان كەلگەن ءبىلىمدى اعايىنىمىزدى الىپ، وسى ماسەلەنى سولارمەن وتىرىپ تالقىلاپ، تىزگىنىن سونداي ازاماتتىڭ بىرەۋىنە بەرىپ، بىرلەسە اينالىسار ەدىك. سەبەبى كوپتەگەن ماسەلەلەرگە سول اعايىندار تۇرعىسىنان قاراۋ كەرەك. سوندا عانا ولاردىڭ ءتيىمدى ناقتى شەشىمىن تابۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە قوعامدىق باقىلاۋ تەتىكتەرىن دە نىعايتار ەدىم. بۇل تەك وسى ماسەلەگە قاتىستى ەمەس، باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى قوعامدىق باقىلاۋ تەتىكتەرى ماڭىزدى ورىن الادى.

قانداسىڭ:

«نۇر وتان» حدپ-سى قازاق كوشىنىڭ قايتا جالعاسۋى، وعان ۇتىمدى باعدارلاما جاسالۋى ءۇشىن قازاق بيلىگىنە قانشالىقتى ىقپال ەتە الادى؟ ءقازىر ونىڭ حاتشىسى بولىپ وتىرعان ءسىزدىڭ قولىڭىزدا قانداي مۇمكىندىك بار؟

جاۋابى: «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ، باسقا پارتيا سەكىلدى كەز كەلگەن ماسەلەگە ىقپال ەتۋ زاڭنىن اياسىندا جۇزەگە اسادى. نەگىزگى تەتىگى – ول پارلامەنت تەتىگى. ەڭ باستىسى ونداي مۇددەلىلىك، قاجەتتىلىك بار. سوعان بايلانىستى جۋىردا كوشى-قون ماسەلەسىنە قاتىستى ۇلكەن تالقىلاۋلار بولادى. سوندا كوتەرىلگەن ۇسىنىستار مەن ەسكەرتۋلەر نەگىزىندە كوشى-قون سالاسىنا قاتىستى جاڭا ءبىر قۇجات قابىلداناتىن بولادى.

مەن پارتيادا نەگىزىنەن يدەولوگيالىق، ساراپتامالىق جاعىنان جاۋاپ بەرەمىن. سوندىقتان نەگىزگى مىندەتىم – وسى كوشى-قون ماسەلەسى بولسىن، باسقا دا ماسەلەلەرگە قاتىستى ساراپتامالىق ماتەريالداردى دايىنداۋ.

توعىس:

ارمىسىز، ارداقتى ەرلان قارين مىرزا!

اتىڭىزعا ابدەن قانىقپىن. ۇلتتىق مۇددە جولىندا ەسەلى ەڭبەكتەرىڭىزگە تۇتاس حالقىڭىز ىريزا.

مەن قىتايداعى قانداس باۋىرلاسىڭىز رەتىندە بىرەر سۇراق قويعىم كەلىپ تۇر.

1. جاقىندا كوشى- قون ساياساتىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولادى دەپ ەستىدىم. مۇنىڭ ءمان -جايىن ناقتىلى تۇسىندىرە كەتۋىڭىزگە بولا ما ؟

2. ءبىز قازاق ەلىن دۇنيە قازاقتارىنىڭ قورعانى رەتىندە قارايمىز. سوندا، قازاق بيلىگى سىرىت جەردە تارىداي ءشاشىلىپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىنان ايرىلۋعا تاياعان قانداستار مۇددەسىن قورعاۋعا قانشالىق قۇلىقتى؟

3.وسەر ۇلتقا ومىرشەڭ جازۋ كەرەك دەگەندەي، تۇتاس قازاق حالقىنا ورتاق جازۋ ۇلگىسى قاشان جارىققا شىعادى دەپ قارايسىز؟ قازاق ەلىنىڭ بۇل جونىندەگى جوباسىنان قانشالىق ماعۇلمات بەرە الاسىز؟

جاۋابى: ورتاق جازۋ ۇلگىسىنە قاتىستى جوبالار بيلىك دالىزدەرىندە قازىرگى ۋاقىتتا تالقىلانىپ جۇرگەن جوق دەپ ايتا الامىن. بۇل ماسەلە تالقىلانىپ جاتقان جوق. ال ورتاق جازۋعا، لاتىن عارپىنە كوشۋ ساياسي ەرىك-جىگەرگە بارىپ تىرەلەدى. بۇل مەنىڭ كوزقاراسىم.

ءمۇيىز:

باۋىردان اعالارعا ىستىق سالەم! بىزدەر شەت جۇرتتا جۇرگەن قاڭباق تاعدىرلى قانداستارىڭىزبىز. «سۋ ىشكەن قۇدىققا تۇكىرمەۋ» سالتىمىز بويىنشا بۇل جاققا راحمەت! دەسەدە، ەرلى-زايىپتى ەكەۋمىزدىڭ ءبىرىمىز ماتەماتيكا، ءبىرىمىز انا ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمىمىز. وسى قىزمەت ورىنىمىزدى تارك ەتىپ اتامەكەنگە تارتىپ كەتكىمىز كەلەدى. اتاجۇرت بىزگە ەشتەڭە بەرمەي-اق قويسىن! ءبىراق كاسىبىمىزگە قاراي ورنالاستىرۋعا مۇمكىندىگى بار ما وتانىمىزدىڭ.

جاۋابى: شىنىمەن دە ەلىمىزدە مۇعالىمدەرگە، اسىرەسە بىلىكتىلىگى جوعارى ۇستازدارعا دەگەن قاجەتتىلىك بار. اسىرەسە اۋىلدىق جەرلەردە مۇعالىمدەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بايقالۋدا. ۇستازداردىڭ 30%-ى ءوز پروفيلدەرىنەن تىس ساباق بەرۋدە. كەلسەڭىز، سىزگە مىندەتتى تۇردە جۇمىس تابىلاتىنىنا سەنىمدىمىن.

ساعىنىش:

اسسالاۋماعاليكۋم، ەرلان قارين مىرزا!

جۇڭگو ەلىندەگى بولاشاعى بۇلدىرلاۋ قانداستارىڭىزدى قازاقستانعا ءبىر جولاتا كوشىرىپ اكەتەتىندەي كۇن تۋادى دەپ ويلايسىز با ؟

قىتايداعى تاعى ءبىر قانداس باۋىرىڭىزدىڭ ءازىلىن كەلتىرە كەتكەندى ءجون سانادىم .

-تۇبىندە قازاقىستانعا ءبىر توپ دۇڭگەندەردى اپاراتىن بولدىق،-دەيدى ول قۇرداسىنا .

-نەگە -، دەيدى ەكەن قۇرداسى .

ء-تىلى جۇڭگو، ءدىنى مۇسىلمان بولسا، دۇڭگەن بولماعاندا كىم بولۋشى ەدى – دەيدى اناۋ .

قاراپايىم عانا ءازىل عوي! دەسەدە، جۇرەگىمىز وسىدان قاتتى اۋىرادى . سىزدىڭدە جۇرەگىڭىز اۋىرعان شىعار ؟!؟.

اۋىل:

قىتايدانمىن. قازاقستانعا بىرنەشە مارتە ات باسىن تىرەدىك. ءبىر بايقاعانىم قازاقستان اۋىلدارى قاتتى جۇدەۋ، قاراۋسىز قالعانداي اسەر بەردى. قىتايداعى وقىعان زيالى جاستاردى ەكى ەلدىڭ بيلىگى اقىلداسا وتىرىپ، توپ – توبىمەن سول اۋىلدارعا نەگە اپارمايسىزدار! ارتىق بايلىق پەن ابرويدىڭ قاجەتى شامالى! تۋعان ەلى ءۇشىن ازدا بولسا ۇلەس قوسسام دەپ جۇرگەن جاستار ساناپ تاۋىسقىسىز بۇل جاقتا! تەك، جەكەلەي ءوز بەتىمەن كەتكەنگە تاۋەكەل ەتپەيدى. ءتۇرلى الىپقاشپا وسەكتەرگە ابدەن سەنگەندەرى دە بار. مەملەكەتتىك تۇرعىدا وسى ىستەردىڭ قارالۋ مۇمكىندىگى قانشالىق دەپ ويلايسىز تىلىنەن ايىرىلۋعا شاق قالعان حالىقتىڭ تىلكىمدەلگەن جۇرەگىنىڭ اششى زارىن تىڭدايتىن بيلىك بار ما ؟ وسىعان جاۋاپ بەرىڭىزشى ەرلان مىرزا! الدىن الا راحمەت!

جاۋابى: مەملەكەت، بيلىك تاراپىنان بارلىق جاعدايلار جاسالۋدا. ارينە ءتۇرلى قيىندىقتار، كەدەرگىلەر بولىپ جاتقانىن ەشكىم جاسىرمايدى. مىسالى، اعايىمدارىمىزدىڭ ءوز ماماندىقتارى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا بايلانىستى ءبىرقاتار كەدەرگىلەر بار. ياعني شەتەلدىك وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم العانىن راستايتىن قۇجاتتار قانداستارىمىزدىڭ قازاقستاندا جۇمىسقا ورنالاسۋىنا جارامسىز بولاتىن. مىندەتتى تۇردە وسى قۇجاتتاردى مويىنداۋ راسىمىنەن ءوتۋى شارت.

دەگەنمەن وسى سەكىلدى ءتۇرلى كۇردەلى ماسەلەلەر بار بولعانىمەن، ولار بىرتىندەپ شەشىلۋدە. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، الەمدە ءوز قانداستارىن قايتارۋعا كوڭىل ءبولىپ وتىرعان 3-اق مەملەكەت بولسا، سونىڭ ءبىرى – ءبىزدىڭ قازاقستان.

بالبوتا:

قۇرىمەتتى ەرلان مىرزا، ءبىز شەتەلدە، جاتتىڭ باۋىرىندا بولعانىمىزبەن كوڭىلىمىز ءارقاشان قازاق ەلى دەپ قانا سوعاتىنىن ايتقىم كەلەدى. ايتەۋ ءوز باسىم ينتەرنەت بەتىن اشقان ساتتە ەڭ الدىمەن ىزدەيتىنىم قازاق ەلىنىڭ حابار جاڭالىقتارى. بىلايشا ايتقاندا جاقسىلىعىنا قۋانىپ، جاماندىعىنا كۇيىنىپ وتىرامىز . سىزگە سۇراعىم:

1 . سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندا ‹ورالماندار قازاق ەلى ءۇشىن ەشقانداي ەڭبەگى سىڭگەن جوق› دەگەن سىڭايداعى پىكىرلەر ايتىلاتىن بولدى. بۇل ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىز؟ تۋرا دەپ ويلايسىز با، الدە ورالماندار تۋرالى قىڭىر كوزقاراستاعىلاردىڭ قولايىنا جاققان، كەۋدەسى مەن كوڭىلىن وسىرگەن ءسوز بولدى دەپ ەسەپتەيسىز بە؟

2. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل دەگەنىمىزبەن ەل اعالارى حالحارالىق جانە مەملەكەتتىك وتىرىستاردا نەگە ورىسشا سويلەيدى؟ باسقاسى باسقا، جۇڭگو ەلىنە كەلىپ رەسمي كەزدەسۋلەردە ورىسشا سويلەگەن شەنەۋنىكتەر ءۇشىن ءبىز جۇڭگو قازاقتارى باسقا ۇلتتاردان ۇيالعاندا جەرگە كىرىپ كەتە جازدايمىز. ‹بۇلاق باسىنان تۇنيدى› دەگەن اتالى ءسوز بار . وسى ماسەلەدە ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ باسقالارعا ۇلگى بولسا ەكەن دەگەن ءۇمىتىمىز بار.

3. ورىس پەن قىتايدى كورسە جالپۋىشتاپ جارامساقتانىپ، قانى ءبىر قازاعىن كورسە قارعا مۇرتى ەدىرەيە قالاتىن ءورىستىلدى جاعىمپازداردىڭ ارقا تىرەگى قايدا، تىلەگى نە دەپ ويلايسىز ؟

4. «الدە ءبىر» ماقساتپەن بارعان جۇڭگو «كۇيەۋ بالالاردىڭ» جولىنا تۇساۋ سالماي، قان تەرىمىزبەن قازاق ءۇشىن دەپ بارعان قانداستاردىڭ جولىنا نەگە تۇساۋ سالىنادى؟ جاماندىقتىڭ ءبارى نەگە ورالمانداردىڭ موينىنا ارتىلادى. كوشى-قونعا كەتكەن ميليون تەڭگەنى جوقتاعاننان گورى، ميللياردتاپ شەتەل اسىرىپ جاتقان «بيلىك ساتقىندارىن» نەگە تەكتەمەسكە؟! سولاردىڭ بىرەۋى الىپ كەتكەن قارجىمەن قانشاما قاراكوزدى اتاجۇرتىنا جەتكىزۋگە بولاتىن ەدى؟!

جاۋابى: بۇل تۇتاس جالپى قوعامنىڭ پىكىرى ەمەس. جەكە كىسىلەردىڭ پىكىرى بولار. قازاقىلىعى شامالى ازاماتتارىمىزدىڭ ايتىپ جۇرگەن پىكىرلەرى. ولار تەك ورالماندارعا قاتىستى ەمەس، ولار جالپى قازاق قوعامىنىڭ نىعايۋى تەندەنسياسىنا وزدەرىنشە قارسىلىق ءبىلدىرىپ وتىرعان تۇرلەرى. اعايىندارىمىز كەلىپ، قازاق قوعامىنىڭ سالماعىن ودان بەتەر اسىرىپ جاتقانىن كورىپ، ەرتەڭ قازاقى ورتا كەڭەيسە، قازاق ءتىلى قولدانۋ اياسى كەڭەيسە، ءبىز شەتتەتىلىپ قالمايمىز با دەپ قورقادى. ياعني باسەكەگە قابىلەتسىزدىگىنە ءبىر ۇرەي بار سياقتى. سونىڭ كورىنىستەرى دەپ ايتار ەدىم.

ەلىم-جەرىم:

اسسالاۋماعالەيكۋم، ەرلان مىرزا! شەتەلدەگى قازاققا كەلەشەكتە قانداي ءتيىمدى ساياساتتار بولادى دەپ ويلايسىز؟ وسى كۇندە جۇڭگو ەلى ناقتى تۋىسى شاقىرتپاسا مۇنداعى قازاقتارعا شەتەلگە شىعاتىن ءتولقۇجات جاساپ بەرمەي وتىر. سونداي-اق، قازاقستانعا اياعى جەتكەن باۋىرلارىمىزعا ارنايى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جوباسى جاسالماعان با؟

جاۋابى: «نۇرلى كوش» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا سىرتتان كەلگەن قانداستىرىمزدى ارنايى جۇمىسقا تارتۋ قارالعان بولاتىن. ءقازىر بۇل جوبانىڭ كەلەر جىلدارى ىسكە اسىرۋ ماسەلەسى تالقىلانۋدا.

كەڭەسبەك:

نۇر وتانننىڭ جوعارعى بيىگىندە كوشى-قون جاعىنان كەڭەسشى بار ما؟ بولماسا، نەگە جوق؟ الۋ ويىڭىز جوق پا قانداستارىڭىزدىڭ ساۋاتتى بىرەۋىن؟

جاۋابى: بۇل ءبىر جاقسى ۇسىنىس ەكەن. مۇمكىن، شىنىمەن دە بۇل ماسەلەلەرمەن تەرەڭ، جەكە اينالىسۋ ءۇشىن وسىنى دا ويلاستىرعان ءجون بولار.

تاكە:

ال سىزگە ايتار ساۋال دەيمىزبە تىلەك ۇسىنىسپا ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىزدى بىلسەم.

1 ەلمىز بايلىعى بولسادا جان سانى از. الۋان ۇلتتى ،اتا بابالارىمىزدا الاش كوسەمدەرىدە قۋاتتى قازاق ەلىنىڭ بولۋىن ارمان ەتكەن. تاۋەلسىزدىك بىزگە سول مۇمكىندىكتى بەردى. ەندى بۇرىنعى وزگە ەلگە قاراپ كەتكەن نە قۋعىن سۇرگىندە سىرتتا قالعان قانداستاردى ورالتۋ ەلدىك ءىس. وسى قازاق كوشى كەيىندەپ كەلەڭسىزدىككە ۇرىندى. دەسەدە اللاعا شۇكىر جاقىننان بەرى قايتا جول اشىلا باستادى، ءيلايىم باياندى بولسىن.

ەندى ءبىر ەكى پىكىرىم بار ەدى سوعان ءسىز نە دەيسىز:

شەتتەن كەلەتىن قازاقتاردى سولتۇستىك نەمەسە جاڭا ءوندىرىس ايماعىنا تارتۋ ورىندى. دەسەدە باسقا جەرلەردە قالعىسى كەلەتىندەرگەدە باسقاداي جەڭىلدىك قاراستىرىلماسادا ازاماتتىق تىركەۋگە مۇمكىندىك بەرىلسە، ال بەلگىلەنگەن ايماقتارعا بارۋشىلارعا بۇرىنعىداي كۆاتا بولماسادا، تومەن ءوسىمدى نەسيە بەرىلسە ولاردىڭ ءوز شاما شارقىنشا ءۇي سالۋىنا جانە شارۋاشىلىقپەن كاسىپتەنۋىنە مۇمكىندىك جاسالسا، كەپىلگە سول سالعان ۇيلەرى قويىلسا، سەبەبى قىمبات ءۇي سالىنعاننان ول اقشانى قايتارىمدى شارۋاشىلىق قاسىپكە جۇمساۋ ءتيىمدى.

بۇل مەملەكەتكەدە كەلگەن قازاققادا پايدالى. ەلدەگى جىلدا يگەرىلمەي قالاتىن ميليااردتاردى ەسكەرگەندە بۇعان نەسيە قارجى تابۋعا بولار ەدى.

2 شەتتە وقىپ جاتقان ءبىلىمدى جاستاردا بارشىلىق سولاردىڭ كوپ ساندىسى ەلگە ورالعىسى كەلەدى. وعان مىسال جاقىندا قىتايدا وقيتىن ءبىرقانشا ستۋدەنت كەي ەلگە ورالعان اعالارىنان كومەك سۇراعان حاتى ينتەرنەتكە شىقتى. ولار مەيلى اۋىل نە قيىر شەتكە بارساقتا، نە ىستەسەپ قيىندىق كورسەكتە قازاق ەلىنە ۇلتىمىزعا ءبىر كىسىلىك ۇلەس قوسا الساق دەپ ارماندايمىز دەپ اعىنان جارىلعان ەكەن. سول سىياقتى جاستاردى شەتتەن وزگە ەل مامانىن شاقىرعانشا سونىڭ ءبىر بولىگىن داپ دايىن مامان ەلدە بەيىمدەپ تارتسا ۇلتتىق ورەمىز ارتار ەدى.

3 ەلدەگى جاستاردى كاسىپتەندىرۋگە ءبىر وڭتايلى جولدار قاراستىرىلسا ، مىسالى قايتا دايارلاۋ، كاسىپ اشۋىنا تومەن نەسيەلەر بەرۋ، كەپىلدىك شارتىنا جاسالاتىن جەڭىلدىكتەر سىقىلدى. جاس كەلسە ىسكە دەپ اتام قازاق بەكەر ايتپاعان عوي.جاستاردى قوعام دامۋىنا اتسالىسۋعا قوزعاۋ سالۋدىڭ زور ماڭىزى بار دەۋگەدە بولادى.

4 اۋىلدىڭ دەنى قازاق سوندىقتان اۋىلداعى كاسىپ كوزىن اشۋ، بۇگىندەگى قولداۋدىڭ ناقتى ءار اۋىل ازاماتى سەزىنەتىندەي بولسا،بۇگىندە اۋىلدى قولداۋ باعدارلاماسىنا كوپتىڭ قولى جەتە بەرمەيدى. ءارى قارجىدا تىم شەكتى.

5 قىتايمەن رەسەيگە تىم تاۋەلدى بولۋ دۇرىس ەمەس، وعان تاريح كۋا. دەسەدە قىتايدىڭ ارزان تاۆارىمەن قولجەتىمدى تەحنيكاسىن ەندىرۋ بۇگىندە قيىن. ءوز كۇنىنداي سالىق تولەۋگە ءماجبۇر. ەگەر قول جەتىمدى تەحنيكا كوبەيسە اۋىل كاسىبىنەدە قارقىن بەرەر ەدى.ال ءبىز قىتايعا كەن ورىندارىنا جومارتتىق قىلۋدامىز، بۇل دۇرىس ەمەس. كەرىسىنشە ولاردىڭ تەحنيكاسىمەن تاجريبەسىن كوپتەپ ەنگىسە، كۇندەلىكتى كوپتەگەن تاۆاردىڭ ەلدە وندىرىلۋىنەدە مۇرىندىق بولار ەدى.ول ەل دامۋىنادا زور سەرپىن بەرەرى ءسوزسىز اسىرەسە ەلدىڭ الەۋەتىن كوتەرۋدى ماڭىزى زور.

6 ەلدەگى ۇلتتىق سانانىڭ سالماعىن ارتتىرۋدا زيالىلاردىڭ ءسوزىن، ءدىنني رۋحاني ماسەلەلەردە كوپ اراسىندا داۋ قىلماي يمام مولدالاردى كوبىرەك سويلەتسەك رۋحاني بىرلىككە وڭ ىقپالى بولارما ەدى.

راحمەت ەلگە يگى كوپتەگەن ىستەر اتقارا بەرىڭىز دەپ تىلەكتەستىك بىلدىرەمىن.

ەلباسىعا قاتىستى ساۋالدار

احمەت:

جۇڭگو رەفورماتورى دىن ساۋ پين شىعارمالارىن وقىپ كوردىڭىز بە؟ نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى ماۋو زى دۇن دەسەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تاسادا جۇرگەن ءدال سول دىن ساۋ پينداي تۇلعا بار ما؟ اتىن اتاۋىڭىزدى وتىنەم!

جاۋابى: دەن سياو ءپيننىڭ شىعارمالارىن وقىعان جوقپىن. ءبىراق ول تۋرالى كوپتەگەن كىتاپتار وقىدىم. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىن ماو سزە دۋن، دەن سياو پين، لي كۋان يۋ سياقتى قايراتكەرلەردىڭ دەڭگەيىندە تۇر. ءبىراق ءوز باسىم نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى دەن سياو پينمەن سالىستىرماس ەدىم. ول جەكە دارا تۇلعا. ال نەگىزىنەن العاندا، ەلىمىزدىڭ دامۋىنداعى ءرولى، تۇبەگەيلى وزگەرىستەردى ىسكە اسىرۋى، رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋى جاعىنان ەلىمىزدەگى سول قايراتكەرلەرگە تەڭ تۇرارلىق بىردەن-بىر تۇلعا – ول ءبىزدىڭ ەلباسى.

قۇنانباي:

قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىن العالى جيىرما جىل بولدى. ەلىمىزدى سودان بەرى، ءتىپتى ودان دا ارىدان بەرى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ باسقارىپ كەلەدى. امان بولسا، ءالى دە باسقارا بەرەدى. باسقارا بەرسىن! وسى ۋاقىت ىشىندە نە وتاندىق (بيلىكتىڭ) اقپارات قۇرالدارىندا، نە بيلىكتە وتىرعانداردىڭ، نە نۇرەكەڭنىڭ ءوزىنىڭ «مىناۋىڭ» نە «مىناۋ ءىسىم» قاتە بولدى دەگەنىن ەستىگەن ەمەسپىز. ال، شەشىلمەي جاتقان، شەشىمىن تاپپاعان ءتۇيىن شاش ەتەكتەن. ءسىز 20 جىل ىشىندە نە سوڭعى ون جىلدا ءبىرىنشى ءوزىڭىزدىڭ، سوسىن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قىزمەت بارىسىندا جىبەرگەن باستى ءۇش قاتەلىگىن ايتىپ بەرە الاسىز با؟

جاۋابى: ەلباسىعا باعا بەرەتىندەي، مەندە ونداي ومىرلىك تاجىريبە دە جوق، ونداي تەرەڭ ءبىلىم دە جوق. وعان بەرىلەتىن باعانىڭ بىردەن-بىر كورسەتكىشى – حالىق قولداۋى.

ءوزىم، ارينە، قاتەلىك جىبەرگەنمىن، ۇشەۋ ەمەس، ودان دا كوپ دەپ ايتار ەدىم. ولاردىڭ بارلىعىن ايتىپ اقتارىلماي-اق قويايىن وسى جەردە. جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر كوپ بولدى. قاتەلىكتەر جاساماۋ مۇمكىن ەمەس، نەگىزگى ماقسات – سولاردى قايتالاماۋ.

تايماس:

«جاسى ۇلعايعان ادام وكپەلەگىش بولادى» – دەيدى جۇڭگو كوسەمى دىن ساۋ پين. قالاي ويلايسىز، وسى نۇراعامىز شەتتەگى قانداستارىنا وكپەلەپ قالعان جوق پا؟

جاۋابى: ەلباسىمىز جان-جاقتاعى قانداستارىمىزدى شاقىرتىپ، ولارعا جاعداي جاساعان. ونىڭ قالاي جۇزەگە اسىپ، قانداي كەمشىلىكتەرى بار ەكەنىن ول ءبىر بولەك سۇراق. ءبىراقتا وسىعان ۇلكەن جول اشىپ، قالىڭ قازاققا وسىندا كوشۋگە جاعداي جاساعان – ەلباسى. ءالى دە كوشى-قون ساياساتى سول كىسىنىڭ قامقورلىعىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ونى ۇمىتپاي، باعالاي بىلەيىك.

ورتاق ۆاليۋتا بويىنشا سۇراقتار

استانالىق قازاق:

ەرلان مىرزا، اسسالاۋماعالەيكۋم! سوڭعى كەزدەرى ەۋرازيا كەڭىستىگىنە ورتاق ۆاليۋتا جايى كوبىرەك ايتىلىپ ءجۇر. وتكەندە باس بانكيرىمىز مارچەنكو جاڭا ۆاليۋتاعا نانورۋبل دەپ اتاۋ بەرۋگە بولادى دەگەن ەدى. بۇل قانشالىقتى راس؟ تەڭگەمىزدىڭ بولاشاعى قالاي بولماق؟

جاۋابى: مەن ەكونوميست سالاسىنىڭ ساراپشىسى ەمەسپىن، كوپ نارسەلەردى ءتۇسىنىپ بىلمەيتىن دە شاعارمىن. ءبىراق، مەنىڭ جەكە تۇسىنىگىمشە، ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدىڭ ەشقانداي قاجەتتىلىگى جوق. سەبەبى، ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق جۇيە قۇرىلعان جوق. ەۋروپا ەلدەرى دە ورتاق ۆاليۋتاعا ونداعان جىلدار بويى كەلگەن بولاتىن. ورتاق ۆاليۋتانىڭ نەگىزى تەك قانا ەكونوميكالىق ەمەس، سونىمەن قاتار، مادەني، ساياسي كەڭىستىك تە ورتاق بولۋى قاجەت. مەنىڭشە، قازىرگى ينتەگراسيالىق جوبا تەك قانا ەكونوميكالىق قاتىناستاردى قامتيتىن بولادى. ياعني بۇل سەرىكتەستىكتىڭ ءوزىنىڭ بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەرى بولاتىنى ءسوزسىز.

ونىڭ ۇستىنە ەۋروپاداعى قازىرگى جاعدايدى كورىپ وتىرمىز، ياعني سوڭعى داعدارىستان كوپتەگەن ەلدەر ەۋروكەڭىستىگىنەن شىعۋ جايلى ويلارىن قارايتىن بولساق، ءبىر ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدىڭ قاجەتتىلىگى قازىرگى ۋاقىتتا جوق شىعار. مەن ءوز باسىم وعان نەگىز كورىپ تۇرعان جوقپىن.

شەتەلدىك قازاقتارمەن بايلانىس جايلى

داۋكەش:

شەتەلدەرگە شىعىپ تۇراتىنىڭىز ءمالىم، سول ساپارلارىڭىزدا شەتتەگى قانداستارىڭىزبەن كەزدەستىڭىز بە؟ ول باىرلارىڭىز ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە نەسىمەن قالدى؟

Arman Karimday:

Mongoliaga barip jursiz galomtordan okip bilip jurmiz ol jakka barudagi maksatiniz ne؟ ondagi kandastardin kali kalai dep oilaisiz. Jalpi shetegi kazaktarmen bailanisiniz kalai.Tanis dostariniz barba؟

جاۋابى: مۇمكىندىگىمشە، ءارقاشانادا قاي ەلگە بارسام دا اعايىندارمەن، قانداستارىمىزبەن كەزدەسىپ وتىرامىن. موڭعولياعا، قىرعىزستانعا بارعان كەزدە دە، جۋىردا قۇداي قالاسا، قىتايعا بارامىن. سول جەرلەردە كەزدەسكەن كىسىلەردىڭ بارلىعىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – اق-جارقىن ءجۇزى، كەڭدىگى، ياعني قازاققا ءتان بارلىق قاسيەتتى كورىپ ريزا بولامىن ءارقاشاندا. ۇلكەن رۋحاني قۋات الىپ قايتامىن اعايىندارىمىزبەن كەزدەسۋلەردەن.

جەكە سۇراقتار

ابىلاي:

ءسىزدى قازاقيانىڭ عانا ەمەس، التى الاشتىڭ قامىن ويلايتىن ازامات ەكەنىڭىزگە سەندىك! ءارقاشان حالقىڭىزدىڭ قاتارىندا جۇرگەنىڭىز قۋانتادى. ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاپ جۇرگەن ازاماتتىڭ ءبىرىسىز! بالبال تاستار، جەبە تۋرالى زەرتتەۋلەرىڭىز اسا قۇندى دۇنيەلەر. قازىرگى جاعدايىڭىز قالاي؟ وسى تاقىرىپتار جونىندە العا قويعان جوسپارلارىڭىز بار ما؟

جاۋابى: بالبال تاستار، جەبەلەر تۋرالى زەرتتەۋلەر ءالى جالعاستىرىپ جاتىرمىن. جىلدا ول ماقساتتا ءتۇرلى وڭىرلەرگە ەكسپەديسيالار ۇيىمداستىرامىز. بيىل اللا جازسا جۇڭگو جاعى، التايعا بارۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جانە دە بيىل وسى بالبال تاستارعا قاتىستى زەرتتەۋلەردى قورىتىندالاپ، ءبىر جيناق كىتاپ، البوم نەمەسە فيلم دايىنداۋ ويدا بار.

مەيىرجان اۋەلحان ۇلى:

قازاق جۇرتىنىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ جۇرگەن، اتقارعان ءاربىر يگىلىكتى ءىسى الاش يدەياسى مەن ۇلتتىق مۇددە بيىگىندە شەشىمىن تاباتىن ءوزىڭىز سياقتى ازاماتتار كوبەيە بەرسىن. ءسىزدىڭ اششى شىندىقتى جاسىرماي، ءداپ باسىپ ايتقان ءاربىر ءسوز-پايىمىڭىزعا ريزاشىلىق بىلدىرەمىز. ءسىز وزىڭىزگە «مەن كىممىن؟ قايدان كەلىم؟ قايدا بارام؟» دەپ سۇراق قويىپ كورىڭىز بە؟ وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن «قامشى» وقىرماندارىمەن بولىسسەڭىز.

جاۋابى: ءارقايسىمىز ونداي سۇراقتاردى وزىمىزگە قوياتىن شىعارمىز. جالپى وسىنداي سۇراق ۇنەمى كوكەيىڭدە ءجۇرىپ، ادام ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە بولۋى كەرەك.

الپامىس:

ەرەكە، تەمىر قۇلىبايەۆپەن قىزمەت نە جاي ومىردە تىلدەسىپ، پىكىر الماستىرىپ كوردىڭىز بە؟ قازاق ۇلتى جونىندە قانداي ويدا، كوقاراستا ەكەنىن ايتىپ بەرىڭىزشى! ەرمۇحامات ەرتىسبايەۆپەن ءشى؟

جاۋابى: تەمىر قۇلىبايەۆپەن جاي ومىردە تىلدەسىپ، پىكىر الماسقان ەمەسپىن. ونداي تانىستىعىمىز جوق. ول كىسىمەن دە، ەرمۇحامەت ەرتىسبايەۆپەن دە ءتۇرلى ءىس-شارالاردا قول الىسىپ، امانداسقانىمىز بولماسا، وڭاشا وتىرىپ اڭگىمەلەسكەن جاعداي ەشقاشان دا بولعان ەمەس.

بەك

سوڭعى وقىعان كىتابىڭىزدى بىلگىم كەلەدى، ەرلان اعا. جانە ەڭ جاقسى كورەتىن قازاق قالامگەرىن اتاڭىزشى!

جاۋابى: ماماندىعىما بايلانىستى نەگىزىنەن عىلىمي كىتاپتار وقيمىن. سوڭعى وقىپ قاراپ جاتقان تۇرسىن جۇرتبايدىڭ رەداكتورلىعىمەن دايىندالعان الاشتىقتاردىڭ سوت پروسەسىنە قاتىستى ماتەريالدار جيناعى. ال قازاق قالامگەرلەردەن م.اۋەزوۆ، ءى. ەسەنبەرلين، ءا.كەكىلبايەۆ، د.يسابەكوۆ، ايتا بەرسە كوپ.

قۇلجابالاسى:

ءسىزدىڭ كابينەتىڭىزدە-نۇر وتاننىڭ باس كەڭسەسىندە الاش كوسەمدەرىنىڭ ءبارىنىڭ ۇلكەيتىلگەن فوتولارى ءىلۋلى تۇرعانىن ەستىدىم. سول ءۇشىن سىزگە قاتتى ريزا بولدىم. اللا سىزگە سولاردىڭ ءومىرىن ەمەس، باعىن بەرسىن! دەگەنمەن مىناداي دا ءبىر وي مەنى مازالاي بەرەدى: وسى الاش كوسەمدەرى مەن ولاردىڭ ۇستانىمى سوڭعى كەزدە بيلىككە، پارلامەنتكە جەتكىسى كەلەتىن ادامداردىڭ ۇپاي جينايتىن جەلەۋى، قولجاۋلىعى بولىپ كەتكەن جوق پا؟ ولاي دەيتىنىم وسى سوڭعى پارلانەت سايلامىنا تۇسكەن «اقجول» پارتياسىنىڭ باسشىسى ازات پرۋاشيەۆ مىرزا سايلاۋ الدى ناۋقانىندا بارىنشا الاششىل بوپ كورىندى، ودان ۇپاي دا جينادى، دەگەن جەرىنە جەتتى دە. وكىنىشتىسى سول-ناعىز الاششىل تۇلعا ايتالىنى جەمە-جەمگە كەلگەندە لاقتىرىپ كەتتى. ءقازىر پارلامەنتتە ازاتتىڭ الاشتى اۋزىنا دا المايتىنىن كوزىمىز كورىپ ءجۇرمىز؟ بۇعان نە ايتاسىز؟

جاۋابى: مەن باسقا پارتيا جونىندە ايتا المايمىن. اركىم نە ىستەپ، نە ءبىتىرىپ جۇرگەنىن حالىق كورىپ وتىر. ارينە، ۇپاي جيناپ، ۇران سوزدەر كوتەرىپ جاتقاندار دا از ەمەس. حالىق اقىماق ەمەس، كىم ءتۇراقتى تۇردە جۇمىس جاساپ جاتقانىن كورەدى. مەنىڭ بىلەتىنىمشە، اقجولدىقتار وسى تاقىرىپتا جانداندىرۋعا ءبىرقاتار ءىس-شارالار جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. ونى كورەمىز. ول جونىندە ناقتى ايتا المايمىن.

ال ءوز باسىم الاش قايراتكەرلەرىنە زور قۇرمەتپەن قارايمىن، ۇلگى تۇتامىن. ءوزىڭىز جازىپ كەتتىڭىز، كەڭسەمدە بوكەيحاننىڭ جانە باسقا دا الاشتىقتاردىڭ سۋرەتتەرى ىلىنگەن. كۇندەلىكتى قىزمەتتە الاش قايراتكەرلەرى ايتقان وسيەت سوزدەرىن جۇزەگە اسىرۋعا، ولاردىڭ ەسىمدەرىن جانداندىرۋعا ءوزىمنىڭ كىشكەنتاي دا بولسا، ۇلەسىمدى قوسۋعا تىرىسامىن. سوندىقتان جىلدا كىتاپ شىعارىپ، ءتۇرلى ءىس-شارالار ۇيىمداستىرامىن. مىسالى، وتكەن جىلى ءبىز ءاليحان بوكەيحاننىڭ 145 جىلدىعىن اتاپ وتتىك.

ەڭلىك:

«قىلمىس» رومانىن وقىعانىڭىزدى، قاجەكەڭ دۇنيدەن وتكەندە ءبىرىنشى بولىپ اس بەرگەنىزدى دە بىلەم. ال وسى قاجىعۇمار شابدانۇلىنا مەم سىيلىق نەگە بەرىلمەدى كەزىندە؟ كىم كىنالى دەپ بىلەسىز؟

جاۋابى:  وسى استى تەك جالعىز مەن ەمەس، وعان باستاماشى بولعان ايدوس سارىم، وراز جاندوسوۆ، باسقا دا كوپتەگەن ازاماتتار. ال مەملەكەتتىك سىيلىق جايىندا ايتسام، مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرامىندا ەمەسپىن، ونىڭ وتىرىستارى مەن تالقىلاۋلارىنا قاتىسپايمىن دا. ءبىراق، ۋاقىت ءبارى ءبىر ادىلەتتى باعاسىن بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن. دۇنيەدە اتاق-داڭق جيناپ، ءبىراق تا حالىقتىڭ جادىندا قالماعان قانشا ازاماتتار بار. سوندىقتان دا، ۋاقىت ءبارىن رەتتەيدى. بۇگىن بولماسا دا، ەرتەڭ ول كىسىگە دە لايىقتى باعا بەرىلەدى.

ەرىك دەگەن ءىنىڭىز:

ەڭ جاقىن دوستارىڭىز كىمدەر؟

جاۋابى:  ەڭ جاقىن دوستارىم – ەل ءۇشىن قىزمەت ەتىپ جۇرگەن پىكىرلەس ازاماتتار.

كوكشە:

بولاشاقتا پرەزيدەنت بولعىڭىز كەلە مە؟ پرەزيدەنت بولا كالعان جاعدايدا الاش كوسەمدەرىنىڭ جولىن ۇستانار ما ەدىڭىز؟

جاۋابى:  مەن شىنىمدى ايتسام، پرەزيدەنت، باسقا دا جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتە بولۋ تۇگىلى، قازىرگى ساياساتتا جۇرگەنىمنىڭ ءوزى قيىنعا تۇسەدى. تەك قانا ءوز تاراپىمنان پايدا اكەلۋ ءۇشىن بولماسا، جىلدان-جىلعا ساياساتقا قىزىعۋشىلىعىم ازايىپ بارا جاتىر.

تاماشا:

كەدەن وداعىنا قالاي قارايسىز؟ قازاق ۇلتى ءۇشىن پايداسى قانشالىق وسى ۇشتىكتىڭ؟

جاۋابى:  كەدەن وداعىنا ءبىر جاقتى قاراۋعا بولمايدى. قازاق قوعامىنىڭ ىشىندە وسى وداقتىڭ قۇرىلۋىنا قاتىستى ۇرەيلى پىكىرلەر بار ەكەنىن، ونىڭ جاعىمسىز اسەرى كوپتەۋ دەگەن ويلار بار ەكەنىن بىلەمىن. ءبىراق ەكىنشى جاعىنان ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستاردىڭ قاجەتتىلىگىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى.

ازامات بيتان:

اسسالاۋماعالەيكۋم! ءبىرىنشى ساۋالىم، مۇستافا شوقايدى وتكەندە قاتتى قارالاپ تاستادى… نەلىكتەن بيلىك جاقتان قاتتى قارالاۋعا قاتتى قارىمتا بولمادى؟

ەكىنشى ساۋالىم: اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى عوي، اۋىلدارىمىزداعى مەكتەپتەردە ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى ءالى دە بولسا تومەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ۇبت-عا دايىنداپ جاتىرمىز. وتكەن جىلى قىزىلوردا دا ۇلكەن داۋ شىقتى… نەگىزى تەست دەگەنىمىز ءبىرتالاي جەردە ادىلەتسىز وتەدى.(جالعىز قىزىلوردا ەمەس) ەشكىم بالاسىنىڭ قاتارىنان قالعانىن قالامايدى. سول ءۇشىن… مۇمكىن ۇبت دەگەندى تەك قانا قالادا ءبىلىم الىپ جۇرگەن جاستارمەن شەكتەسەك قالاي بولادى؟ (بۇل ساۋالىم ءسىزدىڭ مەكەن-جايىڭىزعا بولماسا كەشىرىپ قويىڭىز.)

ءۇشىنشى ساۋالىم: قازىرگى قازاق بلوگەرلەرىن تانيسىز با؟ كىمدەردىڭ جازبالارىن وقيسىز؟

جاۋابى: مۇستافا شوقايدى قارالاۋعا بايلانىستى زاڭدىق جاعىنان جازالاۋ – ول ءبىر سۇراق، ال مەنىڭ ويىمشا، وسى وقيعاعا قوعامدىق باعا بەرىلۋى كەرەك. سوڭعى كەزدە م.شوقايعا عانا ەمەس، باسقا دا كوپتەگەن تاقىرىپتار بويىنشا ءقيتۇرقى وسىنداي پىكىرلەر ايتىلىپ جاتقان كەزدە، قازاق قوعامى ءۇن-تۇنسىز قالىپ جاتادى، داۋىستارى ەستىلمەي جاتادى. باسقاسىن قويعاندا، جۋىردا «قازاقتار تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسپەدى» دەگەن ويلار ايتىلدى. وسىعان قاتىستى قازاق زيالى قوعامىندا ءبىرتۇتاس ۇستانىم جوق، پوزيسياسى ايتىلمايدى. بۇنداي جانساق پىكىرلەر ايتىلىپ جاتقاندا، مەنىڭ ويىمشا ءۇنسىز قالۋعا بولمايدى، اسىرەسە ەلىمىزدىڭ زيالى قاۋىمى تاراپىنان قاتاڭ ءبىر باعا بەرىلۋى ءتيىس. وسى سياقتى لايىقتى باعاسى بەرىلمەي جاتقاننان كەيىن بارىپ بۇنداي پىكىرلەر ايتىلا بەرەدى.

ۇبت ول نەگىزىنەن ءبىلىم بەرۋ قۇرىلىمدارىنا قاتىستى سۇراق.