الاپات اقپارات زامانى بىزدەرگە از جازۋدى ۇيرەتىپ وتىر. تۇتاس كەڭىستىك تەحنيكا فورماتىنا اۋىسىپ بارادى. بۇرناعى گازەتتىڭ ەتجەڭدى ەكى بەتىنە ەڭىرەپ مورال سوعاتىن كەڭەستىك كەزەڭ ەندى كەلمەسكە كەتتى. ۋاقىت ۇسىنعان تالاپ وسى بولعاندىقتان كەلىسپەسكە دە شاراڭ جوق. كوپ جازساڭ تاعى دا وقىمايدى. سوندىقتان اباي حاكىم تۋرالى التى جازبامدى ارنايى ءۇش بولىمگە ءبولىپ وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنىپ وتىرمىن.
بۇل – ءبىرىنشى بولىگى. قابىل الىڭىزدار.
قۇرمەتپەن، ىقىلاس وجاي ۇلى
ابايعا قاتىستى التى ءسوز
I
اتتاپ باسساڭ ابايعا جولىعاسىڭ. قازاقتىڭ كەي حارەكەتىنەن ابايدىڭ اشۋى مەن ىزاسىن كورەسىڭ. ءار قازاق پەرزەنتى اباي ءسوزىنىڭ ءتىرى كەيىپكەرى ەكەندىگىن باعامدايسىڭ. سوسىن، ابايسىز قازاقتى تۇسىنبەيتىندىگىڭدى، ابايسىز بۇل حالىقتى ءاماندا دۇرىس جولعا سالا الماسىڭدى اڭعاراسىڭ.
وزگەرمەگەن ومىرىمىزدەن بىرەر مىسالدار كەلتىرەيىن. جيىرما ءۇشىنشى عاقلياسىندا جارىقتىق : « ءبىزدىڭ قازاقتى وڭدىرماي جۇرگەن ءبىر قۋانىش، ءبىر جۇبانىش دەگەندەر بار. ...جامانعا سالىسىپ جاقسى بولا ما؟ جاقسىعا سالىسىپ جاقسى بولادى داعى. ءجۇز ات بايگەگە قوسىلسا، مەن بايگە الدىم دەگەن ءسوز بولسا، الدىڭدا نەشە ات بار دەپ سۇرار، ارتىڭدا نەشە ات بار دەپ سۇراعاننىڭ نەسى ءسوز؟ مەن بەس اتتان، ون اتتان ىلگەرى ەدىم دەگەننىڭ نەسى قۋانىش؟». قىزىق. ابايعا يلانار بولساق، قازاق ارتتا قالعانىنا دا قۋاناتىن حالىق ەكەن. وسى ءبىر قىلىعى كوزسىز شۇكىرلىگى مەن توباناياق تاۋباشىلدىگىنەن بولسا كەرەك. سودان بەرى اتتاي ەكى عاسىر وتسە دە تاپتاۋرىن تۇيسىگىمىزدەن تاعى دا تاعدىر جاساپ وتىرمىز. ءسوزىمىزدىڭ سىيقى مىناۋ: «تاجىك پەن ۇيعىردان، وزبەك پەن قىرعىزدان قاراعاندا جاعدايىمىز جاقسى عوي ايتەۋىر. وسى كۇنىمىزگە دە شۇكىرشىلىك دەيىك...» ساياسي بيلىكتىڭ بەس ۋاقىت ازانى ىسپەتتى، ايتىلا- ايتىلا تىزەسى شىققان وسى ءبىر سوزدەردى ەستىسەم بولعانى كادىمگىدەي كۇيىپ كەتەمىن. اقىرى سالىستىرعان ەكەنبىز، ەندەشە العا وزعانداردى دا مىسالعا الايىق. شىركىن- اۋ دەيمىن، جاپون مەن كورەيدەن، اعىلشىن ءام نەمىسپەن سالىستىرعاندا جاعدايىمىز قالاي ءوزى دەپ نەگە ايتپايمىز وسى؟
قازاقتى بۇل حالىقتارمەن سالىستىرۋعا تاعدىر الدىندا دا ەشقانداي قاقىمىز جوق پا؟ نەگە عانا ارتقا جالتاقتاۋدان اقيقات جاساۋعا بەيىمبىز وسى؟ الدە مىنا ومىردە تەك وزبەك پەن قىرعىزدان، تاجىك پەن ۇيعىردان وزساق قانا بولعانى، «قالعانىن قايدام» دەپ قالجا جەسكەن بە ەدىك؟
بۇل، ءسىرا اقىلىڭدى ايرانداي بوجىتاتىن ناعىز ناداندىققا سايار شۇكىرلىكتىڭ ءوزى. كەمەڭگەردىڭ « اشۋىڭ - اشىعان ۋ، ويىڭ - كەرمەك» ىزىتىنىڭ ىستىق دەمىن ەندى عانا سەزىنگەندەيمىن...
II
ەندىگى ايتپاعىمىز اقىننىڭ ەكى اۋىز عاقلياسىنىڭ استارى حاقىندا بولماق. تاعى دا اباي ايتادى:
«جاقسىلىق جاماندىق پەن - وعان ءبىر ءباس،
ءدىن ءىسىن، قۇداي ءىسىن ايىرا الماس...»
ولەڭنىڭ ەكىنشى جولىنا ۇڭىلەر بولساق، ءدىن مەنەن قۇداي ۇعىمدارى ءبىر سەكىلدى بولىپ سەزىلەدى. بىلاي قاراساق، ءدىن دەگەنىمىز قۇداي، قۇداي دەگەنىمىز ءدىن ەمەس پە دەپ ويلاۋىڭىز دا مۇمكىن. مىنە، ءبىزدىڭ باستى قاتەلىگىمىز دە وسى. شاما شارقىمىزشا اراسىن اشالاپ كورسەتۋگە تىرىسايىق. ءدىن ءىسى دەگەنىمىز – عاسىرلار قوزعالىسىمەن قىلىپتاسقان رۋحاني قۇندىلىقتار قاباتى. ەڭ باستىسى، بۇل وزگەرمەلى (زامانا تالابىنا بايلانىستى) ۇعىم. وزگەرمەلى ەكەندىگىن 38 قارا سوزىندە حاكىم: «.... پايعامبارىمىز سالاللاھۋ عالايھي ءۋاسساللام «اقىر زاماندا ءبىر جىلدىق ءبىر كۇن بولار» دەگەندە ساحابا-ي كاراملار «بۇل ءبىر جىلدىق ءبىر كۇندە ناماز نەشەۋ بولار» دەپ سۇراعاندا : ونىڭ پاتۋاسىن سول زاماننىڭ عالىمدارى بىلەر دەگەن سوزىنەن عيبراتلانىپ قاراساڭ، زامانا وزگەرۋىمەن قاعيدالار وزگەرىلمەگىن بىلدىرگەنى ماعلۇم بولدى» دەيدى.
ال ءابسوليۋتتى، ماڭگىلىك ، وشپەيتىن، ولمەيتىن، وزگەرمەيتىن زاڭدىلىقتاردى قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدىڭ ءىسى دەيمىز. ابايدىڭ جوعارىداعى ويدى قايىرا ولەڭگە سىيدىرىپ «قاعيدا شاريعاتى وزگەرسە دە، تاعريف اللا ەش جەردە وزگەرمەدى» دەپ وتىرعانى دا وسى ءسوزىمىزدى قۋاتتايدى. بىزدە ءدىنتانۋشىلاردىڭ كوپ بولعانىمەن قۇدايتانۋشىلاردىڭ ( بۇل جەردە ءلاددۇني ءىلىم يەلەرىن ايتىپ وتىرمىز) جوق ەكەندىگىن نەمە جاسىرايىق. جيىرما جىلدىڭ بەدەرىندە ءبىرىمىزدى- ءبىرىمىز جامانداعان جاماعاتتىق مۇگەدەك مۇددەمەن تۇيىقتالىپ، ساقال مەن شالىدەن اسا الماعان شالا ساۋاتىمىز وسىنىڭ كورىنىسى.
قايىرا ايتامىز. قازاقيادا ءدىنتانۋشىلار (موللالار دەسەك تە بولادى) كوپ، قۇدايتانۋشىلار (عالىمدار مەن حاكىمدەر) دەگەنىڭىز جوقتىڭ قاسى.
عالىم دەگەننەن شىعادى وزدەرىن عالامات تەولوگ ساناپ جۇرگەن «دانىشپاندارىمىزدىڭ» دەنى اراب پەن پارسىنىڭ ياكي بولماسا تۇرىكتىڭ ءدىني ەڭبەكتەرىن اۋدارۋمەن اتتارىنان كادىمگىدەي اسقار تاۋ جاساپ العان.
بۇل ءبىر عانا ءدىننىڭ ەمەس، بارشا عىلىم سالالارىنىڭ نەگىزگى باس اۋرۋىنا اينالىپ وتىر. ءوتىمىز جارىلىپ كەتسە دە مويىندايىق. ءبىزدىڭ عالىمدار دەپ جۇرگەنىمىز ( ءتول تۇسىنىكتەن جۇرداي) تەك ءتارجىماشىلار عانا.
ال ناعىز عالىمعا ءتان نەگىزگى ۇعىمدار ينتەرتەكست پەن ينتەرپرەتاسيا گەرمەنيەۆتيكا مەن لوگيكا ىسپەتتى وتكىر زەيىن مەن كەسەك اقىلدىڭ جۇزدەرىن راسىمەن تات تۇتىپ قالعان. سودان شىعار XXI عاسىردان مۇقىم 1400 جىلعا (XIV عاسىر) كەشىگىپ جۇرگەن ارحايكالىق اقپارعا تولى مەشىتتىڭ بۇگىنگى ۋاعىزىنان شىنىمەن-اق شارشاپ كەتتىك...
(جالعاسى بار)
