ادەتتە رەسەيدىڭ دۋماسى تالقىلاعان تاقىرىپتى ءبىزدىڭ قالاۋلىلار دا قايتالاعاندى قۇپ كورۋشى ەدى. بۇل جولعى ءۇردىس تە سول ادەتىنەن بۇلتارمايتىن سەكىلدى. رەسەيلىكتەر نەكەگە تۇرۋ ءۇشىن ءجيتس-تى (سپيد) انىقتايتىن تەست تاپسىرۋى ءتيىس بولدى. بۇل زاڭمەن بەكىتىلدى. ەندى كورشى ەلدىڭ ازاماتتارى احاج بولىمىندە زاڭدى نەكەگە تۇرۋى ءۇشىن اتالمىش دەرتكە ساراپتاما جاساتۋى ءتيىس. بۇل زاڭنىڭ قازاقستاندىقتارعا قاجەتى بار ما؟ «جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ ۇعاتىن دالالىق رۋحتىڭ يەلەرى بۇگىن دامىعان جۇرتقا جەتۋگە اسىق. ال دامىعان «جۇرت» اردى جانىنىڭ ساداعاسىنا اينالدىرۋعا مۇددەلى ەمەس. دەمەك، قانىمزعا سىڭگەن الگى ۇستانىمنىڭ بىزگە دە قاجەتى بولماعانى ما؟ ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ دامۋعا ارنالعان ەشبىر باعدارلاماسى قازاقتىڭ تانىمىنا لايىقتالىپ جاسالماعان. وندا جاھانعا ىلەسۋ، جەتۋ، باسىپ وزۋ دەگەن سىندى ماقساتتار كوزدەلەدى. ءبايلىق-بىر جۇتتىق دەۋشى ەدىك قوي. ەندى بۇگىن ءبايلىق-بىر ديەۆالۆاسيالىق دەپ ايتۋعا بولاتىن شىعار. ال وسى ءبىر ديەۆالۆاسيالىق بايلىق ءۇشىن بۇكىل بولمىسىمىزدى ىسىرىپ تاستاۋعا بولا ما؟ نەكەگە تۇرۋعا بەل بۋعان ەكى قازاقتىڭ بىر-بىرىنە «ءجۇر تەكسەرىلۋگە بارايىق، مۇمكىن سەن ءقاۋىپتى دەرتپەن اۋىراتىن شىعارسىڭ» دەپ تۇرۋى-نامىستاناتىن جاعداي. قىزىن قىزعىشتاي قورعاپ، قايىن جۇرتىنا اماناتتايتىن قازاق جاستارى شىنىمەن وزگەرىپ كەتتى مە؟ وزگەرمەسە، قازاقستاندا 2015 جىلى 7 ايدىڭ ىشىندە 1376 ادام جۇرە پايدا بولعان يممۋندىق دەفيسيتiنiڭ سيندرومىمەن (جيتس - ۆيچ) تىركەلەر مە ەدى؟،  ءجيتس-تىڭ الدىن الۋ جانە وعان قارسى كۇرەس جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىق وسىنداي مالىمدەمە  جاساعان.  كەلتىرىلگەن سان  813 ەر ادام مەن 563 ايەلدى قۇرايدى ەكەن . 

ماماندار  بۇرىن بۇل دەرتتى ناشاقورلار، جەزوكشەلەر تاراتسا، ءقازىر جيتس ەرلەردەن، ايەلدەردەن، قاريالاردان، ءتىپتى بالالاردان دا تابىلا باستادى دەپ دابىل قاعۋدا. ەگەر دەپۋتاتار اراسىندا وسى زاڭ تالقىلانار بولسا، ولار ءبىزدىڭ حالىقتىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارى مەن مەنتاليتەتىن ەسكەرۋلەرى ءتيىس. ازىرگە ءماجىلىس دەپۋتاتى  جامبىل احمەتبەكوۆتىڭ پىكىرى ويعا قونىمدى. ول «قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتى رەسەيلىكتەردەن بولەك. رەسەيدە اۋرۋدى جۇقتىرۋ ءقاۋپى جوعارى. ازىرشە ءبىزدىڭ زاڭناماعا ونداي نورمانى ەنگىزۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ەسەپتەيمىن. شەتەلدىك عالىمدار جيتس-كە قارسى دارىلەردى جاساپ شىعاردى، ەگەر ول بىرنەشە جىلدا مۇلدەم جويىلىپ، ال ول نورماتيۆ زاڭدا تۇرسا، وندا ازاماتتاردىڭ قۇقىعىنا نۇقسان كەلەدى. جاستارىمىز ۇيلەنگەن كۇننىڭ وزىندە بىر-بىرىنە كۇدىكپەن قارايتىن بولادى»،- دەپ  تۇسىنىكتەمە بەرىپتى. بۇل تۋرالى دەپۋتاتتىڭ ءسوزىن  « Tengrinews.kz» جازدى. كۇدىكپەن قاراۋدى بىلاي ىسىرعاندا،  «بىلامىق ىشەيىن دەگەن اسىم با ەدى» دەمەكشى، شاڭىراق كوتەرگەن قازاقتاردىڭ ءقاۋىپتى دەرتكە بايلانىستى ءبىرىن-بىرى تەكسەرەتىندەي جاعدايعا جەتكەنىمىزدەن نەنى اڭعارۋعا بولادى. ءوز باسىم، ءبىزدىڭ ۇلتتىق بولمىسىمىزدى وزگەرتۋگە ارنالعان جىلدار بويعى جۇرگىزىلگەن باعدارلاما ءوز جەمىسىن بەرە باستاپتى دەپ ءتۇسىندىم. ەندى ءبىر ۇرپاق اۋىسقاندا ءبىز پاكتىك تۋرالى ەرتەگى ايتۋعا دايىن ەكەنبىز. ولار دا ءبىزدىڭ پاكتىك تۋرالى ميفتىك تانىمىمىزعا كەكەسىنمەن كۇلەتىن بولار. ول راس، تانىم وزگەرىپتى. جۇقپالى دەرتتىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى بويىمىزدى ۇرەي جايلايدى. وسىلايشا اردى بىلاي ىسىرىپ قويىپ، ەكىنشى جارتىسىن تاڭداعان ادام ونىڭ تەكسەرۋدەن ءوتۋىن تالاپ ەتەتىن بولادى. ال ەكى ادامنىڭ  بىر-بىرىنە دەگەن تالابىنا  قاراعاندا، مەملەكەتتىڭ تالابى دۇرىس ەمەس پە؟ نەكەگە تۇرۋعا قاتىستى تالاپتاردىڭ ىشىندە مەملەكەت قويعان ءبىر تالاپ بار دەيمىز دە قويامىز. دەگەنمەن، زاڭ ادامنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس. جۇقپالى دەرتكە شالدىعىپ، شاڭىراق قۇرۋعا تالپىنعانداردى ەمەس، شالدىقپاۋدىڭ جولدارىنا ارنالعان زاڭ قاجەت. ءبىراق بىزدەگى كەز كەلگەن زاڭمەن شەكتەۋ-جەمقورلىقتىڭ وشاعىنا اينالاتىنى بار.  قۇددى ءبىر زاڭ حالىق ءۇشىن ەمەس، جەمقورلارعا ارنالىپ جاسالعانداي اسەر قالدىرادى. تالقىلاۋ بارىسىندا دەپۋتاتتار وسىنى ەسكەرسە دەيمىز.

اينۇر تولەۋ

«قامشى» سىلتەيدى