18 مامىر – حالىقارالىق مۋزەي كۇنىنە وراي الماتى وبلىسىنداعى «تاڭبالى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە تابيعي قورىق-مۋزەيىندە «ۇلى دالا گالەرەياسى» اتتى كونفەرەنسيا ءوتتى.

اشىق اسپان استىنداعى «تاڭبالى» قورىق-مۋزەيى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانى، قاراباستاۋ اۋىلىنىڭ سولتۇستىك-باتىسىنا قاراي 4 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. الماتى قالاسىنان 170 شاقىرىم جەردە.

اتالعان شاراعا الماتى وبلىسىنىڭ تانىمال سۋرەتشىلەرى مەن تاريحشى عالىمدارى، جاستار جانە ب ا ق وكىلدەرى قاتىستى.

مادەني شارانىڭ ەرەكشەلىگى – سوناۋ قولا داۋىرىندەگى تاسقا قاشالىپ سالىنعان سۋرەتشىلىك ونەردى بۇگىنگى قىلقالام شەبەرلەرىمەن رۋحاني بايلانىستىرۋ.

سونىمەن قاتار مۇندا العاش رەت «تاڭبالى ءتۇنى» اتتى مادەني ءىس-شارا ءوتتى. ويىن تۇرىندە وتكەن بۇل شارا وتە قىزىقتى جانە اسەرلى بولدى. ەكى توپقا بولىنگەن كوماندالار تۇندە جارىق شامنىڭ كومەگىمەن تاڭبالى شاتقالىندا ارنايى كيىنگەن جارتاس كەيىپكەرلەرىن كەزدەستىردى. تەاترلاندىرىلعان تۇنگى قويىلىمدى تاماشالاپ، سول كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسىن جارتاستاردان ىزدەدى. بەينەلەردى جىلدام تاپقان توپ مۇشەلەرىنە ۇپاي بەرىلىپ، سول ۇپايدىڭ قورىتىندىسىمەن جەڭىمپازدار انىقتالدى. ارنايى العىس حاتتارمەن ماراپاتتالدى.

مۋزەي ديرەكتورى ماديار امىرعالييەۆ جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا:

– بۇل مادەني شارا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا وتكىزىلىپ وتىر. ماقساتىمىز بابالاردان مۇرا بولىپ قالعان تاريحي قۇندىلىعىمىزدى كولەمدى تۇردە دارىپتەۋ. ب ا ق وكىلدەرىنە تاڭبالىنىڭ تىلسىمىن كورسەتۋ. «تاڭبالى» قورىق مۋزەيى بۇگىندە يۋنەسكو-نىڭ بۇكىلالەمدىك مۇرالار تىزىمىنە ەنگەن، سوندىقتان وسى ۇيىمنىڭ قورعاۋىندا. بۇل بىردەن ءبىر كونە ءداۋىر شەجىرەسى بولىپ سانالادى. مۋزەيدىڭ ماقساتى – كونە داۋىردەن بەرى ساقتالىپ كەلگەن جادىگەرلەرىن بولاشاق ۇرپاققا ساقتاپ، جەتكىزۋ. سونىڭ اياسىندا عىلىمي قىزمەتكەرلەر تاستاعى تاڭبالارعا جىلدا مانيتورينگ وتكىزىپ وتىرادى. قىس، جاز مەزگىلىندە پەتروگليفتەردىڭ قالىپتى جاعدايىن ساقتاۋعا ءمان بەرىلەدى. وعان قوسا «وستروۆ كرىم» عىلىمي-رەستاۆراسيا زەرتحاناسى، قازرەستاۆراسيا مەكەمەلەرىمەن تاستاردى وسى كۇيىندە ساقتاپ قالۋعا بايلانىستى زەرتحانالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. بىلتىر 3 195 تاڭبا قۇجاتتاندىرىلدى، بۇل دەگەنىمىز وسى تاڭبالاردىڭ بۇدان 5 جىل، 10 جىل بۇرىنعى كەزىنەن بەرى قاندايدا ءبىر وزگەرىسكە ۇشىراعانىن انىقتاۋ. مۇنداي مونيتورينگتىك جۇمىستار جىلىنا ەكى رەت جۇرگىزىلەدى. تەكسەرىس بارىسىندا تاڭبالاردىڭ قاندايدا ءبىر وزگەرىسكە ۇشىراعانى انىقتالسا، ول قالپىنا كەلتىرىلەدى.

ورتالىق ازيا بويىنشا تاستاعى پەتروگليفتەردىڭ ەڭ كوپ شوعىرلانعان جەرى وسى جەر، مۇندا 5 مىڭداي تاڭبا بار. مۋزەيدى دامىتۋ بويىنشا العا قويعان جوسپارلارىمىز كوپ. وسى جىلدىڭ كۇزىندە الەمدىك پەتروگليفتەر كونفەرەنسياسىن وتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار مۋزەي قابىرعاسىندا وتاندىق سۋرەتشىلەردىڭ ءداستۇرلى فەستيۆالىن ۇيىمداستىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل جۇمىستار تۋريست تارتۋدا ماڭىزى زور. ويتكەنى كوپشىلىككە تاستى كوتەرىپ اپارىپ، كورسەتە المايمىز، ال سۋرەتشىلەردىڭ سالعان سۋرەتىن كەز كەلگەن جەردە كورسەتىپ، تاڭبالارمەن تانىستىرۋعا بولادى. پاندەميا اياقتالىپ، شەكارا اشىلسا، سىرتتان كوپتەگەن تۋريست كەلەدى دەگەن ويدامىز.

جارتاستاعى سۋرەتتەر وسىدان 3-5 مىڭ جىل بۇرىن تاسقا قاشاپ سالىنعان. حالىقارالىق مۋزەي كۇنىنە وراي الماتى وبلىسىنىڭ سۋرەتشىلەرىن مۋزەيگە جيناپ، كونە ءداۋىر مەن قازىرگى بەينەلەۋ ونەرى اراسىنداعى ساباقتاستىق نىعايا تۇسسە ەكەن دەگەن ويمەن ۇلكەن كونفەرەنسيا وتكىزىپ وتىرمىز. بۇرىنعى پەتروگليفتەر تاسقا تاڭبالانىپ سالىنسا، قازىرگى سۋرەتشىلەر سول تاڭبالاردى قىلقالام ارقىلى قاعازعا ءتۇسىرىپ، رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى وسكەلەڭ ۇرپاققا ناسيحاتتاماق. جارتاستاعى سۋرەتتەر جايدان جاي سالىنباعان، اتا-بابامىز كۇندەلىكتى تىرشىلىگىن بىزگە سۋرەت ارقىلى قالدىرىپ كەتكەن، – دەدى مۋزەي ديرەكتورى.

ءيا، جارتاستاعى ءاربىر بەينەدەن ءبىز وتكەن كونە ءداۋىردىڭ قويناۋىنا ساپار شەككەندەي كۇي كەشتىك. تاڭبالىنىڭ تىلسىم سىرى جۇمباعى كوپ. ونىڭ قادىرىنە جەتىپ، قاستەرلەي ءبىلۋ بۇگىنگى جاستاردىڭ بورىشى.

ەل اۋزىندا «تاڭبالىنىڭ ماڭىنداعى ءبىر سايدا ەرتەدەگى شايقاستىڭ داۋىسى ەستىلەدى» دەگەن قاۋەسەت بار. ول داۋىستى ءوز قۇلاعىمەن ەستىگەن اداممەن الداعى ۋاقىتتا جولىعىپ، سۇحباتتاسامىز.

باقتيار ايتالى