جاقىندا  رەسەي بەلسەندىلەرى  قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىن رەسەي قۇرامىنا بەرۋدى تالاپ ەتكەندىگى تۋرالى اقپارات تاراعان بولاتىن (http://ult.kz/). وندا ورىس ۇلتشىلدارىنىڭ قازاقستاننىڭ كەيبىر وبلىستارى تاريحي رەسەي يمپەرياسىنىڭ مەنشىگىنە تيەسىلى بولعاندىعىن العا تارتا وتىرىپ، ۋكراينا سەنارييى بويىنشا سقو-دا رەفەرەندۋم وتكىزۋ كەرەك دەگەن سىڭارجاق پىكىر بىلدىرگەن. قولاپاي ۇسىنىس اۆتورلارى «قازاقستاننىڭ دەموگرافيالىق جانە اسكەري الەۋەتى رف نەمەسە قحر-مەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيدى» دەپ توپشىلاعان.

اناۋ ايتىپ وتىرعانداي رەسەي اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاپ وتىرعان الەم قانداي؟ رەسەي سول بۇرىنعى رەسەي مە؟ 21 مەملەكەتتەن قۇرالاتىن رەسەي فەدەراسياسىنىڭ تۇركى حالىقتارىنسىز حالى قانداي بولماق؟ «قامشى» پورتالى ساراپتاپ كورگەن ەدى.

قازىرگى رەسەيدىڭ ءحالى مۇشكىل

راسىمەن دە، رەسەي فەدەراسياسى دۇنيەجۇزىندە قارۋ-جاراق جانە يادرولىق دەرجاۆا سانالعانىمەن، سول الىپ دەرجاۆانىڭ عىلىمي، تەحنيكالىق جانە ادام تۇرعىسىنان العانداعى الەۋەتى تىم ءالسىز جانە  ىشكى قايشىلىقتارى مەن ەتنيكالىق جانجالدار ۇدەي تۇسكەن. رەسەي فەدەراسياسى كوپ ەتنوستى مەملەكەت سانالاتىنى تاعى بار. جالپى رەسەي حالقىنىڭ 28،6 پايىزىن الىپ جاتقان تۇركى حالىقتارىنىڭ سانى 16،9 پايىزعا جەتكەن. قازبا بايلىقتارى مول ءھام رەسەيدىڭ 1/3 بولىگىن الىپ جاتقان ءبىر عانا ءسىبىردىڭ وزىندە مەملەكەت حالقىنىڭ بەس-اق پايىزى تۇرادى.

رەسەي ءوز ىشىنەن ىدىراۋى مۇمكىن بە؟

جاقىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا (http://www.qazaquni.kz/؟p=40436) «2015 جىل: رەسەي 8 مەملەكەتكە ءبولىنۋى مۇمكىن» اتتى ماقالا جارىق كورگەن.

ساراپشىلار: «رەسەيدىڭ ىدىراۋىنا نەگىزىنەن ءۇش ماسەلە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ەكەۋى تابيعي ءۇردىس ارقىلى كەلسە، ءبىرى سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالىمەن جۇزەگە اسادى»،- دەيدى. ءبىرىنشى تابيعي سەبەپ: سوڭعى ونجىلدىقتا حانتى-مانسي، يامال-نەنەس، تايمىر سياقتى اۆتونوميالىق وكرۋگتەرىندە، ساحا سەكىلدى بىرنەشە ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردا تۋۋ كورسەتكىشى وتە جوعارى، ءولىم-جىتىم از. ال، نەگىزىنەن ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى شوعىرلانعان ەلدى-مەكەندەر مەن جالپى ورتالىق رەسەيدە تۋۋ كورسەتكىشى تومەن. بۇل رەسەيدەگى از ۇلتتاردىڭ كوبەيۋىنە، ورىستاردىڭ سانىنىڭ كەمۋىنە ىقپال ەتەدى.

ەكىنشى سەبەپ، رەسەي فەدەراسياسىندا مۇسىلماندار سانىنىڭ كۇرت ءوسىپ بارا جاتۋى. بۇل تۇركى حالىقتارىنىڭ تاۋەلسىزدىككە جەتۋىنە مول مۇمكىندىك تۋعىزادى. ءقازىر رەسمي دەرەك بويىنشا رەسەي حالقىنىڭ 15 پايىزى مۇسىلماندار. الداعى 20 جىلدا ولاردىڭ ەلدەگى ۇلەس سالماعى 25-30 پايىزدى قۇراۋى مۇمكىن.

ءۇشىنشى سەبەپ، سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالى ەكەنىن ايتقان بولاتىنبىز. ماسەلەن، ءبىراز ۋاقىت بۇرىن اقش-تىڭ ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ ساراپشىلارى 2015 جىلعا قاراي رەسەي 6 نەمەسە 8 مەملەكەتكە ىدىراپ كەتەتىنىن ايتقان ەدى.

تۇركى تىلدەس ەلدەر رەسەيگە قارسى كۇش بىرىكتەرە مە؟

ءقازىر رەسەي فەدەراسياسىندا 21 رەسپۋبليكا بار. بۇل رەسپۋبليكالار ۇلتتىق-مەملەكەتتىك قۇرىلىم بولىپ تابىلادى، ياعني رەسەي قۇرامىندا بولعانىمەن ءوز الدىنا حالىقتىق مەملەكەت.

ال ەسكى وداقتان ءبولىنىپ شىققان تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر مەن رەسەي قۇرامىنداعى تۇركى حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرسە – حالىق سانى رەسەيدەن دە اسىپ كەتەتىنى ءسوزسىز.

قازىرگى كۇندە  تۇركى الەمىندە  200 ميلليونعا جۋىق ادام ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. كەڭەستىك ەزگىدە بولماعان تۇركيانى ەسەپتەمەگەندە حالقىنىڭ سانى جاعىنان العاشقى وندىقتا 35 ملن ءازىربايجان، 30 ملن وزبەك، 12 ملن قازاق، 9 ملن ۇيعىر، 8 ملن تۇركىمەن، 7 ملن تاتار، 4،5 ملن قىرعىز، 2،2 ملن باشقۇرت، 1،7 ملن شۋۆاشتار،1،5 ملن قاشقايلار، 0،5 ملن قىرىم تاتارلارى، 0،6 ملن قاراقالپاقتار، 0،5 ملن ساحالار، 0،4 ملن قۇمىقتار، 0،4 ملن بالقارلار،  0،2 ملن عاعاۋىزدار، قۇرايدى. سونداي-اق،  سانى ەڭ ازى – 2 500 ادامدىق شۇلىم، 5 000 ادام سويلەيتىن دولعان جانە جۇعىر،  7 000 ادامنان تۇراتىن اينۋ، قارايىم مەن توفا  حالقى تاعى بار.

ەندى ەسەپتەپ كورەيىكشى، ءتۇرياداعى 80 ملن تۇرىك باۋىرلاردى ەسەپتەمەگەننىڭ وزىندە، بۇرىنعى جانە قازىرگى رەسەي قۇرامىندا بولعان مەملەكەتتەردەگى حالىق سانى 120 ملن-عا جەتىپ جىعىلادى. ال، جالپى رەسەيدىڭ حالىق سانى 140 ملننان اساتىنىن ەسكەرسەك، تۇركى حالىقتارىنسىز رەسەيدىڭ كۇنى قاراڭ دەپ توپشىلاۋىمىزعا ابدەن بولادى.

جوعارىداعى دەرەكتەردى ساراپتايتىن بولساق، حالىق سانى 100 ملن-عا جەتپەيتىن (تۇركى حالىقتارىن قوسپاعاندا) رەسەيدىڭ بيلىگى بولاشاقتا حالقى 120 ملننان اسىپ-جىعىلاتىن تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ قولىنا وتەتىنى ءسوزسىز دەپ توپشىلاۋىمىزعا ابدەن بولادى. قارسىلاسىمىز كىم؟ جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، الەۋەتى السىرەگەن، حالقىنىڭ 70 پايىزعا جۋىعى ىشكىلىككە سالىنعان رەسەي. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، رەسەيدە جىلىنا 1 ملن ادام ىشىمدىكتەن ولەتىنى بەلگىلى بولعان.

ەردوعان تۇركى ارمياسىن قۇرۋدى بىرنەشە مارتە ۇسىنعان

تۇكريا رەسپۋبليكاسى بۇكىل تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق ارمياسىن قۇرۋ تۋرالى باستامانى ۇسىنعان بولاتىن. تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ورتاق ارمياسى – بۇل ءبىر ورتالىقتان باسقارىلاتىن اسكەري كۇش بولارى ءسوزسىز ەدى. قازىرگى تاڭدا تۇركى تىلدەس  مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە دە تەرريتوريالىق نەمەسە گەوساياسي قىسىمنىڭ جوق ەكەنى راس. الايدا، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تاۋەكەلدەردىڭ بار ەكەنى جالعان ەمەس. وسىنداي كەزەڭدەردە تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر اسكەر جانە ساياسي تۇرعىدان بىرىگەتىن بولسا،  ورتاق ارميا ينتەگراسياعا مۇشە ەلدەردىڭ ءار قايسىسىنىڭ مۇددەسىن قولدايتىن ەدى. تۇركى الەمىنىڭ ورتاق ارمياسى جوباسىنىڭ انالوگى رەتىندە ناتو-نى الىپ قاراۋعا بولادى.
“ناتو-عا مۇشە ەلدەردىڭ سىرتىندا ءبىرقاتار مەملەكەتتەر باقىلاۋشى-مۇشە رەتىندە اليانسقا وتكەن. بۇل الەمدىك ساياساتتا وتە ماڭىزدى. 

نۇرگەلدى ءابدىعاني ۇلى