ورگان اۋىستىرۋعا مۇقتاج ادامدار سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.
ءبىرىنشى كەزەكتە بۇيرەك، ودان كەيىن جۇرەك پەن ۇيقىبەز الماستىرۋعا كەزەك كوپ. ءتىرى رەسيپيەنت باۋىرىن، بۇيرەگىن بەرە الادى. ال جۇرەك پەن ۇيقى بەزى، وكپە تەك قايتىس بولعان ادامنان الىنادى. ءولىم مەن ءۇمىتتىڭ اراسىنداعى نازىك قىلداي سوزىلعان كۇتۋ جىلدارىنا كوپ ادامنىڭ ءومىر ساعاتى جەتپەي قالادى. بىلتىر اعزاسىن ترانسپلانتاسيالاۋعا رۇقسات ەتكەن ءتورت ادام 25 ءومىردى قۇتقاردى. ءتىرى كەزىندە اعزاسىن بەرۋگە كەلىسسە، كوپتىڭ كوزقاراسى وڭ بولسا، بۇل ساناق تا ۇلعايار ەدى. وسىنى جەلەۋ ەتكەن دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى «رۇقسات سۇراۋ» ۇعىمىن جويىپ، ءتىرى كەزىندە اعزاسىن بەرۋدەن باس تارتپاعانداردى اۆتوماتتى تۇردە دونور ەتپەك.
قازاقستاندا قايتىس بولعانداردىڭ ورگاندارىن پايدالانۋعا رۇقسات الۋ ءتارتىبى وزگەرتىلۋى مۇمكىن. ەندىگى كەزەكتە ءحال ۇستىندە جاتقان ازاماتتىڭ «egov» پورتالىندا دەنە مۇشەلەرىن پايدالانۋعا قاتىستى كەلىسىمى بولماسا، ورگانى رەسيپيەنتكە اۋىستىرىلادى. بۇعان دەيىن ناۋقاستا "مي ءولىمى" انىقتالسا، دونورلىققا قاتىستى پىكىرىن ىزدەيتىن. سەبەبى، كامەلەت جاسىنا تولعان ءار ازامات پورتالدا كەلىسەتىنىنە، نە كەلىسپەيتىنىنە قاتىستى اقپارات قالدىراتىن. ءتيىستى اقپارات تابىلماعان جاعدايدا تۋىسقاندارىنىڭ رۇقساتى سۇرالاتىن. الايدا، قازاعا قابىرعاسى قايىسقان مارقۇمنىڭ جاقىندارى قارسىلىق بىلدىرەدى.
مينيسترلىك مۇنى تەرىس تاجىريبە دەپ سانايدى. دونور بولۋ ءار ادامنىڭ جەكە تاڭداۋى. تۇزەتۋلەردىڭ نەگىزگى ماقساتى وسى.
مايىتتىك دونورلىق جايىندا اقپارات الۋ ءۇشىن «ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنا» ساۋال جولدادىق. ورتالىق قازىرگى كۇندە 4000-نان استام قازاقستان ازاماتى egov پورتالىندا مايتتىك دونورلىققا كەلىسىم بەرگەنىن جەتكىزدى. كەز كەلگەن مارقۇمنان اعزا الىنا بەرسە، قارا نارىقتىڭ دامىپ كەتۋىنە ءقاۋىپ كۇشەيە ءتۇسۋى مۇمكىن. مەكەمەنىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ءتيىستى ورگاندار عانا قاداعالاۋ جۇرگىزەدى.
ق ر قك 1-بولىگى 116 تارماعىنا سايكەس ءتىرى ادامنىڭ ورگاندارى مەن تىندەرىن ترانسپلانتاسيالاۋ نەمەسە وزگە دە پايدالانۋ ءۇشىن الۋعا نەمەسە زاڭسىز الۋعا ماجبۇرلەۋ، سول سياقتى ءتىرى ادامنىڭ ورگاندارى مەن تىندەرىنە قاتىستى زاڭسىز مامىلەلەر جاساۋ – ون ەكى جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى.
ءقازىر ەلىمىزدە 4 مىڭعا جۋىق ادام اعزا اۋىستىرۋعا ءزارۋ، ونىڭ ىشىندە 112ء-سى بالا. كەي پاسيەنتتەر ساناۋلى كۇندەرىن ەمەس، ساعاتتارىن ساناۋدا. 2023 جىلدىڭ 8 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 211 ادام قايتىس بولۋىنا بايلانىستى "كۇتۋشى" تىزىمىنەن شىعارىلدى.
قازاقستاندىقتار كوبىنە بۇيرەك اۋىستىرىپ سالۋدى قاجەت ەتەدى – 3607، ودان كەيىن باۋىر – 180، جۇرەك – 145، وكپە – 16، وكپە-جۇرەك كەشەنى – 5.
ايتا كەتەيىك، ەلىمىزدە ءقازىر جۇرەك، وكپە، باۋىر، بۇيرەك، ۇيقى بەزىن اۋىستىرۋعا بولادى. 2012 جىلدان باستاپ 2379 ترانسپلانتاسيا جۇرگىزىلدى، ونىڭ ىشىندە ءتىرى دونوردان پاسيەنتتەردىڭ 85%-ى جانە قايتىس بولعان دونورلاردان 15%-ى.
ترانسپلانتاسيانىڭ بۇگىنگى جايى مەن مەكەمە جۇمىسىنا بايلانىستى «ا.ن. سىزعانوۆ ات. ۇعحو» اق باسقارما ءتوراعاسى، م.ع.د.، پروفەسسور، ق ر ۇعا اكادەميگى بايماحانوۆ بولاتبەك بيمەندەۇلىنا ساۋال جولدادىق.
– رەسيپيەنت ءساتتى وتكەن وتادان كەيىن قانشا ۋاقىتتا ءبىر تەكسەرىستەن وتەدى؟ سالىنعان اعزا جاقسى قىزمەت ەتەتىنىنە كەپىلدىك بار ما؟
– وپەراسيادان كەيىنگى ەرتە كەزەڭدە رەانيماسيا بولىمشەسىندە كۇنىنە 2 رەت قان تالداماسى جانە باۋىر ترانسپلانتاتىنا ۋلترادىبىستىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى. جاي-كۇيى تۇراقتالعان سوڭ، ورتا ەسەپپەن 5 كۇننەن كەيىن رەسيپيەنت بەيىندى بولىمشەگە اۋىستىرىلادى. ارى قاراي دا تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلىپ تۇرادى، ال اۋرۋحانادان شىققان سوڭ ايىنا 1 رەت تەكسەرۋلەردەن وتەدى.
ءبىز وپەراسياعا دەيىنگى كەزەڭدە مۇقيات تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋ جانە ءاربىر جاعدايدى دەربەس تالقىلاۋ ارقىلى ىقتيمال اسقىنۋلاردى بارىنشا ازايتۋعا تىرىسامىز. ءبىزدىڭ ورتالىقتا باۋىر ترانسپلانتاسياسىنان كەيىنگى رەسيپيەنتتەردىڭ 5 جىلدىق ومىرشەڭدىگى – 74.3%-دى، 10 جىلدىق ومىرشەڭدىگى 71.7%-دى قۇرايدى.
– ترانسپلانتاسياعا ەكى بىردەي رەسيپيەنتتى كىرگىزەدى دەگەن قانشالىقتى راس؟ ياعني، الىنعان اعزا بىرىنە سايكەس كەلمەگەن جاعدايدا، ەكىنشى ادامعا سالىنۋى.
– تۋىستىق ترانسپلانتاسياعا ەكى رەسيپيەنت بىرگە ەشقاشان كىرگىزىلمەيدى. ويتكەنى وتاعا دەيىن ولار پروتوكول بويىنشا تولىق تەكسەرىستەن، كونسيليۋمنەن ءوتىپ جانە مەديسينالىق ديسيپلينارلىق كوميسسيانىڭ رۇقساتىن العان سوڭ عانا وتا جاساتا الادى. دونوردىڭ باۋىرى رەسيپيەنتكە سايكەس كەلەتىن-كەلمەيتىنى وتاعا دەيىن انىقتالادى.
مۇمكىن، ءسىزدىڭ سۇراعىڭىز باسقا ءادىس جايلى شىعار. الەمدىك پراكتيكادا «Split» ترانسپلانتاسيا دەپ اتالاتىن باۋىر ترانسپلانتاسياسىنىڭ ءتۇرى بار. بۇل تاسىلدەمەنىڭ ءپرينسيپى – مايىتتىك دونوردان الىنعان ورگان ەكىگە ءبولىنىپ، ەكى رەسيپيەنتكە سالىنادى. دەگەنمەن، باۋىردىڭ الىنعان بولىگى جەتكىلىكتى بولۋى ءۇشىن رەسيپيەنتتىڭ سالماعى جانە جاي-كۇيىنىڭ اۋىرلىعى ەسكەرىلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مايىتتىك ترانسپلانتاسيا دامىماعان، كۇتۋ پاراعىندا مىڭداعان ادامدار تۇر. وسىعان بايلانىستى باۋىر ترانسپلانتاسياسى جۇرگىزىلەتىن ساتكە جەتپەي تۇرىپ-اق، رەسيپيەنتتەردىڭ جاي-كۇيى ناشارلاپ كەتەدى، سول سەبەپتى باۋىر بولىگى جەتپەۋى مۇمكىن. سوندىقتان قازاقستاندا جوعارىدا اتالعان ترانسپلانتاسيا ءتۇرى دامىماعان.
– باۋىر ترانسپلانتاسياسىنا كەزەككە تۇرعانداردىڭ تەك دەنساۋلىق جاعدايى ەسكەرىلە مە الدە ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى دا ەسەپكە الىنا ما؟ مىسالعا، كوبىنە ماسكۇنەمدىكتىڭ كەسىرىنەن باۋىر سيرروزىنا شالدىعادى، ەندى ءبىرى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانعانىنا قاراماستان ناۋقاستانادى. العاشقى اتالعاندار ءتىزىمنىڭ باسىندا تۇرۋى مۇمكىن دە، ءبىراق ولارعا ەكىنشى ءومىر سىيلاۋ تاۋەكەلدى قاجەت ەتەدى. كەيبىرى باۋىر اۋىستىرعان سوڭ دا ادەتىنەن ارىلا الماي، قايتادان ىشىمدىككە سالىنىپ جاتادى. وسىنداي قاۋىپ-قاتەر قانشالىقتى دەڭگەيدە ەسەپكە الىنادى؟
– بىرىنشىدەن، باۋىر سيرروزىنا شالدىققان كەيبىر ناۋقاستارعا ترانسپلانتاسيا قاجەت ەمەس، ترانسپلانتاسياعا كورسەتىلىم زەرتحانالىق-اسپاپتىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرى ارقىلى باعالانادى. ديناميكادا جاي-كۇيدىڭ ناشارلاۋى بايقالسا، وتا جاساۋعا دايىندىق باستالادى.
ەكىنشىدەن، باۋىر سيرروزىنىڭ دامۋ سەبەپتەرى ءارتۇرلى، باۋىر سيرروزىنا اكەلگەن فاكتوردى جويۋ نەمەسە ەمدەۋ قاجەت، سودان كەيىن وتاعا دايىندىق جۇرگىزىلەدى. ەگەر سىرقاتتىڭ سەبەبى ءسپيرتتىڭ ۋىتتى اسەرى بولسا، رەسيپيەنتتەر ترانسپلانتاسياعا دەيىنگى 1 جىل ىشىندە الكوگول ىشپەۋى ءتيىس، بۇل ناۋقاستىڭ تۋىستارىنان سۇراپ-انىقتاۋ جانە قان تالداۋلارىنىڭ ناتيجەلەرى ارقىلى باقىلانادى.
ۇشىنشىدەن، تۋىستىق ىقتيمال دونور تابىلسا، ءبىز رەسيپيەنت پەن دونوردى شاقىرىپ، ءتيىستى قان توبىنا سايكەستىكتى انىقتاپ، كلينيكالىق تالداۋلاردى شۇعىل جۇزەگە اسىرامىز. مۇنىڭ ناتيجەسى MELD شكالاسى (6-دان 40-قا دەيىن) بويىنشا ەسەپتەلەدى، ناۋقاستىڭ جاسى ەسكەرىلەدى، ودان كەيىن رەسيپيەنتكە ترانسپلانتاسيا جاسالادى.
اۋرۋحانادان شىعارىلاتىن ناۋقاستاردىڭ بارلىعىنا الدىن الۋ، تۇسىندىرمە اڭگىمەلەرى جۇرگىزىلەدى. وتادان كەيىن ناۋقاستار بەلگىلى ءبىر رەجيمدى ۇستانۋى كەرەك، الايدا رەجيمدى ساقتامايتىندار دا بار. بۇل «non compliance» دەپ اتالادى، ياعني الىنعان ەمدى ساقتاۋعا بەيىمسىزدىك، نەمقۇرايلىلىق تانىتۋ.
– بوگدە ادامنىڭ اعزاسىن العاندا يممۋنيتەت قابىلداماي جاتسىنۋ پروسەسى بولاتىنى بەلگىلى، سوندا يممۋنيتەتتى تومەندەتۋ ءۇشىن قانداي مەديسينالىق شارالار جاسالادى؟
– مۇندا ەندى بارلىعى باسقاشا، باۋىر ترانسپلانتاسياسىنان كەيىن ءبىز ناۋقاستارعا يممۋنيتەتتى تومەندەتەتىن يممۋنوسۋپرەسسيۆتىك دارىلەردى بەرەمىز، بۇل دارىلەر سالىنعان اعزانى قابىلداماۋ پروسەسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن تاعايىندالادى. اعزانى قابىلداماۋ ءدارى ءىشۋدى وزدىگىنەن توقتاتقان كەزدە، كەيدە تاعايىندالعان دارىلەردى قابىلداۋ اياسىندا دا دامۋى مۇمكىن. سەبەپتەردى ناقتىلاپ، تالداۋلاردىڭ ناتيجەلەرىن قاراستىرىپ، ناۋقاستاردىڭ ەمىن تۇزەتۋ ماقساتىندا ولاردى ستاسيونارلىق ەم الۋعا شاقىرامىز.
– بۇيرەككە مۇقتاج ادامدار سانى كوپ. جالپى، دياليز قانشا ۋاقىت ادام ءومىرىن ساقتاپ تۇرا الادى؟
– جالپى دياليزدەگى ناۋقاستاردىڭ ومىرشەڭدىك كورسەتكىشتەرى وتە تومەن. اقش عىلىمي دەرەكتەرىنە سايكەس، گەمودياليزدەگى ناۋقاستاردىڭ 3 جىلدىق ومىرشەڭدىك كورسەتكىشى 57%-دى قۇراسا، پەريتونەالدى دياليزدەگى ناۋقاستاردا بۇل كورسەتكىش – 68%-عا تەڭ. ناۋقاستاردىڭ 5 – جىلدىق ومىرشەڭدىك كورسەتكىشى: گەمودياليز – 42%، پەريتونەالدى دياليز – 52%.
United States Renal Data System (USRDS) دەرەكتەرى بويىنشا 40 جاستان تومەن ناۋقاستاردىڭ گەمودياليزدەگى ومىرشەڭدىگى 10-12 جىل، 40-60 جاستار ارالىعىندا – 8 جىل، 60 جاستان اسقاندار ءۇشىن بۇل كورسەتكىش 4،5 جىلدى قۇرايدى.
قورىتىندىلاپ ايتقاندا، دياليزدەگى ناۋقاستاردىڭ ءولىم-جىتىم كورسەتكىشى جالپى پوپۋلياسيامەن سالىستىرعاندا 10-20 ەسە جوعارى. بۇل ءقاۋىپ ءدياليزدى باستاعان العاشقى 3 ايدا ەڭ جوعارى دەڭگەيدە بايقالادى، كەيىننەن جىل سايىن بۇل كورسەتكىش 9%-عا ارتىپ وتىرادى جانە 5 جىلدا 40-50%-دى قۇرايدى. مۇنداعى ءولىم-جىتىمنىڭ باستى سەبەبى – جۇرەك-قان تامىر اۋرۋلارى جانە ينفەكسيالىق اسقىنۋلار.
مايىتتىك دونورلىققا قاتىستى ءوتىنىشتى راسىمدەۋ ءۇشىن ەلەكتروندىق ۇكىمەت پورتالىنا كىرىپ، تاڭداۋ جاسايسىز. الدىمەن "دەنساۋلىق ساقتاۋ" بولىمىنە، كەيىن وڭ جاق بۇرىشتاعى "ترانسپلانتاتتاۋ ماقساتىندا اعزالاردىڭ جانە تىندەردىڭ قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونورلىعىنان ءتىرى كەزىندە باس تارتۋ نەمەسە كەلىسىم الۋدى تىركەۋ" بولىمىنە وتەسىز. سوسىن، "ونلاين سۇراۋ" باتىرماسىن باسىپ، ەكى نۇسقانىڭ ءبىرىن تاڭدايسىز. پىكىرىڭىزدى، ەلەكتروندىق سيفرلىق قولتاڭبامەن بەكىتەسىز.
پىكىر قالدىرۋ