سوڭعى ستاتيستيكالىق دەرەك بويىنشا الماتى قالاسىندا ادام ساۋداسىنا قاتىستى 2 جاعداي تىركەلىپ، قىلمىسكەرلەر ۇستالدى. سونداي-اق پوليسيا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى 10 فاكتىنىڭ زەرتتەۋدە ەكەنىن حابارلاعان بولاتىن. 

جالپى بيىل قازاقستاندا ادام ساۋداسىنا بايلانىستى 78 جاعداي تىركەلگەن. جىل سايىن ءىىم ادام ساۋداسىنا بايلانىستى 150-گە جۋىق قىلمىستىق ءىستى تىركەيدى، 50-گە دەيىن جابىرلەنۋشى انىقتالادى. سوڭعى ءۇش جىلدا بەس قىلمىستىق توپتىڭ قىزمەتى توقتاتىلدى، ازاماتتاردى يندونەزياعا، باحرەينگە، باا-گە، تۇركياعا، وڭتۇستىك كورەياعا، سونداي-اق وزبەكستان مەن قىرعىزستانعا ۇرلاپ اكەتۋگە توسقاۋىل قويىلدى.

جاقىن ارادا الماتى قالاسىندا الماتى قالاسى ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس باسقارماسىنىڭ جانە ۇقك دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جاڭا تۋعان نارەستەلەر ساۋداسىمەن اينالىساتىن قىلمىستىق توپتى قۇرىقتادى. تەرگەۋ دەرەكتەرىندە اتالعان قىلمىستىق توپتىڭ بىرنەشە جىل بويى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى زاڭسىز ارەكەتىن جالعاستىرىپ كەلگەنى كورسەتىلگەن.

ادام ساۋداسى دەگەنىمىز نە؟ ارينە مۇنداي ساۋدا ءتۇرى اشىق تۇردە جاسالمايدى. ءبىرىنشى الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن ازاماتقا ۇلكەن مۇمكىندىك پەن اقشا ۇسىنىلادى. كەيىن ونى بوپسالاپ، ءماجبۇرلى تۇردە جۇمىسقا جەگە باستايدى. بۇل ساۋدا نەگىزىنەن ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا بولىپ جاتۋى دا مۇمكىن. مىسالى كوشەدە قايىر سۇراپ جۇرگەن بالالار مەن ەرەسەك جاندار كەز كەلگەن ۋاقىتتا ادام ساۋداسىمەن اينالىساتىن قىلمىستىق توپتىڭ قۇربانىنا اينالۋى مۇمكىن. سەبەبى مۇنداي ازاماتتاردىڭ كوبىنە سۇراۋشىسى، ىزدەۋشىسى بولمايدى. بۇدان بولەك وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن كەز كەلگەن جۇمىسقا كەلىسەتىن ءارى كوبىرەك اقشا تابۋعا اسىعاتىن ايەلدەر مەن ەر ازاماتتار ادام ساۋداسىنىڭ نەگىزگى قۇربانى بولىپ تابىلادى.

ادامدار قۇلدىققا قالاي تۇسەدى؟

الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىن ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارى ءۇشىن شىققان، ترانزيتتىك جانە باراتىن ەل دەپ بىرنەشە توپقا بولۋگە بولادى:

·       باراتىن ەل – جابىرلەنۋشى جىبەرىلەتىن ورىن.

·       ترانزيت – ۋاقىتشا ۇستاۋ ورنى.

·       شىعارىلعان ەل – ادامداردى ودان ءارى پايدالانۋ ءۇشىن الىپ كەتەتىن ورىن.

قازاقستان – ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن كەلگەن قۇرباندار ءۇشىن باراتىن جانە ترانزيت جاسايتىن ەل. ءبىراق جابىرلەنۋشىلەردى باسقا ەلدەرگە شىعارۋ جاعدايلارى بار. ادام ساۋداسى ءۇشىن ەلدەردى تاڭداۋداعى ەڭ باستى كريتەريي – ۆيزاسىز رەجيم.

رەسەي، تۇركيا جانە ءباا — اۋەجاي ۆيزالارى جەڭىلدەتىلگەن ەلدەر، ال اقش پەن كورەيا رەسپۋبليكاسىندا شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنە سۇرانىس جوعارى.

قازاقستان، ورتالىق ازيانىڭ باسقا ەلدەرىنەن ايىرماشىلىعى، ەكونوميكالىق ءوسۋى مەن گەوگرافيالىق جاعدايىنىڭ ارقاسىندا ادام ساۋداسىنىڭ جوعارى كورسەتكىشىنە يە. الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ سالدارىنا قاراماستان، قازاقستان ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعى تومەن ەلدەردىڭ ازاماتتارى ءۇشىن تارتىمدى ەل بولىپ قالا بەرەدى. ادامداردىڭ ىشكى ساۋداسى نەگىزىنەن اۋىلداردان مەگاپوليستەرگە — استانا نەمەسە الماتىعا وتەدى.

قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن ەڭ كوپ تارالعان سەنارييلەردىڭ ءبىرى – تانىسۋ سايتتارى مەن مودەلدىك اگەنتتىكتەر ارقىلى قىزداردى ءباا مەن تۇركياعا الىپ كەتۋ.

ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارى كوپ جاعدايدا ۇقساس وقيعالاردى باستان كەشەدى. الدىمەن تانىس نەمەسە بەيتانىس ادام كوپ تابىس تابا الاتىنىن ايتىپ، ۋادە بەرىپ، جۇمىس ۇسىنادى. ەگەر بيلەتتى ساتىپ الا الماسا، ساتىپ الۋعا كومەكتەسەدى. ءارى قاراي، ءبىر توپ ادامدارمەن ءبىر جەرگە جينالعان سوڭ جوعالىپ، «جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ» قولىنا تۇسەدى. بۇل سەناريي بويىنشا ءبىزدىڭ ەلدەن بولەك شەتەلدىڭ دە ازاماتتارى قۇربانعا اينالادى.

شەتەلدەگى جۇمىسقا قازاقستاندىقتاردىڭ قىزىعۋشىلىعى جوعارى. ويتكەنى ولار لايىقتى تابىس تابۋدىڭ تابىستى مىسالدارىن كورىپ، ساقتانۋ ءۇشىن ارەكەت جاساۋدى ەستەن شىعارادى. سول سەبەپتى جۇمىس ىزدەپ بارعان ازاماتتاردىڭ كوبى ءباا، تۇركيا سەكىلدى ەلدەردەگى قىلمىستىق توپتاردان قۇتقارىلدى.

كەز كەلگەن ازامات «تاۋارعا» اينالۋى مۇمكىن

ساراپشىلار قارجىلىق جاعدايدىڭ تومەندىگى، جۇمىسسىزدىق، كاسىپتىڭ بولماۋى ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانى بولۋ ءقاۋپىن ارتتىرادى دەيدى. ءبىراق جىنىسىنا، جاسىنا، ۇلتىنا جانە باسقالارعا قاراماستان كەز كەلگەن جان ادام ساۋداسىنىڭ قۇربانى بولۋى مۇمكىن.

ەگەر تابىس ازايىپ، ادامدار جۇمىس ورىندارىنان ايىرىلسا، وندا ادامداردىڭ كوبى كۇن كورۋ ءۇشىن ءقاۋىپتى جولدارعا باس سۇعادى. شەتەلدە جۇمىس ىستەۋدى تاڭداعان ادام كەز كەلگەن قاۋىپكە دايىن بولۋى كەرەك. جانە سول ەلدىڭ زاڭدارى مەن ەرەجەلەرىنەن حاباردار بولعانى دۇرىس. ادەتتە، ميگرانت شەتەلدە جۇمىس ىستەسە دە ءتىل مەن زاڭداردى بىلمەيدى. سول سەبەپتى وزگە ەلگە بارىپ العان سوڭ جولعا كەتكەن قاراجاتتى اقتاۋ ماقساتىندا كەز كەلگەن ۇسىنىسقا كەلىسۋگە ءماجبۇر بولادى.

نەلىكتەن قىلمىسكەرلەردى جازالاۋ قيىن؟

ادام ساۋداسىمەن اينالىساتىنداردىڭ كوبىسى شەتەلدىكتەر بولىپ تابىلادى. نەلىكتەن اتالعان ماسەلە بويىنشا قىلمىسكەرلەردى جازالاۋ قيىنعا سوعادى؟ بۇعان بىرنەشە سەبەپ بار:

1) پروسەستىڭ ۇزاقتىعى. جابىرلەنۋشىلەر ءۇشىن قىلمىستىق ءىستىڭ ۇزاققا سوزىلۋى قيىنعا سوعادى.

2) قىلمىس قۇرامىنىڭ كىدىرىسى مەن كۇردەلىلىگى. دالەلدەمەلەردى جيناۋ ماكسيمالدى كۇش-جىگەردى قاجەت ەتەدى، ءبىراق كوبىنەسە ىستەر تەك جابىرلەنۋشىلەردىڭ ايعاقتارىنا نەگىزدەلەدى.

ورتالىق ازيا بويىنشا قىلمىستىڭ بۇل تۇرىنە قاتىستى دەرەكتەرگە تالداۋ جۇرگىزەدى جانە ايىرماشىلىقتاردى تابادى. مىسالى، قازاقستاندا وزبەكستانعا قاراعاندا جىلىنا شامامەن 50-دەن 100-گە دەيىن ادام ساۋداسىنا قاتىستى جاعدايىن انىقتايدى، ال وزبەكستاندا زارداپ شەككەن 150-دەن 350-گە دەيىن تۇرعىندى تىركەيدى. ولار ءبىزدىڭ ستاتيستيكامىزعا كىرمەيدى، ويتكەنى ولار وتانىنا ورالعاننان كەيىن عانا كومەك سۇرايدى.

قازاقستانداعى ونلاين-جالداۋ جانە ترافيك تۋرالى جاڭا زەرتتەۋى بىزگە بىرنەشە قىزىقتى فاكتىلەردى بەرەدى:

·       ميگرانتتاردى تاسىمالدايتىن جانە باسقاراتىن قىلمىسكەرلەر كوبىنەسە ادام ساۋداسىمەن تىكەلەي بايلانىستا جۇمىس ىستەيدى. ەۋروپولدىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، انىقتالعان قىلمىسكەرلەردىڭ 20% - ى ادام ساۋداسىنا قاتىستى.

·       ميگرانتتاردىڭ كونتراباندالىق قىزمەتتەرى نارىعى ونلاين قىزمەتتەردى پايدالانادى. كەيبىر قىلمىستىق توپتار الەۋمەتتىك جەلىلەردە اشىق جارنامالانادى.

·       Internet World Stats مالىمەتتەرى بويىنشا، قازاقستاندا ينتەرنەتتىڭ ەنۋ دەڭگەيى تمد-داعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

ەگەر قازاقستان ازاماتى ەلدەن زاڭسىز اكەتىلىپ، پايدالانۋعا بەرىلسە، وندا مەملەكەت اقشانى قايتارۋ بويىنشا قارجىلىق شىعىندارعا، اۋدارماشىنىڭ، ادۆوكاتتىڭ قىزمەتتەرىنە جانە باسقا دا شىعىندارعا قارجى بولەدى.

ول ءۇشىن جابىرلەنۋشىنىڭ ازاماتىنان نەمەسە تۋىسىنان ءوتىنىش جازۋ، سونداي-اق زورلىق-زومبىلىق، زاڭسىز اكەتۋ جانە باسقا دا قىلمىستار فاكتىسىن راستايتىن قۇجاتتاردى قوسا بەرۋ قاجەت.

«مەن قۇلدىققا ءتۇستىم»: قايدا جۇگىنۋ كەرەك؟

مۇنداي جاعدايلاردا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ەلدەگى ەلشىلىك بولىمدەرى مەن باراتىن ەلدەردەگى كوشى-قون جونىندەگى حالىقارالىق ۇيىم كومەك كورسەتۋى ءتيىس.

ەگەر ءسىز قوڭىراۋ شالا الماساڭىز نەمەسە بۇعان ەشقانداي مۇمكىندىگىڭىز بولماسا ءبىرىنشى مۇمكىندىكتە جاعدايىڭىز تۋرالى جانىڭىزداعى ادامدارعا حابارلاپ، كومەك سۇراپ كورىڭىز. ادام ساۋداسىنىڭ قۇرباندارى كوشەدە ءوتىپ بارا جاتقان ادامدارعا، كليەنتتەرگە، ۇشاقتاعى ستيۋاردتارعا حابارلاۋىنا بولادى. ادەتتە، ولار ءسىز تۋرالى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ايتىپ نەمەسە كومەك كەلگەنشە ۋاقىتشا جاسىرا الادى.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ۆيسە-مينيسترى اسقاربەك ەرسايەۆتىڭ مالىمەتىنشە، 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ۋاكىلەتتى قىزمەتتەر ادام ساۋداسىنىڭ 247 قۇربانىنا كومەك كورسەتتى (2023 جىلمەن سالىستىرعاندا 17% – عا ارتىق)، ونىڭ 114ء-ى شەتەلدىك ازاماتتار. ىشكى ىستەر ورگاندارى ارقىلى وعان 129 ادام، قالعاندارى ەرىكتىلەر مەن كوشى – قون قىزمەتتەرى ارقىلى جۇگىندى. ەلدە وسى قىلمىستاردىڭ قۇرباندارىنا كومەك كورسەتەتىن 13 داعدارىس ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى.