ءوندىرىس پەن ەكونوميكاعا قاراعاندا، رۋحانياتتاعى نەمقۇرايلىلىق پەن سىبايلاستىقتىڭ زاردابى اۋىر تيەدى. ونىڭ ىشىندە، ءبىلىم سالاسىنا بوگدە نيەتتىڭ ارالاسىپ كەتۋىنەن ۇلتتىق قاۋىپ-قاتەر فاكتورى تۋىندايتىنى انىق. وكىنىشكە قاراي دەپ ايتالىق، قوعامنىڭ سۇبەلى بولىگىن قۇرايتىن ءبىلىم جۇيەسى دە بۇل پروبلەمادان قۇلان تازا دەپ ايتۋ قيىنداۋ. بۇعان ءبىلىم جۇيەسىنە ءجيى جاسالاتىن جوسىقسىز رەفورمالاردىڭ ءوزى دالەل.
تۇتاس جۇيەنىڭ باستاۋىندا تۇرعان تەتىكتەردىڭ دۇرىس جۇمىس جاساماۋى ناقتى ناتيجەنىڭ تابىستىلىعىنا كەدەرگى كەلتىرىپ قانا قويماي، ارى قارايعى تۇبەگەيلى دامۋعا دا كەپىل بولا المايدى. ءبىراق، سالانىڭ قوردالانعان ماسەلەسى شەشىمىن تاپقاننىڭ ورنىنا بارعان سايىن كۇردەلەنىپ كەلە جاتقانى تاعى الاڭداتادى. ازىرگە، قوعامدىق پىكىر الاڭىنداعى الۋان ويلارعا ارقاۋ بولاتىن جايتتاردا نەگىزىنەن ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ باسشىلىعىنداعى جەكە تۇلعالاردى سىناپ-مىنەۋ عانا باسىم. ءبىر قاراعانعا، سالاداعى پروبلەمانىڭ بارىنە ءمينيستردىڭ كومانداسى جاۋاپتى ەكەنى راس.
ءبىزدىڭ بايقاۋىمىزشا، قازىرگى قوعامدىق پىكىر تەك اقپاراتتىق مايداننىڭ اسەرىنەن عانا قالىپتاسىپ وتىرعان سياقتى. وندا دا ورىنتاقتاعى اسلان سارىنجىپوۆكە قارسى باعىتتالعان انتي-پيار دەڭگەيىندە…
بىر-ەكى مىسال كەلتىرەيىك: بيىلعى جىلعى «اق جول» پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى، ماجىلىسمەن ازات پەرۋاشيەۆتىڭ مينيسترگە توتە شابۋىلىنان نەنى بايقاۋعا بولادى؟ سىن ورىندى، ءبىراق سىنالعان نىسانعا قاتىستى فاكتورلاردىڭ بارلىعىن بەس ساۋساقتاي ءبىلىپ وتىرعان دەپۋتاتتار جۇمىستىڭ ناتيجەسىزدىگىن ءتيىمسىز تەتىكتەردەن ەمەس، ۇيلەستىرۋشى مەنەدجەردىڭ بويىنان ىزدەگەنى قالاي؟ الدە، وسىعان دەيىن ءمىنسىز، داۋىرلەپ تۇرعان سالانىڭ دامۋى باسشىلىققا كەلگەن سارىنجىپوۆتەن كەيىن كۇرت تومەندەپ كەتتى مە؟ ونداي جاعدايدا، مۇنىڭ الدىندا مينيستر بولعان جۇماعۇلوۆ كومانداسىنىڭ جەمقورلىققا قاتىستى داۋعا قالعاندىعىن دا ۇمىتىپ ۇلگەرگەن ەكەنبىز. ارينە، جوعارىدان قاراعان ادامعا جاقسى كورىنەدى. ءبىراق، ءبىزدىڭ ويىمىزشا سالانى ساۋىقتىرۋ ءسارىنجىپوۆتى سىناۋمەن اياقتالماۋى ءتيىس سياقتى. ءبىراق، اسلان مىرزانىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بايەك بولۋعا مىندەتتى ەمەسپىز. ونى باسقارۋشى مەنەدجەر رەتىندە تاڭداعاننان كەيىن، سەنىم ارتۋمەن قاتار تالاپ تا قويۋعا قۇقىمىز بولۋى ءتيىس.
تاعى ايتامىز، بىلىمگە قاتىستى كەز-كەلگەن ءسوز جەكە ادامداردىڭ اينالاسىندا قالىپ قويماۋى ءتيىس. ءبىراق، مەملەكەتتىك باسقارۋ تاراپىنان بايقالاتىن ارەكەت باسقاشا. رۋحانياتتىڭ باستاۋىندا تۇرعان جۇيە اعارتۋشىلىقتان گورى امىرشىلدىك سيستەماعا اينالىپ كەتتى. سول سەبەپتى دە ءبىلىم مەن عىلىمدى باسقارۋ باعىتى ناعىز تۇلعالارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ورنىنا حاتتامالىق قىزمەت كورسەتۋگە وڭاي كوشە سالدى. جالپى، ەلدەگى اعارتۋ جۇيەسىنىڭ اتقارۋشى بيلىكتىڭ كوپ بۇتاعىنىڭ بىرىنە اينالۋى بۇل سالاعا دا «دومينو» ۇستانىمىن زورلاپ تاڭىپ جىبەرگەندەي. سونىڭ كەسىرىنەن بارلىق مەكتەپتىڭ ءمۇعالىمى وركەنيەتتى مالاي دەڭگەيىندە ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر. سونىڭ كەسىرىنەن وقىتۋداعى جەتىستىكتەر شىنايى قابىلەت پەن شىعارماشىلىق تۇرعىسىنان باعالانباي، ءىرىلى-ۇساقتى اكىم-قارالاردىڭ رەيتينگىنە جۇمىس جاسايتىن باسەكە كورسەتكىشىنە اينالدى… تىزە بەرگەنگە مىسال كوپ. ونىڭ دەرلىگى نەگىزسىز دە ەمەس. ءبىراق، ناقتى شەشىم مەن ناتيجە تاعى جوق. بۇل ءۇشىن اعارتۋ جۇيەسى دە، ونىڭ قىزمەتىن تۇتىناتىن حالىق تا جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋى ءتيىس ەدى. وكىنىشتىسى، ءبىلىم سالاسىنىڭ ۇيلەستىرۋشىلەرى دە، ەكىنشى تاراپ تا وتاندىق ءبىلىم سالاسىنداعى وزەكتى پروبلەمالاردى تالداپ، جىككە ءبولىپ زەردەلەگەن ەمەس. بۇل باعىتتا جاسالعان قادامدار بار شىعار، ءبىراق، ءبىلىم سالاسىنداعى قىزمەتتىڭ تۇتىنۋشىلارى ونى سەزىنىپ وتىرعان جوق. سونىڭ سالدارىنان ەجەلدەن قاستەر تۇتاتىن مەكتەپتەرگە دەگەن ەلدىڭ پىكىرى وزگەردى. ءقازىر قوعامدا ءمۇعالىم ماماندىعىنا دەگەن قۇرمەت جوقتىڭ قاسى، ۇستازدىق تازا كۇنكورىس قامىمەن باراتىن نەمەسە ءوز جۇمىسسىزدىعىن شەشۋ ماقساتىندا ىستەلەتىن كاسىپكە اينالدى. راس، كوپكە توپىراق شاشۋعا بولماس، ۇرپاق ءۇشىن ايانباي تەر توگىپ جۇرگەن ۇلاعاتتى جاندار مىڭداپ سانالادى. ولارعا قۇرمەت، تىزەرلەپ تۇرىپ تاعزىم ەتەمىز!
مۇمكىن، ءبىلىم سالاسىنا دەگەن سەنىمنىڭ سەتىنەۋىنە ءبىزدىڭ ەلدەگى ءومىر ءسۇرۋ قاعيداتتارىنا كۇشتەپ تاڭىلعان وزگەرىستەردىڭ دە قاتىستى بار شىعار. ماتەريالدىق سالماقتىڭ ارتۋى مەن رۋحاني سەرپىلىستىڭ كەمۋى قاباتتاسقان شاقتا ادامنىڭ جەكە فاكتورىندا ءقاۋىپتى سيندرومدار باستالادى. ءبىز ءقازىر وسى جاعدايدى باستان كەشىپ وتىرعاندىقتان، ۇرپاق ءوسىرۋ، ءبىلىم بەرۋ، تاربيلەۋ دەگەن ادامي مىندەتتەردى ەكىنشى ورىنعا ىسىردىق. بۇل ءوز كەزەگىندە بالاعا ساپالى ءبىلىم بەرۋ ءۇشىن قويىلاتىن تالاپتى بۇزدى. بۇقارانىڭ بالاسى وقيتىن مەكتەپكە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن سەنىمىنىڭ كەمۋىنە باسقا سەبەپ بار ما؟ راس، قوعامدى ەكىنشى پىكىر: «قانشا جەردەن ءبىلىمدى بولساڭ دا، لايىقتى جۇمىسقا قول جەتكىزۋ ءۇشىن تامىر-تانىس پەن اقشا عانا قاجەت» دەگەن تۇسىنىك باتپانداپ الدى. دەمەك، ءبىزدىڭ ارامىزدا بالاسىنىڭ ءبىلىمدى بولۋىنان بۇرىن قالتالى بولۋىنا كوپ ءۇمىت ارتاتىن ادامدار شوعىرى بار. جانە از ەمەس تە… ال، وسىنىڭ بارلىعىنا نە كىنالى نەمەسە كىم جاۋاپتى؟ وكىنىشكە قاراي، مەملەكەتتىك تۇرعىدان رەتتەۋدىڭ ناقتىلانباۋى ءبىلىم سالاسىنداعى ولقىلىقتاردىڭ كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيىپ وتىرعاندىعىن بىلدىرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە اعارتۋ سالاسى مەن اتا-انانىڭ اراسىنداعى تۇسىنبەۋشىلىككە جول بەرۋدە. ايتقان جەردەن اۋلاق، كەيبىر ارەكەتتەر ءبىلىم سالاسىنىڭ ادىمىن اشتىرماۋ ادەيى جاسالىپ وتىرعان سىرتقى كۇشتەردىڭ ىقپالى رەتىندە دە ەكشەلۋى ءتيىس سياقتى. ويتكەنى، ءبىلىمسىز، تاربيەسىز ەلدى بيلەپ-توستەۋ وڭايلاۋ… ەندى، قازاقستاندىق ءبىلىم جۇيەسى الەۋمەتتىك قاتەر تۋدىرۋشى فاكتورعا جول بەرىپ وتىرعانىن جاسىرماۋىمىز كەرەك. يا، ەلدەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى اعارتۋشىلىقپەن قاتار تاربيە بەرۋ ىسىنە دە جاۋاپتى عوي. الگى «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامنىڭ قاس جاۋى» دەگەن ادامزاتتىڭ ەكىنشى ۇستازى ايتقان دانالىقتاعىداي…
قالاي بولعاندا دا، ءبىلىم سالاسىنىڭ ساۋىعۋى ۇلتتىڭ كەلەشەكتەگى وركەندەۋى ءۇشىن اۋاداي قاجەت قادام. زاڭدى دا، ءمينيستردى دە اۋىستىرۋعا بولاتىن شىعار، ءبىراق مەملەكەتتى الماستىرا المايمىز عوي…
قالماحانبەت مۇقامەتقالي
پىكىر قالدىرۋ