(QHR-daǵy josparly týý saldarynan shetinegen sábıler rýhyna baǵyshtaımyn)

Etegine emhananyń artqy dýaly kelip tireletin Qarataýdyń shaǵyn tóbeshigi búırekteı bultıǵan usaq tómpeshikke toly edi. Jurt ony «sábıler mazary» dep ataıtyn. Tipti bireýlerdiń:

     - «Sábıler mazarynan» shyrqyrap jylaǵan balanyń daýysy shyǵady – degenin estigenmin bar.  Sonan ba, sábıler mazarynyń syrly tylsymaty ańsarymdy aýdara berdi.

Yzǵarly jeli súıekten ótetin kúz kúniniń biri bolatyn. Qas qaraıa Qarataýdyń bókterine keldim. Qarataý dese degendeı alyp qara jartas tóbeden tóne qarap, qoıýlasa bastaǵan tún boıaýyn battastyra qalǵıdy. Jartasqa urylǵan dala jeli tynymsyz gýildep, beımaza ýyl-shýyl shyǵarady. Qulaǵymnyń túbinen janaı ótken jarqanat qanatynyń sýsylynan túrshige qalyp, az turdym da aınalama qaradym. Jer sulbasynan «Sábıler mazaryna» jaqyndaǵanymdy bilip, úlken bir tastyń sýyq betin sıpalaı baryp otyrdym. Jel barǵan saıyn kúsheıe tústi. Manaǵy taý qoınaýynyń beımaza ýyl-shýyly endi shyt jańa basqa kúıge aýysqandaı, jylaǵan, shyrqyraǵan sábıler úni tus-tusymnan shýlap qoıa berdi:

Ýý, ýý, ińgá, ińgá, ińgá, á, ińgá, ýý...

          Tasty qolymmen dirildeı tirene jaltaqtap mańymdy barladym. Keýde tusymdy «tars-tars» urǵan júregimdi meńgere almaı, meń-zeń kúımen birtalaı otyryp qaldym. «Joq, joq, bul balanyń daýysy emes, jeldiń shýyly» dep qaltyraǵan aıaǵymdy qadaı basyp, ornymnan turdym. Sol-aq eken, emhananyń artqy dýalynan sýyryla shyqqan eki qara kóleńke qatarlasa ilbı basyp «Sábıler mazaryna» taıady. Taıady da, jerge sińip bara jatqandaı shógerile alasaryp, búgile solqyldady. «Jyn ba, adam ba?» Úreılene ańtarylǵan   men    ornymnan    qozǵalýǵa    batyna    almaı, qaıtadan baıaý basyla otyrdym.

Tún jer betine qara tumyldyryǵyn kıgizip boldym-aý degen shaqta shyǵys jıek shyraılana aǵaryp sonaý jotadan aıdyń shekesi qyltıa qaldy. Kóleńke bitken yq jaǵyna jaldaı qısaıyp alasara berdi de, aınala anyq kórine bastady. Sábıler mazarynyń shetine búgilgen ekeýdi de aı sáýlesi arqalarynan sıpap, aldaryndaǵy usaq tómpeshikterge ýyz nuryn usyna berdi.

Bular jyn emes, bir er, bir áıel., eki adam eken. Doǵadaı ıilgen jotalarynyń solqyldaýynan-aq jylap otyrǵany bilinedi. Tanaýlaryn tartyp, óksýleri de emis-emis estiledi. Bir mezette erkek ornynan súıretile turyp, qarlyǵyńqy únmen:

  - Boldy, taǵdyrdyń buıryǵy solaı shyǵar, tur, Kúlásh, ornyńnan, - dep áıeldi demedi. Áıel onan arman búgilip aldyndaǵy topyraqty keýdesimen basardaı egildi. Erkek álgindeı emes, shırańqyraı til qatty:

- Boldy, tur deımin, taǵdyrdyń bizge bergen bir qyz balasy da jetedi, ul kórsek dep armandaýshy edik, endi mine, ony da kúni tolǵanda shyrqyratyp túsirip, zorlyqpen túsik qylyp, bergen qudaıdyń ózine qaıtaryp, qara jerge tapsyrdyq! Táýbe qylaıyq, tur ornyńnan!

  Jigittiń qatqyl úni qarlyǵyńqy shyqsa da, áıeldiń býynyn bekitti me, qoltyǵynan súıemeldeı kótergen qarymdy qoldyń yǵyna qaraı kóterilip, artyna buryldy. Sonda da solq-solq etip egilip jylap bara jatqany baıqalady. Eki kóleńke dýal daldasyna sińip ketkende baryp baıqappyn, baǵanaǵy qorqynyshtyń ornyn eljireý alǵan júregim kózime jas monshaǵyn irkip turypty, shyqtaı móldir tamshylar tógilip ketti. Kóz aldym býaldyrlanyp, dala jeli taǵy da ysqyra shýyldady:

– İńgá, iń...o-ý, ińgá, ińgá, ińgá, ýý...ý, ińgá, iń... ý, ińgá... á...

   Qulaǵymda kórshi qarttyń áńgimesi kúńirene shertildi: «E, qaraǵym, bizdiń myna shaǵyn qalashyq qanshalaǵan adamnyń qanymen sýarylmady. Basqasyn aıtpaıyq, Ma bý Fańnyń áskeri halyqty qyrǵanda alpys sábıdi naızanyń ushyna ilip óltirip, anaý - Qarataýdyń bókterine besigimen qoıǵanbyz, besigimen, - ájimdi júzin aıǵyzdaı kelip, saqalynan    tamshylaǵan    jasty    túrpilene    jarylǵan alaqanymen dirildeı súrtip, sózin jalǵaı bergen: «Qaraǵym, basqasyn aıtpaıyq, zor sekirý degen pálesi shyǵyp sábılerdi túgel bala baqshaǵa alyp, sonda myna meniń eki kenjem ishinde qyryq bala bir orynda ish aýrýdan, ashtyqtan qyrylyp ony da sol, sol - anaý ońbaǵyr Qarataýdyń túbine betin ázer jasyrǵanbyz», – dep solqyldaǵan qartym seksen segiz jas ıe almaǵan belin búkteı egilgen.

- İńgá, iń...o-ý, ińgá, ińgá, ińgá, ýý...ý, ińgá, iń... ý, ińgá... á...

     Meniń kóz aldyma asyq atyp, dop qýǵan top bala keldi. Birde taı-qulynǵa mingesip shapqylap bara jatsa, birde alty baqan álpensheginde ánmen terbeledi, birde aısyz túnde aqsúıek qýalap júgiredi. Kóz aldyma eli úshin urandap bórili baıraǵyn ustaǵan, «egeýli naıza qolǵa alǵan, ereýil atqa er salǵan» sarbazdar qosyny elestedi.

Biraq, kóz aldymdaǵy sýret aı sáýlesiniń aq ýyzyn múlgı emgen usaq-usaq syz topyraqty tómpeshikter. Sábıler perishtesin uıalatqan Qarataýdyń qara jartasy  tómenge sýyq qarap, túnere melshıýli.

Men osydan keıin sábıler mazarynan shyǵatyn dybysqa shúbálanbaı senetin boldym.

Áne, áne... taǵy da shyqty:

- İńgá, iń...o-ý, ińgá, ińgá, ińgá, ýý...ý, ińgá, iń... ý, ińgá... á...

1994 jyl, Altaı.

Jádı SHÁKENULY

«Júrek nege jylaıdy» kitabynan