QazAqparat aqparattyq agenttiginiń órisi keńeıip, qytaısha  nusqasy da jaryq kóre bastady. Osyǵan oraı, agenttik jýrnalıseriniń Qytaı Halyq Respýblıkasynyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne Ókiletti  Elshisi Le Iýıchenmen suhbattasýdyń sáti túsken eken. Elshi  Qazaqstan -Qytaı baılanystarynyń odan ármen tereńdeı túsetinin qýanyshpen  jetkizdi. - Qurmetti Le Iýıchen myrza, búginde Qazaqstan men Qytaı Halyq Respýblıkasy arasynda saıası jáne ekonomıkalyq áriptestik joǵary qarqynmen damýda. Siz qazaqstandyq-qytaılyq qarym-qatynastardyń budan ári damý áleýetin qalaı baǵalaısyz? - Qazaqstan men Qytaı arasynda dıplomatıalyq qarym-qatynas ornatylǵaly 22 jyl ótti, sodan beri bul áriptestik qarqyndy damyp keledi. Elderimiz jan-jaqty strategıalyq seriktestik qatynastaryn ornata bildi jáne osy arqyly áriptestigimiz tereńdeı túsýde. Qazirgi kezde eki el de tez damýdyń sheshýshi kezeńinde tur. Ekonomıkalyq jaǵynan bir-birin tolyqtyryp turý, túrli salalarda áriptestik júrgizý áleýetiniń úlken múmkindigi jáne bir-birimizge qol ushyn berýge degen sheksiz yntalylyq bizge ekijaqty qarym-qatynastardy odan saıyn damytýǵa úlken múmkindikter ashady. Byltyr Qytaı Halyq Respýblıkasynyń basshysy Sı Szınpın Nazarbaev Ýnıversıtetinde sóz sóılep, «Uly Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýin» birigip qurý kerektigi jaıly bastamasyn kótergen bolatyn. Qazaqstannyń jaǵrapıalyq ornalasýy, qarqyndy damýdaǵy joıqyn kúshi men sheksiz áleýeti  bul eldiń «Uly Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýindegi» negizgi qatysýshy bolatynyn belgilep berdi. Sonymen qatar, Prezıdent  Nursultan Nazarbaevtyń «Qazaqstan - 2050 strategıasy» kóbine kóp «Uly Jibek jolynyń ekonomıkalyq beldeýi» bastamasymen úndesip jatady. Sondyqtan qazirgi kezdegi bizdiń basty maqsatymyz ekijaqty saıası qarym-qatynasty odan saıyn damyta túsip, joǵaryda atap ótilgen uzaqmerzimdi strategıalardy oryndaý jolynda kúsh biriktirý bolýy qajet. Bolashaqqa kóz júgirtsek, eki el arasyndaǵy áriptestik qarym-qatynastyń sheksiz múmkindikterin kórýge bolady. Sondyqtan biz kóliktik-kommýnıkasıalyq júıe qurý boıynsha áriptestigimizdi odan saıyn tereńdetip, «Batys Qytaı - Batys Eýropa» avtokólik tranzıttik dálizin salý sıaqty iri jobalardy tıimdi túrde juúzege asyra berýimiz qajet. Sonymen qatar, shıkizattyq emes saladaǵy áriptestikti de sát saıyn damytyp, ınvestısıalyq áriptestiktiń de qarqyndy damýy úshin jańa qaınar kózder izdeı berýimiz kerek. Aqtaýdaǵy Bıtým zaýyty, Atyraýdaǵy munaı óńdeý zaýyty, Moınaq SES-i sıaqty iri jobalar shıkizattyq emes saladaǵy  qytaılyq-qazaqstandyq áriptestiktiń jarqyn kórinisteri. Bolashaqta biz ǵylymı-tehnologıalyq park qurylysyn birlesip salý, kún, jel, ıadrolyq jáne basqa da ekologıalyq taza energetıka kózderin damytý, aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy, sonyń ishinde mal sharýashylyǵy, azyq-túlik jáne qaıta óńdeý ónerkásibi salasyndaǵy áriptestikti damytý múmkindikterin qarastyrýymyz ábden múmkin. Sondaı-aq, biz halyqtarymyzdyń da tyǵyz qarym-qatynasqa túsip, mádenı, bilim alý, týrısik jáne basqa da gýmanıtarlyq salalarda áriptestikti damytyp, eki el arasyndaǵy qarym-qatynasqa myqty rýhanı irgetas ta ornata bilýimiz shart. Osy rette ortaq áreketterdiń nátıjesinde qazaqstandyq-qytaılyq qarym-qatynastar jańa satyǵa kóterilip, eki eldiń halyqtaryna budan da úlken izgilikter ákeledi degen úmittemin. - 2011 jyly QHR Tóraǵasy Hý Szıntao Qazaqstanǵa kelgen kezde bizdiń Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaev eki tarap ta áriptestik qarym-qatynastaryn bekite otyryp, gýmanıtarlyq salada da tyǵyz baılanys ornatý qajet ekenin aıtqan bolatyn. 2012 jyly bizdiń Agenttik pen «Jenmın jıbao» gazeti redaksıasynyń ınternet-ortalyǵy bolyp tabylatyn «Jenmınvan» saıty arasynda elektrondy aqparat salasynda áriptestik týraly kelisimge qol qoıylǵan bolatyn. Sizdiń oıyńyzsha, mundaı áriptestik Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy barlyq salalardaǵy ekijaqty baılanysty odan ár damytýda qanshalyqty úles qosa alady?  - Aqparattyq áriptestiktiń mańyzdylyǵy aıtpasa da túsinikti. BAQ-ty teginnen tegin «tórtinshi bılik» dep atamasa kerek. Aqparattyq jahandaný dáýirinde BAQ-tyń aqparatty shartarapqa taratýy jáne kez kelgen oqıǵaǵa únqatýy aıtarlyqtaı jedeldedi, olardyń qoǵamdyq pikir, sonyń ishinde saıası pikir qalyptastyrý múmkindigi kúsheıdi. Qytaı men Qazaqstannyń túrli salalardaǵy áriptestigi eki el halqynyń qoldaýynan jyraq ómir súre almaıdy. Sondyqtan eki eldiń BAQ-tary da qoǵamdyq pikirdiń damýyna óz úlesterin qosý úshin birlese qyzmet atqarýlary qajet. Osy oraıda qos eldiń BAQ-tary joǵary deńgeıde áriptestik qarym-qatynas ornatýy ýaqyt talaby bolyp tabylady. «QazAqparat» Qazaqstannyń jalǵyz memlekettik aqparat agenttigi retinde qazaqstandyq BAQ-tardyń ishinde birinshi bolyp Qytaıda óz bólimshesin ashqan bolatyn. Ol Qytaıdyń Sınhýa, «Jenmın jıbao» jáne basqa da resmı BAQ-tarymen tyǵyz baılanysa otyryp, únemi ári belsendi túrde Qytaı týraly, qytaılyq-qazaqstandyq áriptestik týraly aqparattar taratyp keledi, sol arqyly «QazAqparat» Qazaqstan halqynyń Qytaımen tanys bolýyna úlken úles qosýda. «QazAqparat» pen «Jenmınvannyń» áriptestik týraly kelisimge kelgenderine óte qýanyshtymyn. Bul jańa BAQ-tardyń múmkinshilikterin ashýda úlken ról atqaryp, eki eldiń gýmanıtarlyq áriptestigin nyǵaıtyp, ekijaqty qarym-qatynastardyń ortaq damýyna úlesin qosady. Eki eldiń osy buqaralyq aqparat quraldary bul múmkindikti eki el halyqtarynyń birin-biri jaqynyraq tanýyna yqpal jasaýǵa, jedel ári obektıvti jańalyqtar taratýǵa, taraptardyń áriptestigi salasynda jańa baǵyttar ashýǵa paıdalanady degen úmittemiz. - Bizdiń agenttigimizdiń jýyrda halyqaralyq bolyp qurylýyna baılanysty jańalyqtar taspamyzda qytaı tilindegi aqparattar aǵyny paıda bolady. Sizdiń oıyńyzsha qytaılyq oqyrman úshin dál qandaı jańalyqtar qyzyqtyraq bolady?  - Men «QazAqparatty» qytaısha nusqasynyń ashylýymen shyn júrekten quttyqtaımyn. «QazAqparat» qytaısha nusqasyn ashyp otyrǵan tuńǵysh qazaqstandyq buqaralyq aqparat quraly. Bul nusqanyń ashylýymen qytaı jurty úshin Qazaqstandy tanıtyn «tereze» ashylady. Bul oqıǵany Qazaqstan men Qytaıdyń áriptestigi salasyndaǵy jańa satysy dep aıtýǵa bolady. Qazaqstan Qytaıdyń qudaıy kórshisi. Eki eldiń qarym-qatynastary kún saıyn qarqyndy damyp keledi. Degenmen kóptegen qytaılyqtardyń Qazaqstan týraly bilim deńgeıi áli de bolsa az. Meniń oıymsha, saıttyń qytaısha nusqasynda qytaı oqyrmandaryn tek Qazaqstannyń jańalyqtarymen ǵana emes, sondaı-aq qazaqtyń tarıhymen, mádenıetimen, salt-dástúrimen, damý jetistikterimen, bıznes týraly aqparattarmen jáne basqa da jańalyqtarmen tanystyrýǵa bolatyn sıaqty. Qytaılyq ınternet paıdalanýshylar mundaı dúnıelerdi qyzyǵa oqıdy dep oılaımyn. - Siz Qazaqstandaǵy Elshi qyzmetine jýyrda ǵana kiristińiz. Bizdiń elimiz Sizdi qandaı áserge bóledi? Sizdiń oıyńyzsha, Qazaqstannyń myqty tustary qaısy? Qazaqstanda Qytaı eli kómektese alatyn sheshilmeı kele jatqan másele bar ma?  - Men osydan birneshe jyl buryn Astanada bolǵanmyn. Sol kezben salystyrǵanda qala kádimgideı ózgerip ketken, onyń sulýlyǵy men zamanaýılyǵy tańdaı qaqtyrady. Táýelsizdik alǵannan bergi 22 jylda Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń basshylyǵymen Qazaqstan tez aıaǵynan tik turyp, KSRO qulaǵannan keıingi aýyr jaǵdaıdan jyldam shyǵyp, damýdyń dańǵyl jolyna tústi. Máselen, búginde Qazaqstan jan basyna shaqqandaǵy JİÓ boıynsha Eýrazıalyq aımaqta aldyńǵy qatarly elderdiń tobyna enip, tipti álemniń 50 damyǵan eliniń sabynan kórine bildi. Al qazir Qazaqstan batyl túrde álemdegi eń myqty 30 eldiń qataryna kirýdi maqsat etip otyr. Mundaı jedel ári tabysty damý tek tańdanys pen qyzyǵýshylyq qana týǵyzady. Jer qoınaýy tola baılyq, jaqsy ınvestısıalyq ahýal, úlken terıtorıa jáne Eýropa men Azıany baılanystyryp jatqan tıimdi jaǵrapıalyq ornalasý - mine, osynyń barlyǵy Qazaqstan úshin úlken artyqshylyq ári elderińizdiń jedel damýynyń basty basymdyqtary. Al Qytaıǵa keler bolsaq, onyń qolynda kapıtal, zamanaýı tehnologıa, qyrýar eńbek kúshi jáne talantty mamandary bar, olar óz kezeginde Qazaqstanǵa ınfraqurylymyn jaqsartýǵa, ónerkásiptik keshendi damytýǵa, zamanaýı aýyl sharýashylyǵyn óristetýge, tehnologıalyq ınnnovasıalardyń múmkinshiligin arttyrýǵa kómektese alady. Osyndaı artyqshylyqtarymyzdy tıimdi paıdalana otyryp, biz eki jaqty jetistikterge jetemiz dep oılaımyn. - Astanada ótetin EHRO-2017 kórmesine qytaılyq kásiporyndar qatysa ma? Sizderdiń kompanıalaryńyz kórmege «Bolashaq energıasyna» qatysty qandaı ónimder nemese qyzmetter alyp keledi?  - Qytaılyq kásiporyndar «jasyl toı» bolatyn EHRO-2017 kórmesin qalaıda jiberip almaýǵa baryn salady. Ekologıalyq jaǵdaıdy qalaı jaqsartý kerek degen másele Qytaı úshin de mańyzdy bolyp otyr. Al jańa energıalyq resýrstardy damytý osy máseleni sheshýdiń birden-bir joly bolmaq. Úkimettiń qoldaýymen sońǵy kezderi Qytaıda «jasyl» energıa kózderi jaqsy damýda, máselen «jasyl» úı, «jasyl» kólik, ekologıalyq taza tutynym men basqa da ekomádenıettiń quramdas bólikteri keń etek jaıýda. Sondaı-aq, gıdroenergetıka Qytaı úshin elektr qýatyn óndirýdiń mańyzdy baǵytyna aınaldy, al aýyldyq úılerde bıogaz keńinen qoldanylady. Qytaılyq fotoelektrli ónimder Eýropa men Amerıkaǵa keńinen eksporttalýda. Meniń oıymsha, endi úsh jyldan keıin Astanadaǵy EHRO-da qytaılyq kompanıalar ózderiniń joǵary tehnologıalaryn, zamanaýı ónimderin kórsetip, basqa qatysýshylarmen birge bolashaqtyń energıasyn damytýda ózindik ustanymdaryn usynady - Áńgimeńizge rahmet.

Avtor: Ábý-Asqar Mekeshuly