Tarıhı roman
1-arna
Aıýmen alysqan Aqtaı batyr
Aqtaı Býyrshynnyń Shuńqyr ólkesin jaılap otyrǵan aýylynan kún shyǵa attandy. Qasynda Sherýshiniń Sarńyraý rýynyń baıy Pushqyqsary, Qurmannnyń, Baqat pen Uzynmyltyqtyń, Ojyqtyń bedeldi aqsaqaldary bastaǵan jıyrmadaı kisi bar edi. İnilerinen Káribaıdy ertti. Yrysbaımen Boztaıdy aýylǵa sharýa basyna qaldyrdy. Tuńǵyshy Bektemir de bul kúnde sharýaǵa bas kóz bop qalýaǵa jarap qalǵan. Sońynan edel jedel ulandar ósip keledi. Aqtaı inilerimen jáne aǵaıyndarymen egin salady. Sońǵy jyldary eginderi bitik shyǵyp, mańaıyn túgel yrysqa keneltti. Mine, Bul kúnde Aqtaı aýyly kelim-ketimi mol úlken aýylǵa aınalǵan. Aqtaı qazir Sherýshiniń sóz ustary boldy. Japa shekkender Aqtaıǵa keledi. Rýlar arasyndaǵy daý-shar, aǵaıyn arasyndaǵy ýshyqqan isterdiń barlyǵy tek Tátekeń atanǵan Aqtaıdyń aldyna kelip bitim taýyp jatady.
Sherýshi áýelden mol edi. Alty ataǵa bólinedi. Tóre janynan tórt oryn saılanǵanda mol sherýshige tórt orynnyń biri buıyrmaǵany shyndyǵyndada ádiletsizdik edi. Alaıda Sherýshiler jasyǵan joq. Resmı bekitilmese de bedeli sol bılerden kem emes Aqtaıdy ózderiniń rýbasy bıi retinde kórip, typ-tynysh jata berdi. Jyl saıyn aýyldaryna otaý qosylyp, jastar at jalyn tartyp minip, basyna bas qosylyp, qatary kóbeıip jatty. Egin saldy.Alǵan dánin bazarǵa satty. Sherýshiniń osylaısha dáýleti de tolyqsı tústi. Shyndyǵynda da bu kúnde Aqtaısyz Sherýshiniń syrtynan kesik aıtý tórege de, tórt bıge de múmkin emes edi.
Aqtaıdyń bul sapary tóreden Sherýshige jańa qonys suraý, el irgesin keńeıtý edi.Sol jumyspen jolǵa shyqqan. Ajy tórege dep aqboz at jeteledi. Qansha degenmen bir kún bolsa da Kereıdiń tóresi.
Aqtaı top aldynda tory ala atpen ońasha oıǵa batyp keledi. Kúmis júgendi tory ala sándene basyp, aıańdaıdy. Serikteri eki-úshten ózara keńesip barady. Buıyrsa keshke qoı qosaqtar kezde bular Býryltoǵaıdaǵy Ajy tóreniń aýylyna a basyn tireýi kerek. Kún ashyq. Shildeniń qaq ortasy. Degenmen keshke qaraı aýa salqyn tartady. Kórikti Altaı kólbep jatyr. Jotalarda jeńil munar qalqıdy.
Attylar kishkene bulaqty jaǵalap kelip attarynan tústi. Shólderin basyp az kem demalý kerek. Aqsaqaldar dáret alyp, besin namazdaryn oqydy.
Ortaǵa yqshamdy jol dastarhany jaıylyp, jylqy terisinen tigilgen torsyqtan qymyz quıyldy. Ystyqta shóldep kele jatqan jolaýshylar birden bas qoıdy. Osynaý mańdaıda jazda el jaılamaıdy. Aýyldar alysta. Bul ólke kúzeý, jáne mal tóldeter jer esebinde edi.
Jolaýshylar shól basyp alǵan soń, jol jaıyn, jerdiń kókteýin aıtyp az kem shúıirkelesip otyrdy. Tátekeń bólek, sý jaǵasynda Pushyqsary baımen ózara áńgimelesip otyrdy.
Toptyń ortasynda otyrǵan aq saqaldy, tulǵaly, janary ótkir Baıǵydyr shal daýsyn kenep alyp,
- Áı jigitter, senderge bir áńgime aıtyp bereıin, jańa ǵana myna jigitter Kóbege atańnyń Nádıa apańdy qalaı alǵany týraly surap kele jatqan. Men qazr damyldaǵan jerde barlyǵyna aıtyp berem dep edim, attar da ózderiń de az kem tynyǵyńdar, men sol keńesti aıtyp bereıin, Alla qalasa tóreniń aýylyna qoı aǵytarǵa deıin ilinip qalarmyz, dep yńǵaılanyp otyrdy.
Joldastary da eleń etti.
-Bárekeldi, tyńdaıyq,
-Men de kópten suraıyn dep júr edim
-Al bastańyz, onda
dep dýildesip ketti, saparlastary.
Qısaıyp jatqandar bastaryn kóterip alysty.
Baıqydyr áńgimeshil, kórgeni kóp, aqsaqal edi. Ári buryn Tátekeńniń ákesi Kóbegenmen de kóp birge júrge kisi bolatyn. Seksennen assa da áli tyń. Attan túse qoıǵan joq. Kórgenin umypaıtyn zerdeli jan edi.
Baıǵydyr shal aldyndaǵy aǵash saptyaıaqtaǵy qymyzynan jutyp alyp, appaq saqalyn salaly saýasaqtarynmen tarap aldyda, keńesin bastap ketti.
«Kóbegen ekeýmizdiń jubymyz jazylmaýshy edi. Jylqyny birge kúzetemiz. Kıikbaı atamyz dúıeden erte qaıtqanymen, Kóbegen pysyq boldy. Birneshe ret Jońǵarmen soǵysqa da qatysty. Ol kezde bizdiń el Qalbataý, Kókpekti, zaısan boıynda júrýshi edi. Jaryqtyq Shubash batyr bar.Sonymen Kóbegen atań Qatty naızager edi. Qorqýdy bilmeıtin. Ákesi Kıikbaı palýan aýyldary qalmaqtan bosyp, Syrdarıa boıynda qystap tyrǵanda qamys arasynan aqyryp shyǵa kelgen taıdaı jolbarysqa qarsy umtylyp, aýzyna naızasyn tyǵyp óltiripti. Jaryqtyq qazir sonnaý Saryarqada Esil boıynda jatyr. Kóbegen adal kásippe mal tapty. Maly tez ósti.
Sol jyly Marqakól ótip jaılaǵan jaz edi.Sherýshiler birge jaıladyq. Aýyldar ıin terese otyrdyq. Marqakól, Shandyǵytaı ol da bir ǵajap ólke edi. Aqsaqal osy tusta kózin batysta kólbegen Altaıǵa qarap sonaý shaqty ańsaǵandaı, ózi sýyn ishken Marqakólin saǵynǵandaı kúrsine tli qatty.
Kóbegen atań bir shyr etken kórsem shirkin dep armandaýshy edi,
-Ketik bolsa da, ynjyq bolsa da bir tuıaq qalsa dep jeńemiz jaryqtyq jylaǵanda, Kóbegen atań:
-táıt ary, maǵan ynjyq pen ketik kerek emes, Alla berse biregeıine bersin, bermese kerek joq deýshi edi. Báıbishesi toqal al dep san ret aıtsa da Kóbegen atań reti keler, Alla óz qalaýyn jasaıdy dep otyratyn.
Bir joly jylqydan úsh qunan bólinip ketipti. Únemi saıaq júrýshi edi. Jylqyshylar izdep taba almady. Jońǵardyń qaldyǵy degen top-top bolyp qalmaqtardyń malǵa shaýyp turǵan kezi edi. İzdeýge Kóbegen ekeýmiz shyqty. İz-toz joq. Sodan Altaıdy bókterleı otyryp, kórshiles Qarataı eline shyqtyq. Olarmen tatý edik. Buryn sońdy barymta bolmaǵan. Jaqynda quda bolǵamyz. Saıaq mal ǵoı saı salany kezip alystap ketti me dep adyr adyrdy tintip aralaı bastadyq. Sol kúni Qatyn sý boıyndaǵy bir Qarataı jylqyshynyń úıine qondyq. Tómenirekte kerjaq orystardyń aýyly bar eken. Jolshybaı mal qaıyrǵan eginnen qaıtqan orystarǵa kezdeskenbiz.
Erteńinde turyp sháı iship, atty erttep minip, sý jaǵalap kele jatyr edik. Sonadaıda bir qyzyl kıgen áııel adam otyr eken. Biz taıaı bergende turdy da, etegin kóterip, ketip bara jatqan tobyna qosyldy. Tolqyndy sary shashty, uzyn boıly, deneli, iri eken. Shamasy qyz bolý kerek. Kóbegen ekeýmiz ótip bara jatyp túzge otyrǵan jerin kórsek, týra kesedeı bolyp, shuńqyraıyp ty. Qamshynyń saby boılaıtyndaı ótken eken, topyraqqa. Kenet Kóbegen maǵan: -Bul batyr tabatyn qyz eken, júr, osyny áketýimiz kerek, dep atyn tebinip, qyzdyń sońynan jele jóneldi. Men de erdim, sál júrip baryp topqa qosyldyq. Qyz arnynda kele jatyr eken. Kókshil kózdi, tolyq omyraýly jan bitkenniń sulýy. Qazaq ortasynda ósken ǵoı,
-Amansyzdar ma dep ádeppen ıildi. Aman, aman boıjetken dedik. Sen myna myrzaǵa unap qaldyń, seni alam deıdi dedim men. Áı sháıǵa qarap jatqan joqpyz. Taısalmaıtyn kezmiz.
Qyz Kóbegenge tesile qarap shyqty. Attyń ústinde turmyz. Attar shulǵyp jer tarpıdy. Anadaıdabaltyrlary kúnge jarqyrap orys qyz kelinshekter eginge ketip barady. Qyz múdirmeı taza qazaqsha sóılep ketti. Aıtqany mynaý:
-Atym Nadá.Meniń áke sheshem joq. Aǵamnyń qolynda turam. Jasym 23 te. Malaı qylmaı, teń kórip, jar etem dese baram- dedi, ótkir eken, ózi de.
-Paı degen.
-Naǵyz sóz ǵoı
dep otyrǵandar gýldesip qaldy.
-Myrzaǵa ul taýyp berseń hannyń áıelindeı hanym bolasyń dedim.
Qyz odan ári sózge kelmedi,
-Tórt kúnnen soń kelip alyp ketińder, dep, jalǵyz aıaq jolǵa túsip kete bardy.
-Qaıttyq dedi Kóbegen. Tórt kúnde qaıta kelýimiz kerek, joralǵysymen.
Sonymen tartyp otyrdyq, aýylǵa. Marqakólge. Qudaıdyń qudireti aýylǵa taıap qalǵanda qaptalda álgi jer kókten tappaǵan úsh qunanymyz jaıylyp júr, bular qaıdan tabyldy, tegi jigitter taýyp alǵan ba dep, aýylǵa keldik. Kelsek olar da kórmepti, ózinen-ózi tabyldy, jylqy, al biz Kóbegenniń izdegen jaryn taptyq.
Alty qanat aq otaý kóterip daıyndaldyq, Tórt kúnnen soń qyzdyń kerjaq aǵasyna qoıtuıaq kúmispen, otyz qara aparyp, Nádıa sulýdy uzatyp alyp keldik. Aq otaýǵa kelin qyp túsirdik. Jaryqtyq Kóbegenniń báıbishesi Sharýan keń adam edi, kúndes demedi, kelinindeı kútti. Syılady.
-Ol zamannyń adamyna sóz bar ma, shirkin, dedi Baıbolat aqsaqal.
-Qazir ǵoı, adamnyń buzylǵany dep jáne bir oı tastap ótti.
Úsh aıdan keıin Nádıa shesheleriń qasqyrdyń etine jerik boldy. Kóbegen ekeýmiz qasqyrdyń etin úıip tastadyq. Sodan mine, osy Aqtaı týdy. Artynan inileri Boztaı, Yrysbaı, Káribaı keldi. Aqtaıdyń atyn Sherýshiniń sol kezdegi eń úlkeni, Baıtaılaq atańnyń tuqymy Baımergen atań qoıyp edi, Boztaıdyń atyn men qoıdym, uıqastyryp.
Jaryqtyq Nádıa osy Káribaı segiz-toǵyzǵa kelgende talma aýrýyna shaldyǵyp, kóp uzamaı dúnıe saldy. Alla ıman bersin, dep betin sıpady.
Al Aqtaı dan bastap barlyǵy sol myna Sharýan apańnyń baýyrynda ósti. Jaryqtyq uldardy qatty erkeletýshi edi, betterinen qaqpady. Shetinen kókjal boldyryp ósirdi ǵoı dep, Baıǵydyr shal aınalasyna qarap ótip, aldyndaǵ yqmyzyn jutyp, tońazyǵan etten aýzyna saldy.
-Paı degen,
-Estimegen keńes edi,
-Talaı náárseni bildik , á desip jatty.
-Zamanyna saı adamy ǵoı, otyrǵandar qaýqyldasyp jatty.
-Qazir jastar bos dedi, Baımergen aqsaqal, osy Aqtaı on jasynda jylqy baqty, qasqyrdy qara tumsyqtan qamshymen tartyp jibergende sespeı qatyrǵan.
-Eee, aıta berse sóz taýsylama dedi, ol odanda Tóre bizdi oń qabaqpen qarsy alsyn deıik, attanaıyq, dedi.
-Al qozǵalaıyq, balalar, attardy ákelińder, dep oryndarynan tura bastady.
***********************
Attylar tar saıdy órlep keledi. Eki jaǵy qalyń syńsyǵan samyrsyn, qaraǵaı. Jol tar, jalǵyz aıaq, at jol. Saıdy órlep baryp, moınaq asady da, eńistep jazyqqa shyǵady. Árirekte elikter jaıylyp júr. Beıbit tynysh ólke. Aqtaı jolaýshylardyń aldynda kele jatyr. Kenet tory ala qulaǵyn tigip, sol jaqqa qaptalǵa qarap pysqyryp jiberdi.Basqa attarda odyraıyp, qulaq tigip toqtaı qaldy.
Nar qaraǵaıdyń ar jaǵynda ógizdeı qońyr sarǵysh aıý áldeneni súırelep, álde jer qazyp jatyr eken. Kenet basyn buryp qaraı qaldy. Aralyq tym jaqyn Esikpen tórdeı. Maqulyq ashýly eken. Kishkene kózderi qyzarǵan sekildi. Kenet aqyryp jiberdi. Aldyńǵy aıaqtarymen jer tarpyp,beri buryldy. Aqtaı arttaǵylarǵa qolyn kóterdi, dybys shyǵarmańdar degendeı belgi berdi, oılanýǵa ýaqyt az, haıýan atqa shapqaly tur. Aqtaı eriniń qasyndaǵy segiz órme segiz qulash shylbyrdan shalma qurdy da, qaıta aqyryp beri umytlaǵan aıýǵa tastap jiberip, tartyp qalyp, taqymǵa bas qaldy. Qaıys shylbyr moınyna birden túsip, kótere bergen bir aıaǵyn qosa orap, kúshpen tartyp qalǵanda haıýandy etpetinen túsirdi, aqyrýǵa shamasyn keltirmeı, qyryldaǵan aıýdy, artqa qaraı súırete jóneldi. Haıýanda qapelimde ne bolǵanyn bilmeı qalǵan sekildi, esin jıǵansha qylǵyndyryp áketip barady. Eki artqy aıaǵymen qur typyrlaǵany bolmasa aıýdan qaırat ketti. Qýatty qol bosatar emes. Aqtaı atyn tebine esik pen tórdeı jer súıretip baryp toqtady, qyryldaǵan daýystan basqa eshteme seziler emes.
Attylar ógizdeı óńkıgen sary ala aıýdy qorshap tur. Aıý yzalan typyrlaǵany men shylbyr býyndyryp barady.
-Paı haıýan aı adamǵa shabýdan taıynar emes.
-Jazym qylady bul. Malǵa shaýyp maza bermeı júrgen joq pa
-Ózi nedegen úlken, jetken neme eken tańyrqasty, serikteri
-Áı Myrzabaı, dedi, Aqtaı, atshysyna, qyl shylbyrdy ákel,
Myrzabaı qara qyldan esilgen shylbyrdy attan túsken Aqtaıǵa ákep berdi.Aqtaı myqtap ustap tur dep aıýdyń moıyndaǵy shalmanyń ushyn oǵan ustatty da, ózi typyrlap jatqan maqulyqtyń qos qulaǵyn basyp, moınyna noqtalaǵan qyl shylbyrdy asyqpaı kıgize bastady.
-Káribaı dedi sosyn, inisine, qanjyǵańdy ákel-dedi.
Káribaı lyp etip uzyndyǵy jarty qulash qanjyǵasyn sheship ákeldi,
-aýzyn bý-dedi Aqtaı aıýdyń bir qolymen qulaqtan basyp, bir qolymen muryndy qapsyra qysyp otyryp, aıý anda sanda bulqynǵany bolmasa ústin basyp otyrǵan alyp adamdy kóterip turyp kete almady. Káribaı aıýdyń aýzyn myqtap býdy.
-Endi tilersegin baıla dedi. Káribaıda qarýly adam edi. Júrekti bolatyn. Aıýdyń artqy aıaǵyn zildeı tabanymen basyp turdy da, saspastan sermep jatqan tirsegin qysyp alyp, qanjyǵamen baılap jiberdi.
-Bosatpa dedi, Aqtaı ornynan tura berip, Buny Ajy tórege syıǵa tartamyz, dep atyna qaraı bettedi.
-Áı ózi bir ógizge taıaý eken
-Tóre buny kórip úıinen shyqpaı qalmasyn,dedi Baımergen aqsaqal.
-Aıdap otyraıyq «Aıýǵa namaz úıretken taıaq» jigitterdiń bireýi dedi.
-Áı Tátekem júrekti aq, á,-desti artyndaǵy jigitter. -Batyl baryp shalma tastap, qulaqtaý degen, qaıdan ońaı bolsyn.
Moınyndaǵy shalmany sypyryp, noqtalanǵan aıýdyń jonynan qamshymen osyp-osyp jibergende moıyndaǵy qyl býnaqtan qutylý úshin búlkekteı jóneldi. Bir jaǵynan qyltany qıǵan qaıysta shydatpaı bara jatsa kerek. Attylarǵa qarsy umtylǵanda moıyndaǵy arqan qysa túsedi de, býyndyryp jiberedi, aqyry eki búıiri solqyldap,amalsyz aıdaýǵa kóndi. Aýyz býýly, aqyrýǵa da shamasy kelmeı qaldy. Keıde tura qap, tap bermekshi bolady, alaıda alapat kúsh, arqandy tartyp qap jalmanynan túsiredi.
Azdan soń ógizdeı maqulyq, attylardyń aldyna túsip tompańdap júgirip otyrdy. Beıne bir qolǵa úıretilgen janýar sekildi. Attylar kúlisip, emen-jarqyn qaýqyldasyp, asýdan asyp bara jatty.
**********************
Tóre aýylynyń ústi. Kesh batýǵa taqaý. Qosaqtan qoı aǵytylyp jatyr. Ajy tóreniń aýyly bıyl Býryltoǵaıdyń osynaý kórikti ólkesine jaılap otyr edi. Tóre janynda bir eki aqsaqalmen tóbe ústinde áńgime quryp otyrǵan-dy.
Qozy jamyrap, qosaqtan qoı aǵytylp, áriekte óristen sıyr kep, aýyl ústi ózieshe bir qarbalas, ári erekshe kóriniste edi.
Ajy tóreniń aq ordasy maldy aýyldan sál joǵarylaý bolatyn. Aınalasynda qosalqy as úıler, otaýlar, qonaq úı sekildi onshaqty aq boz úı qorshaı otyr. Tóbe basynan tym qashyq emes. Kúnde keńes quratyn kúl tóbe tóreniń aq ordasynyń mańdaı aldynda bolsa, asynda malshylarynyń aýyly otyr.
Ajy tóre aýyl aldyndaǵ belden eńkeıip kele jatqan onshaqty salt attyǵa kózin qadaı tústi. Aqsaqaldar da eleńdep qaldy. Aldarynda mal aılap kele me, jalǵyz qara, ıt deıin dese tym iri.
Ne bolsa da osy aýylǵa ádeıi kele jatqan qonaq boldy. Ádeıilep eshkimdi shaqyrǵan joq-tuǵyn. Sonda bular kimder.
-Sarlyqtyń jalǵyz ógizin aıdap kele me dedi, Abat qarıa.
-Báse, jalǵyz mal eken, aıdaǵandary, bular kim boldy eken, dep Ajy tóre de kózin qadaı tústi. Jolaýshylar belesten quldap bulaqtan ótip kele jatty. Sý jaǵasynda taıǵa minip mal qaıyryp júrgen balalar shaýyp baryp, mal aıdaǵan álgi topppen birge janýardy tamashalasyp keledi, Attylar beri órledi.
Qonaqtar eken. Ajy tanydy. Dál aldyndaǵy Toryalaǵa mingen qarajasyl shapan, kúmis belbeý, pushpaq bórikti Aqtaı eken. Sherýshiler boldy ǵoı, Sonda jetelegeni jalǵyz ógiz be?
-Aqtaı ǵoı mynaý dedi, tóre. Ornynan turyp ketkenin de bilmeı qaldy, tipti.
Jetelegeni aıý eken, dedi, jasynan ańshy bolǵan janyndaǵy Kógenbaı.
-Qaıdaǵy aıý, bunysy dedi, aqsaqal. Ras aıý eken. Jetken sarshýlan qońyr aıý aınalaǵa mańqıa qarap turdy.
Aqtaı jetelegen aıýdyń shylbyryn atqosshysyna berip ózi anadaıdan attan tústi. Qansha degenmen tóreniń aýyly. Tóre syılaǵan el. Kereı ejelden keńqoltyq, qońyrqaı minezdi el edi. Syılaý, qurmetteý degendi biledi, ár nárse óz ornymen. Serikteri de jappaı attarynan tústi. Aqtaı bastap jaıaýlap tóbegen shyǵyp,
-Assalaýmaǵalaıkým, Ajy tóre,
-Armysyz dep jamyraı sálem berdi. Aqtaı tóremen tós túıistire qushaqtasyp amandasty. Kóktemdegi bir májilisten soń kezdeskeni osy edi.
Mal-jannyń , el-jurttyń aman saýlyǵyn surasty. Sondaı bir emen-jarqyn kórisý boldy.
Aqtaı, shylbyrdy ustap turǵan Myrzabaıdy shaqyrdy,
Ol jetelep kelgen aıýdyń shylbyryn ustap turyp:
-Ajy tóre, mynaý sizge tartýymyz. Taýdyń taǵysy joldy bógedi, sosyn sizge noqtalap ákeldim, Qanastyń toǵaıy men taýynyń qojasy osy eken, buny sizge berdim, siz endi maǵan osy haıýan ıelik etip júrgen Qom men Qanastyń ólkesin jaılaýǵa berińiz, dep tótesinen biraq qoıdy. Ádette. buıymtaıdy jata-jastana, sýsyn iship bolǵan soń, aıtylatyn-dy.
Úlken májilispen. Aqtaı bul joly tóte saldy. Óıtkeni reti kep tur edi. Aqtaı zaddy kesek minezi kisi bolatyn. Máımóńkeleýmen, saǵyzsha sozyp sóıleý, joqtan dilmársip maqal máteldep, bos sóılegendi unatpaıtyndy, al kerek jerinde tilip túser sheshendigi, kese aıtar kósemdigi bar edi. Kelip turǵan sózdi búkpedi. Ajy tóre de talaı dámdes bolǵan Sherýshiniń bıiniń bul minezine, ótkirligine qanyq edi.
Myna sózden bultarar jer qalmady, Artynan deýge kelmeıdi, bosaǵaǵa Altaıdyń aıýyn ákep baılap turǵan adamǵa qalaı qalaýyn bermeısiń. Ata baba joly da sol.
-Qalaǵanyń Qom men Qanas bolsa, jaıla, tek shegi men shetin jaılanǵan soń, aıtyp bekiteıik, aqyldasyp, jaradyń, Kóbegen balasy, dep Ajy tóre syrbaz qalpyn buzbastan aıýǵa qarady. Aqtaı aıýdyń shylbyryn tóreniń óz qolyna ustatatty.
-İri aq eken, haıýan, qalaı kóngen ózi-dedi tóre, dese de tańyrqap, dál aıýdy tiri jetelep kelgendi kórmegen edi.
-Qaırat qoı-dedi, súısinip, Kógenbaı ańshy.
-Boldy aparyp baılap qoıyńdar dep Ajy shylbyrdy Kógenbaıǵa ustatty.
-Bosap ketpesin, baıqańdar,dedi.
-Al júrińder, ordaǵa dep ózi, Aqtaıdy ertip qonaqtardyń aldyna túsip, aq kıiz japqan oıýly eńseli aq ordasyna qaraı bettedi.
*************************
Erteńinde Aqtaılar attanyp ketken soń, Ajy tóre ordasyna ońasha qalyp, uzaq oıǵa shomdy.
Jaryqtyq ákesi Kógedaı Kereı bıligine jastaı kelgen aqyldy adam edi.
Tóńiregin teń ustady. «El degen ótkir ustara, abaılamasań ózińdi jaraqattaıdy» dep únemi aıtyp otyrýshy edi. Ras eken oılap otyrsa.
Jańaǵy Aqtaı Sherýshiniń bıi. Resmı tórt orynnyń biri bolmasada besinshi oryn retinde Sherýshi ózi dara. Óz isin ózi sheshedi. Jántekeı men Jádik, Sherýshi úsheýi bir týysady. Ákesi bir, shesheleri bólek. Sherýshi Jádik pen Jántekeıdiń aǵasy. Bul el de ósip keledi. Alty atadan taraıtyn Sherýshi bul kúnde alty rýly elge aınaldy. Aqtaıdyń bedeli de eshkimnen kem emes. Aqtaı bul kúnde tek Sherýshi ǵana emes, basqa da rýlardyń sózin ustar qorǵanyna aınalyp keledi. Keıdi ádildik izdegender óz rýynyń bıinen góri aldymen Aqtaıǵa júginedi. Ózi de Jádik pen Jántekeıdiń, Qaraqas pen Molqynyń, Naımannyń tipti sonaý Alataýdaǵy Albanmen,Arqadaǵy Arǵynmen qudandaly bolyp, órisi keńeıip keledi. Basty jıyndar, keleli májilister Aqtaısyz ótpeıtin bolyp keledi. Jelkildep uldary ósip keledi. Aqtaıdyń alǵyrlyǵy buǵan da talaı jerde paıdasy tıdi. Keıbir rý aralyq daýlar men túrli janjaldarly retteýge Aqtaı buǵanda san ret kómektesti. Baıqaıdy, basqalarǵa qaraǵanda Aqtaı basym. Aqtaıda asqaqtyq, kúsh pen qaırat, aqyl, aıla bári bar. Ol barǵanda barlyq túıtkil ózinen ózi lezde sheshimin taýyp jatady. Sondyqtan bolar tek Sherýshi ǵana emes, Jádik pen Jántekeıdiń , Kónsadaqpen Merkittiń, Iteliniń, Molqy men Qaraqastyń bedeld i aqsaqaldary Aqtaımen únemi bas qosyp, aralarynda asa tereń bir syılastyq ornatypty. Mine, sol Aqtaı, kelip, jaılaýlyq jerin alyp, áne attanyp barady. Qom shyn mánisinde tóreniń óziniń balalaryna saqtaǵan qonysy edi. Bermeımin deı almady. Aqtaıdyń aınalasynyń maldary syıyspaı sońǵy jyldary Qobda betindegi ýrıanhaı tórelerinen jerdi maılap alyp, mal otarlatyp júrgenin tóre jaqsy biledi. Aqtaı sekildi osyndaı asqan aqyl men alapat kúsh ıesine arqa súıemeı qaıda barasyń, tóre? dep ol ózine suraq qoıǵandaı sál otyryp, qaldy da, aldyndaǵy sharadaǵy sary qymyzyn jutty.
Askerhan Aqtaı
