Qurmetti depýtattar!
Qurmetti Úkimet músheleri!
Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 59-babyna sáıkes altynshy shaqyrylymdaǵy Parlamenttiń ekinshi sesıasyn ashyq dep jarıalaımyn.
Qurmetti depýtattar!
Barshańyzdy jańa parlamenttik maýsymnyń bastalýymen quttyqtaımyn.
Jer-jerde sizder saılaýshylarmen kezdesip, jańa oı-pikirler jınaqtady dep senemin.
Bıylǵy sesıa qasterli Táýelsizdigimizdiń 25 jyldyǵyn toılaıtyn kezeńge saı kelip otyr.
Qazir álemdik ekonomıka asa kúrdeli kezeńderdiń birin bastan ótkerýde.
Shekara talǵamaıtyn terorızm men ekstremızm dúnıeniń barlyq qıyryn sharpyp keledi.
Munyń bári jahandyq álemniń ajyramas bóligi – Qazaqstanǵa da yqpalyn tıgizýde.
Soǵan qaramastan, biz zamannyń syn-qaterlerine laıyqty jaýap berý úshin zor qyzmetter atqaryp kelemiz.
Elimiz Táýelsizdik tarıhynyń ekinshi shıregin tyń qarqynmen bastaıdy dep senemin.
Biz «Qazaqstan-2050» strategıasynda kózdegen maqsattarymyzǵa úzdiksiz umtylatyn bolamyz.
Aldymyzda úlken mindetter men aýqymdy jumystar tur.
Bul oraıda, Parlamentke de zor jaýapkershilik júkteledi.
5 ınstıtýttyq reformany júzege asyrýdyń Ult josparyn zańnamalyq qamtamasyz etý qarqyndy jalǵasyn tabýy qajet.
Elimizdiń damýyna qajetti kóptegen zańdar qabyldaý kerek.
Olardyń ishinde kezek kúttirmeıtin, qysqa merzimde qabyldaý qajet zańdar bar.
Men kásibı Parlamentimizdiń ózine júktelgen tarıhı mindetin abyroımen atqararyna senimdimin.
Qurmetti depýtattar!
Parlamenttiń ekinshi sesıasy jumysyn jaýapty tarıhı kezeńde bastap otyr.
Birinshiden, Qazaqstan Táýelsizdiginiń 25 jyldyq mereıtoıyn qarsy alýǵa daıyndalýda. Bul – jyldyń eń negizgi oqıǵasy.
Bizge elimizdiń barlyq jetistigin saralaý qajet. Mereıtoılyq oqıǵanyń ózi túsindirý jumystarynyń qorytyndy kezeńi bolýy tıis. Biz qol jetkize alǵan naqty nátıjelerdi árbir qazaqstandyqtyń sezingeni qajet. Sondaı-aq, bolashaq josparlardy da aıqyndaý mańyzdy.
Ekinshiden, biz Qazaqstandy jan-jaqty jańǵyrtý jónindegi Ult josparyn júzege asyrýdyń jańa kezeńine kiristik. Parlamentke Úkimetpen birlesken syndarly jumys dástúrin jalǵastyrǵan jón.
Jańa zańdardy ázirleý jáne qabyldaý jónindegi barlyq másele boıynsha Úkimetpen tyǵyz ári úılesimdi is-qımyl júrgizý kerek, bul rette zańdar tyńǵylyqty jáne sapaly ázirlenýi tıis.
Ásirese, Senat pen Májilis depýtattarynyń halyqqa jańa zańnamanyń maqsaty men mindetterin túsindirýdegi rólin kúsheıtý mańyzdy. Eń aldymen, zańdardyń ekonomıkalyq jáne áleýmettik oń áserine, bıznesti damytýdaǵy jáne halyqtyń basym bóliginiń baqýattylyǵyn arttyrýdaǵy paıdasyna azamattardyń nazaryn aýdarý kerek.
Úshinshiden, álemdik ekonomıkalyq jáne saıası ahýal kúrdeli kúıde qalyp otyr. Álemniń kóptegen damyǵan jáne damýshy elderiniń ekonomıkalary qıyndyqtardy sezinýde. Álemdik naryqtardaǵy baǵanyń quldyraýy men qubylmalylyǵy halyqaralyq saýdany álsiretti. Elder arasyndaǵy ınvestısıa aǵynynyń kólemi tómendedi. Osynyń bári Qazaqstandaǵy ahýalǵa teris áser etýde, óıtkeni, biz álemdik ekonomıkanyń bir bóligimiz. Osyndaı jaǵdaıda Úkimet pen Ulttyq banktiń daǵdarysqa qarsy is-qımyl josparyn júzege asyrý jalǵasady, ol jańa sharalarmen ýaqtyly tolyqtyrylyp otyrady.
Bes ınstıtýttyq reforma, ındýstrıalandyrýdyń ekinshi besjyldyǵy, «Nurly Jol» Jańa ekonomıkalyq saıasaty aıasynda ekonomıka ósiminiń jańa qozǵaýshy kúshterin (draıverlerin júıeli) túrde qalyptastyrý qajet. Qazaqstannyń álemdik shıkizat ónimderi baǵasynyń qubylmalylyǵyna táýeldiligin tómendetý jumystaryn jalǵastyrý mańyzdy. Sondyqtan biz eń aldymen shıkizattyq emes ónimderdi eksportqa shyǵaratyn kásiporyndardy memlekettik qoldaýǵa basymdyq beremiz.
Jańa geosaıası syn-qaterlerdi eskergen jón. Halyqaralyq qatynastar júıesi jetekshi derjavalar arasyndaǵy qarama-qaıshylyqtyń ósýi saldarynan boljap bolmaıtyn sıpat aldy. Bul álemdik qoǵamdastyqtyń halyqaralyq terorızmmen jáne ekstremızmmen kúresin qıyndatady.
Ótken jazdaǵy oqıǵalar kórsetkendeı, álemde birde-bir el terrorshylar shabýylynyń aldynda qaýqarly emes ekeni baıqalady.
Terrorlyq qaýip-qater Qazaqstan úshin de ómir shyndyǵy bolyp otyr. Jahandyq soǵystyń aldyn alý jáne adamzattyń óz-ózin ıadrolyq qarýmen joıyp jiberý qaýpi búgin qaıtadan halyqaralyq kún tártibindegi ózekti máselege aınaldy.
Táýelsizdik ǵasyrynyń ekinshi shıregin biz qıyn kezeńde bastaǵaly otyrmyz. Alaıda, bul jaǵdaı ǵasyr ortasynda jetemiz dep otyrǵan uly maqsatymyz – Qazaqstandy Eýrazıanyń eń damyǵan elderi qataryna, ıaǵnı álemniń damyǵan memleketteri klýbyna qospaq nıetimizge kedergi jasamaýy tıis.
Bul búkil memlekettiń, onyń ishinde bıliktiń zań shyǵarýshy tarmaǵynyń burynǵydan da tıimdi jumys isteýin, qoǵamnyń birligin, tabysqa jetý jolynda tutastaı jumylýdy qajet etedi. Turaqtylyq jáne qazaqstandyqtardyń ózara túsinistigi men toleranttylyǵy jaǵdaıynda ǵana biz alǵa qoıǵan maqsattarǵa jete alamyz!
Qurmetti depýtattar!
Jańa sesıada sizder talqylap, qabyldaýǵa tıis 50-ge jýyq zań jobasy bar. Jeti jańa zańdy depýtattardyń ózderi usynyp, Úkimet qabyldady. Bul bastamalar depýtattar korpýsynyń joǵary kásibıligin dáleldeıdi.
28 joba boıynsha talqylaý ótken sesıada bastaldy. 2016 jyldyń zań jobalary jumysynyń josparyna sáıkes Úkimet Májilistiń talqylaýyna 4 joba usyndy, taǵy 7 joba osy jyldyń aıaǵyna deıin usynylady. Birqatar zań jobalaryn Úkimet Májilistiń qaraýyna kezekten tys engizedi. Jalpy, depýtattyq korpýsty mynadaı baǵyttar boıynsha úlken jumys kútip tur.
Birinshi. El qaýipsizdiginiń zańnamalyq negizin nyǵaıtý. Álemniń ózge elderi sıaqty Qazaqstan da tikeleı terrorlyq qaýip-qaterge kez boldy. Aqtóbe men Almatydaǵy terrorlyq aktilerdiń saldarynan ulttyq ulan sarbazdary, polısıa qyzmetkerleri jáne eshbir jazyǵy joq azamattar qazaǵa ushyrady. Osyndaı jaǵdaıda memleket ulttyq qaýipsizdikti nyǵaıtýy tıis. Meniń tapsyrmam boıynsha ekstremızm men terorızmge qarsy kúres, qarsy barlaý qyzmeti, daktıloskopıalyq jáne genomdyq tirkeý, probasıa, aqparattyq qaýipsizdik máseleleri boıynsha 7 zań jobasy jasalyp, Májilis qaraýyna engiziledi.
Depýtattardyń jobalardy muqıat qarap, osy jyldyń aıaǵyna deıin qabyldaýyn suraımyn.
Ekinshi. Ult josparyn júzege asyrýdy zańnamalyq turǵydan qamtamasyz etý. Eń aldymen, ınstıtýttyq reformalardy tereńdetý úshin baǵalaý, kolektorlyq jáne jeke detektıvtik qyzmet, Zardap shekkenderdiń shyǵynyn óteý qory týraly zańnamalyq aktilerdi qabyldaý mańyzdy mánge ıe bolmaq.
Nazarbaev ýnıversıtetiniń halyqaralyq praktıkasy men tájirıbesin eskere otyryp, joǵary oqý oryndarynyń akademıalyq jáne basqarýshylyq derbestigin zańnamalyq turǵyda keńeıtý qajet.
Depýtattarǵa jergilikti ózin ózi basqarý organdarynyń derbes búdjetin engizý bóliginde zańnamaǵa qosymshalar qabyldaý qajet bolady.
Elektr energıasy máseleleri jónindegi zańnamaǵa birqatar ózgertýler men tolyqtyrýlar engizý qarastyrylǵan. Olar energıany taratý shyǵyndaryn tómendetýdi jáne tıisinshe, tutynýshylar úshin onyń qunyn azaıtýdy qamtamasyz etý maqsatyn kózdeıdi.
Sol sıaqty, standarttaý týraly zańnamalar paketiniń de mańyzy zor.
Ózderińizge belgili, men Jer reformasy jónindegi komısıanyń Jer kodeksiniń jekelegen normalaryna qatysty moratorııdiń kúshinde turý merzimin 2021 jyldyń 31 jeltoqsanyna deıin uzartý týraly usynysyn qoldadym. Jer reformasy jónindegi komısıa qoǵamdy tolǵandyrǵan problemaly máselelerdi talqylaı otyryp, úlken jumys júrgizdi. Úkimet engizetin jekelegen zań jobasynda kórinis tabýy tıis birqatar usynystar ázirlendi. Atap aıtqanda, ol aýyl sharýashylyǵy maqsatyndaǵy jerlerdi berý prosedýralaryn jetildirý, olardyń utymdy paıdalanylýyna baqylaýdy kúsheıtý máselelerine qatysty.
Jer zańnamasyna túzetýler engizý týraly sheshim qabyldaý kezinde Úkimettiń agroónerkásip salasyna qarjy tartý maqsatyn basshylyqqa alǵanyn eske sala ketkim keledi. Aýyl sharýashylyǵyn damytý oǵan ilese kóptegen salalardyń damýyna jaǵdaı týǵyzbaq. Salaǵa yqpal jasaý úshin memlekettiń qanshalyqty kúsh-jiger jumsaǵanyn barlyq agrarshylar biledi. Ár jyl saıyn agrarlyq sektorǵa aıtarlyqtaı qarjy salynady, biraq olar barlyq ýaqytta birdeı ózin-ózi aqtaı bermeıdi. Qazirgi zamanǵy ekonomıkada olaı bolýǵa tıis emes. Sebep aýyl sharýashylyǵyndaǵy eńbek ónimdiliginiń tómendiginde jatyr, ony arttyrý úshin qosymsha qarjy salý qajet. Búkil álemde agrarlyq sektorǵa ınvestısıa tartý úshin jumys isteıdi.
Bizdiń memleketimiz de aýyl sharýashylyǵynyń deńgeıi men sapasyn arttyrý úshin kóbirek kapıtal salymyn tartqysy keldi. Eger bul jumys túsindirýden bastalyp, odan keıin ǵana zań qabyldanǵanda, onda ahýal basqasha bolar edi. Bul aspektilerdi zań shyǵarýshylar agrarlyq salany retteıtin zań jobalarymen jumys istegen kezde eskerýi kerek.
Úshinshi. Parlamentke úsh jyldyq kezeńge arnalǵan respýblıkalyq búdjet týraly zań jobasyn qarap, qabyldaýǵa týra keledi. Onda men aıtyp ótken jahandyq úrdister men syn-qaterlerdi eskere otyryp, 2017-2019 jyldarǵa arnalǵan búdjet saıasatynyń qaǵıdattary men oǵan qatysty kózqarastar anyqtalatyn bolady.
Memleket kepildendirgen áleýmettik pakettiń shyǵystary kólemin saqtaýdy zańnamalyq turǵyda qamtamasyz etý qajet. Áńgime birinshi kezekte zeınetaqylar, járdemaqylar, stıpendıalar jáne ózge de áleýmettik tólemaqylar týraly bolyp otyr.
Búdjet saıasatyn qandaı jaǵdaıda da qazaqstandyqtardyń turmys deńgeıin tómendetýge jol berilmeıtindeı etip qalyptastyrý qajet.
Ulttyq qordan beriletin kepildi transfertter týraly, sondaı-aq, respýblıkalyq jáne óńirlik búdjetter arasyndaǵy transfertterdiń kólemi týraly zańdar úsh jyldyq búdjetpen bir pakette ótedi. Parlament pen Úkimet búdjet qarjylaryn ıgerý máselesine qatańyraq baqylaý jasaýy tıis. Onyń ústine búdjet shyǵystaryn ıgermeý problemasy salalyq ta, óńirlik te deńgeılerde jalǵasýda. Bólingen qarjylar ekonomıkany damytýǵa, jumyspen qamtýdy qamtamasyz etýge jáne halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa jumys isteýi tıis.
Tórtinshi. Depýtattyq korpýstyń Qazaqstan bekitken birqatar halyqaralyq kelisimderdi ratıfıkasıalaý máselelerin qaraýyna týra keledi.
Besinshi. Parlament – halyq ókildiginiń basty organy. Sondyqtan Parlament palatalarynyń qyzmeti qoǵam úshin barynsha jarıaly bolýy tıis. Zańdarǵa degen qajettilik pen olardy qabyldaýdyń búkil qısyny qazaqstandyqtarǵa túsinikti bolýynyń mańyzy zor. Kúzden bastap Senat pen Májilis jumystaryn, sondaı-aq, Parlament palatalarynyń birlesken otyrystaryn onlaın rejiminde tikeleı taratý oǵan jaǵdaı jasaıtyn bolady.
Onyń syrtynda, zań shyǵarý úderisiniń aıasyn keńeıte túsý qajet. Jobalardy daıyndaý satysynda oǵan qoǵamdyq sarapshylardy, parlamenttik emes partıalardyń, ÚEU jáne BAQ ókilderin tartý qajet. EYDU elderiniń halyqty aldyn ala qulaqtandyrý jáne qajetti quqyqtyq jańa bastamalardy qoǵamdyq talqylaý jónindegi tájirıbesin belsendi paıdalanǵan jón.
Zań shyǵarý úderisine qatysatyn memlekettik organdardyń barlyq basshylary, sondaı-aq, partıalyq fraksıalar qoǵamdy josparlanyp otyrǵan zańnamalyq bastamalar týraly turaqty túrde aqparattandyryp otyrýy kerek. Bul oraıda parlamenttik fraksıanyń bastamashylyq róli jáne «Nur Otan» partıasynyń barlyq qurylymdary men fılıaldarynyń yrǵaqty is-qımyly aıryqsha mańyzdy.
Zańdardy qabyldaý úderisine degen mundaı kózqaras qazaqstandyqtardyń quqyqtyq mádenıetin arttyratyn bolady.
Qurmetti depýtattar!
Qurmetti meımandar!
Sizderdi Parlamenttiń kezekti sesıasynyń bastalýymen taǵy da quttyqtaımyn.
Sizderge myqty densaýlyq jáne jemisti jumys tileımin!
